ردپای یک توافق غیرجامع در تنش مرزی آذربایجان و ارمنستان/ جای خالی ایران در موافقت‌نامه آتش‌بس قره‌باغ مشهود است

به گزارش گروه جهان خبرگزاری آنا، بیش از یک سال از نهم نوامبر روزی که نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در مسکو گردهم آمدند تا با امضاء توافقی هم به جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ پایان دهند و هم ‌چشم‌انداز درازمدت پرهیز از درگیری بین باکو و ایروان را ترسیم کنند، گذشته است؛ اما در این مدت وقوع مکرر درگیری مرزی بین نیروهای مسلح ارمنستان و آذربایجان نشان داده است که قرارداد مسکو که با میانجیگری روسیه منعقد شد، بدون حضور ایران به‌عنوان همسایه بزرگ باکو و ایروان از دوام و قوام مناسبی برخوردار نیست.

در این مدت حدوداً ۱۳ ماهه که از انعقاد توافق آتش‌بس مسکو می‌گذرد تقریباً هفته‌ای نبوده که یکی از دو کشور درگیر دیگری را متهم به نقض آتش‌بس نکرده باشد. درست است که توافق مسکو توانست به حضور نیروهای ارمنستانی در خاک آذربایجان پایان دهد و باعث شد که با استقرار صلحبانان روسی امنیت جمعیت ارمنی ساکن در آرتساخ تأمین شود اما در خصوص ترسیم خطوط مرزی و دسترسی ارمنستان به آرتساخ از طریق گذرگاه لاچین و نیز بازگشایی راه‌های ارتباطی بین مرزهای غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان نقاط مبهمی وجود دارد که زمینه درگیری و تنش مداوم را فراهم کرده است.

هنوز هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی خط قرمز ایران است

البته از مقامات ارشد جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان که فقط حدود ۳۰ سال از استقلال کشورهایشان می‌گذرد و تجربه چندانی هم در زمینه ارتباطات بین‌المللی ندارند انتظار نمی‌رفت که بخواهند در هر توافقی در زمینه برقراری صلح بین باکو و ایروان حتماً همسایه بزرگ آن‌ها یعنی ایران حضور داشته باشد. متاسفانه همین نقطه ضعف باعث شد ایران با اشتراکات فرهنگی و تاریخی بی‌نظیر با هر دو ملت آذربایجان و ارمنستان و سابقه حمایت از صلح و ثبات در منطقه در قرارداد مسکو دخالت داده نشود.

متأسفانه قبل از وقوع جنگ ۴۴ روزه میان آذربایجان و ارمنستان، دستگاه دیپلماسی ایران نگاه متناسبی به تحولات قره‌باغ نداشت و خیلی دیر دست به‌کار شد

صدالبته روسیه به‌عنوان ابرقدرت نظامی جهان که برای دهه‌ها بر هر دو کشور آذربایجان و ارمنستان تسلط و حکمرانی داشته از نقش بسزایی در پایان تنش بین این دو کشور برخوردار بوده اما ایران نیز جایگاه بی‌بدیل خود را در این حیطه دارد. ایران با توجه به اشراف اطلاعاتی و نیز تجربه هشت سال جنگ تحمیلی از تمام زوایای پیدا و پنهان این‌چنین توافقاتی در زمان عقد قرارداد و پس‌ازآن باخبر است و حضورش در مذاکرات برای رسیدن به توافق آتش‌بس می‌توانست تحقق ضرب‌المثل معروف «علاج واقعه قبل از وقوع» باشد.

مهم‌ترین دلیلی که حتی می‌تواند نقش مهم‌تری برای ایران نسبت به روسیه در انعقاد توافق بین باکو و ایروان قائل شود، این است که ایران با هر دو کشور موردبحث، مرز آبی و خاکی مستقیم دارد و درنتیجه هر تنشی بین این دو کشور می‌تواند تبعاتی هم برای ایران در برداشته باشد و ثبات و امنیت در مرزهای آذربایجان و ارمنستان نیز می‌تواند مستقیما بر ثبات در مرزهای شمالی ایران تأثیرگذار باشد.

لازم به ذکر است که در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، دو کشور ارمنستان و آذربایجان به استقلال دست یافتند. اولین موضوعی که بین این دو کشور پیش آمد منطقه آرتساخ بود که در قره‌باغ کوهستانی قرار داشت و جمعیتی اکثراً ارمنی داشت. از همان ابتدای امر ایران با اتخاذ سیاستی میانجی‌گرایانه سعی داشت که دو کشور را به پرهیز از خشونت ترغیب کند و در جریان جنگ اول قره‌باغ و نیز جنگ ۴۴ روزه به این سیاست خود ادامه داد اما به نظر می‌رسد که دستگاه دیپلماتیک کشور در تابستان ۲۰۲۰ تا حد زیادی از اهمیت تحولات قفقاز جنوبی غافل شده بود.

