دوئل با سعودی تا صرف قهوه تلخ در پایتخت‌های عربی/ دیوار بلند اختلافات میان ایران و عربستان تَرَک می‌خورد؟

گروه جهان خبرگزاری آنا، لاله قلی‌پور-وابستگی‌ها و پیوستگی‌های دوسویهٔ جمهوری اسلامی ایران و مجموعه ۲۳ کشور عرب‌زبان در موضوعات گوناگون، پایه روابط کشور ما و این کشورها را شکل می‌دهد. در تقسیم بندی نوع این روابط با کشورهای عربی خاورمیانه (غرب آسیا)، می‌توان یک الگوی سه بخشی در نظر گرفت. این الگوبندی باید با توجه به نوع رابطه‌ای که این کشورها با ایران دارند، دسته بندی شود. در راستای حل معادلات پیش روی منطقه‌ای، بررسی این گروه‌بندی‌ها ضرورت دارد.

وقتی «قدرت میدان» از بغداد تا شام و از بیروت تا صنعا می‌تازد

در گروه اول، کشورهایی مانند عراق، سوریه، لبنان و یمن قرار می گیرند که دایره اقدامات سیاسی و خصوصا نظامی ایران در آنها بیشتر است.

عراق: این کشور بزرگ‌ترین همسایه غربی کشورمان محسوب می‌شود و از جهات مختلف برای سیاست‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران اهمیت دارد. از یک‌سو نقطه اتصال ما به سوریه و لبنان با توجه به اولویت‌های محور مقاومت است و از سوی دیگر، گروه‌های سیاسی و نظامی طرفدار ایران، نظیر حشدالشعبی نیز مقبولیت و مشروعیت فوق‌العاده‌ای در ساختار سیاسی، نظامی، فرهنگی و اجتماعی این کشور، دارند. به همین دلایل در توسعه روابط با کشورهای عربی، عراق یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه به‌شمار می‌رود.

سوریه: یکی از درخشان‌ترین عملکردهای سیاسی، نظامی جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین‌المللی، نحوه عملکردمان در سوریه همزمان با وقوع بیداری اسلامی (بهار عربی) است. ایران تمام قد و با همراهی روسیه و مجوزهای رسمی دولت سوریه به رهبری بشار اسد، اقدام به مقابله با پدیده شوم داعش کرد و در نهایت با توجه به همراهی و هماهنگی بین‌المللی موجود، این اقدامات منجر به شکست داعش در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) شد که در این زمینه نقش ایران غیرقابل انکار است.

لبنان: نگین درخشان اقدامات میدانی، سیاسی و فرهنگی ایران در لبنان در حزب‌الله خلاصه می‌شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره عملکرد مناسب ایران و حمایت‌های همه‌جانبه جمهوری اسلامی از جریان آزادی خواه و شیعی لبنان باعث شد در طول سالیان، ایران بتواند با گروه‌های مختلف سیاسی و مذهبی لبنان روابط حسنه‌ای برقرار کند.

هماهنگی عربستان با ایران در خصوص بحث انرژی به بهبود روابط کمک شایانی می‌کند

در این راستا به جرأت می‌توان گفت که یکی از اصلی ترین طرف های متضرر با این روابط خوب بین دو کشور، رژیم صهیونیستی است که در کشور همسایه خود شاهد حضور فعال جمهوری اسلامی ایران به واسطه روابط خوب میدانی، سیاسی، فرهنگی و غیره است.

ضمنا قدرت‌های فرامنطقه‌ای مانند فرانسه نیز همواره تلاش کرده‌اند که این روابط حسنه، محدود و کم شود که خوشبختانه دستاورد چندانی در این عرصه نداشته‌اند. در ادامه نیز می‌توان به عربستان اشاره کرد که همواره اقداماتی را در محدودکردن حوزه حضور فعال میدانی ایران در کشور لبنان داشته است.

یمن: کشور دیگری که ایران، حمایت‌های معنوی از آن انجام داده، یمن است. که البته مباحث مذهبی نیز در این خصوص تأثیر داشته است. طبیعتا حضور جمهوری اسلامی و هماهنگی معنوی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی با یمن که حیاط خلوت شبه جزیره عربستان و محدوده و حوزه نفوذ دولت ریاض است، باعث ناخشنودی عربستان خواهد شد و در همین راستا یکی از اصلی‌ترین مباحث مورد اختلاف میان دو کشور ایران و عربستان مسائل مربوط به یمن است چنانچه در حال حاضر شاهد تداوم جنگ ائتلاف عربی به رهبری عربستان با حوثی‌ها و حضور همزمان دو دولت در یمن هستیم.

مطمئنا با توجه به شرایط مذکور می‌توان در مذاکره مستقیم با عربستان که اتفاقا دور جدید آن با میانجیگری عراق برگزار شد نیز با کارت یمن اقدامات مناسب خصوصا سیاسی را در بین دو دولت در پیش گرفت.

در خصوص کشورهای عربی گروه اول پیشنهاد می‌شود با توجه به شرایط مناسب موجود، اقدامات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و در واقع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران بیشتر به کار گرفته شده و هماهنگی بیشتری بین اقدامات میدانی مناسب فرهنگی و قدرت نرم به وجود بیاید.

میزبانی از تهران به صرف قهوه تلخ عربی

در گروه دوم کشورهایی مانند عمان، کویت، امارات و قطر قرار می‌گیرند. روابط ما با کشورهای گروه دوم بیشتر سیاسی و اقتصادی است و خوشبختانه با سیاست‌گذاری در نظر گرفته شده شاهد رشد این نوع ارتباطات هستیم.

عمان: این کشور قبل و بعد از انقلاب اسلامی، همواره روابط بسیار مناسب و حسنه با حکومت‌های حاکم در ایران داشته است. علاوه بر اقدامات اقتصادی و فرهنگی همواره شاهد همکاری‌های سیاسی بین دو کشور در شرایط خاص و بحرانی بوده‌ایم حتی در رابطه با برجام نیز شاهد هستیم که عمان با میانجیگری همواره در راستای تأمین اهداف موردنظر جمهوری اسلامی ایران، اقدام کرده است.

کویت: این کشور نیز همواره روابط مناسبی با جمهوری اسلامی ایران داشته است. هر چند در دوران جنگ تحمیلی، کویت با کمک‌های مالی خود به عراق، علیه ایران عمل کرد ولی پس از حمله عراق و صدام به کویت، شاهد تلاش کویت برای برقراری تعادل در ارتباط با همسایگان خود از جمله جمهوری اسلامی ایران بوده‌ایم. در حال حاضر نیز علیرغم اینکه کویت ارتباط بسیار مناسبی با سایر کشورهای عربی خصوصا عربستان دارد اما همواره دو کشور ایران و کویت تلاش می‌کنند تا ارتباط سیاسی و اقتصادی قابل قبولی داشته باشند.

بیشتر بخوانید:

• احتمال دیدار امیرعبداللهیان با وزیر خارجه عربستان پس از عید فطر


• مواضع کویت در قبال توطئه‌های منطقه‌ای آگاهانه است


• مذاکرات ایران و عربستان؛ بایدها و نبایدها/ جنگ اوکراین و برجام آینده روابط تهران – ریاض را مشخص می‌کند؟

چنانچه حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی در گفتگوی تلفنی به مناسبت عید سعید فطر با «شیخ نواف الاحمد الجابر الصباح» امیر کویت، مواضع کویت را در قبال توطئه‌های منطقه‌ای، آگاهانه توصیف کرده و با یادآوری مناسبات خوب ایران و کویت در گذشته، می‌گوید: «باید روابط ایران و کویت به‌عنوان دو دوست قدیمی به ظرفیت واقعی خود بازگردد. افزایش رفت‌وآمد مقامات دو کشور می‌تواند ظرفیت‌های موجود برای ارتقای سطح همکاری‌های دوجانبه را هر چه بیشتر عملیاتی و فعال کند.»

امارات متحده عربی: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، امارات همواره سیاست مناسبی با کشورمان داشته است. تنها نکته قابل نقد در مورد امارات اقدام در برقراری ارتباط با رژیم صهیونیستی است که حتی با وجود این اقدام نیز، شاهد تلاش امارات متحده برای حفظ روابط سیاسی و اقتصادی با ایران هستیم. گذر زمان باعث تصحیح سیاست امارات در خصوص کشور یمن نیز شده است. به نظر می‌رسد این تجربه تلخ در خصوص ارتباط با رژیم جعلی اسرائیل نیز تکرار خواهد شد.

قطر: در حال حاضر کشورمان در گروه کشورهای دوم، بهترین ارتباط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را با کشور قطر دارد. اختلافات بین عربستان و قطر نیز باعث شده که روابط کشورهایی مثل ایران و ترکیه با این کشور خیلی سریع گسترش پیدا کند. این شرایط ایجاب می‌کند که برای برقراری ارتباط مناسب با مجموعه کشورهای عربی از این الگو و همچنین اقدامات میدانی قابل توجه قطر نهایت بهره و استفاده را ببرد. از دیگر موارد قابل توجه بین دو کشور مباحث مربوط به انرژی (نفت و گاز) است که می‌تواند در شرایط بحرانی، کارتی مناسب برای بازی در عرصه‌های منطقه‌ای باشد.

نظر به وجود بحران‌ها و مناقشات منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای و جهانی در خاورمیانه؛ روابط مناسب و قابل قبول با کشورهای گروه دوم قابل گسترش بوده و می‌توان با تاکید بر فصول مشترک با اولویت اقدامات غیرمیدانی و قدرت نرم، همگرایی و تعامل بیشتری بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای مذکور به وجود آورده و از این شرایط در راستای پیشبرد اهداف ملی و فراملی بهره برد.

تهران-ریاض؛ دوئل یا صلح؟

در گروه سوم، به تنهایی یک کشور را داریم که اتفاقا شرایط خاص و ویژه‌ای دارد. این کشور عربستان سعودی است که با توجه به جایگاه مذهبی، جغرافیایی و اقتصادی ویژه خود به نوعی برادر بزرگتر کشورهای عربی محسوب می‌شود. علاوه بر این در غرب آسیا نیز عربستان به همراه ایران، مهم‌ترین کشورهای منطقه هستند.

در عرصه سیاست‌های بین‌المللی نیز شاهد دیدگاه مهم سیاسی و نظریه استراتژی دوستونه در خاورمیانه هستیم که دو ستون این سیاست شامل ایران و عربستان است و جامعه بین‌الملل بر این اعتقاد است که برای برخورداری از صلح و آرامش در این منطقه چاره‌ای به غیر از اینکه روابط بین این دو کشور در حد ایده‌آل و به دور از هرگونه تنش باشد، وجود ندارد البته در مواردی نیز شاهد تناقض در این نظریه هستیم.

حوزه اقتصادی، انرژی و مباحث دینی در رابطه با فصول مشترک دین اسلام تحت عنوان وحدت شیعه و سنی، می‌تواند در این میان، نقش اساسی ایفا کند. در برقراری این رابطه مستقیم و بی‌واسطه، استفاده از روابط کشورهای گروه دوم (کویت، عمان، قطر و امارات) به بهبود و رونق این ارتباط کمک می‌کند. هر چند کشورهای گروه اول هم می‌توانند نقش مناسب و تعیین کننده در شرایط بحرانی داشته باشند.

هماهنگی عربستان با ایران در خصوص بحث انرژی نیز می تواند به بهبود روابط کمک شایانی کند. چنانچه عربستان قبول نکرد تا تولید نفت خود را افزایش دهد و مقرر شد تا تحت عنوان پیمان «اوپک پلاس» هماهنگی خود را با روسیه داشته باشد و حتی معامله نفت با چین را با یوآن انجام خواهد داد.

البته علی رغم مباحث ذکر شده با توجه به دیدگاههای متفاوت دو کشور ایران و عربستان در سال های اخیر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره شاهد تنش، تقابل و رقابت شدید بین این دو کشور بوده ایم و همین مسئله امکان برقراری روابط مناسب و بدون تنش را کمی دور از دسترس کرده است.

در توسعه روابط با کشورهای عربی، عراق از مهم‌ترین کشورهای منطقه به‌شمار می‌روددر شرایط فعلی برای بهبود اوضاع در خاورمیانه، لازم است ایران و عربستان در خصوص کشور یمن و جنگ پیش آمده و همچنین رقابت‌های اقتصادی و تقابل در کشورهایی مانند عراق و لبنان، مذاکره و صلح اتخاذ کنند. هر چند سعودی‌ها دوست ندارند در مورد یمن با ایران مذاکره کنند زیرا معتقدند ایران نباید یک بازیگر تأثیرگذار بر این جنگ شناسایی شود. این مسئله در حالی است که تا موضوع یمن حل نشود و عربستان از زیاده‌خواهی‌های خود در منطقه دست نکشد، نمی‌تواند در مورد مسائل امنیتی دیگر در منطقه، انتظار کمک و همراهی ایران را داشته باشد.

البته همانطور که پیش از این اشاره شد دور جدید مذاکرات بین ایران و عربستان (پنجمین دور گفت‌وگو) با میانجیگری عراق در ۱۹ آوریل در بغداد برگزار شد که برابر اطلاعات اعلامی توافقی مناسب بین نمایندگان دو کشور صورت گرفته و به صورت رسمی امضا شده است و البته یک منبع مطلع در وزارت امور خارجه ایران از احتمال دیدار حسین امیر عبداللهیان و فیصل بن فرحان، همتای عربستانی‌اش پس از تعطیلات عید فطر خبر داده است و برگزاری دور شِشُم مذاکرات در سطح وزرای امور خارجه دو کشور، در صورتی که هیچ اتفاقی رخ ندهد، افزایش یافته است.

هرچند که برخی از چالش‌های دیگر بین ایران و عربستان سعودی با توجه به شرایط موجود در دنیا به دلیل جنگ اوکراین و مذاکرات وین، نتیجه نهایی این گفت‌وگوها را همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داده است اما باید منتظر ماند و دید که با گذشت زمان چه نتیجه ای حاصل خواهد شد.

در نهایت مجموعه این اتفاقات نشان می‌دهد که تا چه میزان بیش از هر بازه زمانی دیگر، امکان بهبود روابط و مصالحه با عربستان وجود دارد. دستیابی به این اهداف نه تنها دور از دسترس نیست بلکه نیازمند اتخاذ سیاست‌گذاری مناسب و قابل اجرایی است که شامل ترکیبی از امنیت ملی مناسب (با محوریت میدان) و سیاست خارجی پویا (با محوریت کاربردی) باشد.

انتهای پیام/۴۱۶۷/