بیشتر بخوانید:

رئیسی در تماس تلفنی «پوتین»: هیچ‌گونه تغییر در ژئوپلتیک منطقه را بر نمی‌تابیم

افزایش تلفات نظامیان ارمنستانی در درگیری با سربازان جمهوری آذربایجان

به تابستان سال ۲۰۲۰ بازمی‌گردیم. اوضاع در قره‌باغ اصلاً خوب نبود. تلویزیون باکو بارها در روز با قطع برنامه‌های عادی شروع به پخش مارش نظامی کرده، مردم را تهییج می‌کرد و از خروج نظامیان ارمنستانی از قره‌باغ سخن می‌گفت. در طی سال‌های بعد از جنگ اول قره‌باغ هیچ‌گاه اوضاع به این‌گونه وخیم نبود. یگان‌های پیاده زرهی آذربایجانی زیادی به خط درگیری در منطقه قره‌باغ اعزام شده بودند. باکو چند رزمایش نظامی با ترکیه در نخجوان و دیگر مناطق آذربایجان برگزار کرده بود. به‌علاوه باکو به‌صورت پنهانی از کارشناسان اطلاعاتی رژیم صهیونیستی بهره گرفته و تا توانسته بود نیروهای مسلح خود را به پهپادهای اسرائیلی مجهز کرده بود.

بسیاری از کارشناسان در داخل و خارج از کشور در خصوص اوضاع بسیار حساس و شکننده در قره‌باغ هشدار دادند اما متأسفانه دستگاه دیپلماسی ایران نگاه متناسبی به اوضاع نداشت و خیلی دیر دست به‌کار شد. به عقیده تحلیلگران، برای کشوری به تجربه و توان ایران امکان‌پذیر بود که با اقدامی سریع و بموقع حتی بتواند جریان تحولات را به‌گونه‌ای سامان دهد که کمترین هزینه را برای منطقه در برداشته باشد.

باکو و ایروان باید به‌سرعت به این نتیجه برسند که قرارداد آتش‌بسی که نهم نوامبر سال گذشته به‌صورت عجولانه در مسکو امضاء کردند به دلیل عدم حضور ایران در آن ناقص است

اگر همان نگاه پیشگیرانه‌ای که قبلاً اهمیت آن مورد تأکید قرار گرفت در وزارت خارجه کشور شکل‌گرفته بود و وخامت اوضاع به شورای عالی امنیت ملی با شواهد و مستندات لازم اطلاع داده شده بود این امکان به وجود می‌آمد که در قالب رویکردی اضطراری با به‌کارگیری توان رزمایشی نظامی کشور و نیز آگاه‌سازی رسانه‌ای به همه طرف‌های درگیر ازجمله جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و حتی روسیه این پیام را رساند که ایران وقوع جنگی که تبعات آن را نمی‌توان به‌سادگی پیش‌بینی کرد در نزدیکی مرزهایش را نمی‌پذیرد.

هشدار ایران نسبت به حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی

متأسفانه حتی پس از وقوع جنگ بین باکو و ایروان که ۴۴ روز هم طول کشید، تهران نتوانست باز هم جایگاه واقعی دیپلماتیک و نظامی خود را به‌ طرف‌های درگیر ثابت کند و آن شد که روسیه به‌عنوان میانجی وارد میدان شد و با دعوت از سران باکو و ایروان به مسکو توافقی نسبتاً عجولانه را بدون حضور ایران منعقد کرد که تبعات آن را هم‌اکنون می‌توان مشاهده کرد.

به‌عنوان‌مثال اگر ایران در نشست مسکو حضور داشت در خصوص تغییرات ژئوپلیتیکی در مرزها هشدار لازم را می‌داد و به‌طرف آذربایجانی این موضوع را به‌وضوح تفهیم می‌کرد که بازگشایی مسیرهای ارتباطی به‌منزله ایجاد کریدور نیست، این موضوع را گوشزد می‌کرد که جریان واردات به و صادرات از ایران کمافی‌السابق چه از خاک ارمنستان و چه از خاک آذربایجان باید برقرار باشد و اینکه حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در هر یک از دو کشور درگیر می‌تواند چه تبعات جبران‌ناپذیری بر امنیت منطقه بگذارد.

بیشتر بخوانید:

شرکت‌های زراعی رژیم صهیونیستی به قره‌باغ می‌آیند

در تماس تلفنی پوتین و پاشینیان انجام شد؛ بررسی وضعیت مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان

به‌هرحال نقص‌های فراوانی که توافق مسکو در خود دارد باعث شد که روز سه‌شنبه درگیری شدیدی بین نیروهای مسلح آذربایجان و ارمنستان در استان سیونیک ایجاد شود که به کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از سربازان هر دو طرف انجامید.

باکو و ایروان باید به‌سرعت به این نتیجه برسند که قرارداد آتش‌بسی که نهم نوامبر سال گذشته به‌صورت عجولانه تنظیم و امضاء شد به دلیل عدم حضور ایران در آن ناقص است و دیر یا زود دو کشور را با ضرر و زیانی جبران‌نشدنی روبه‌رو خواهد کرد، لذا از روسیه به‌عنوان میانجی این انتظار می‌رود که با دعوت از ایران برای پیوستن به روند برقراری و تقویت صلح در قفقاز جنوبی توافقی جدید و محکم‌تر منعقد شود که منافع همه طرف‌ها را به‌صورت واضح و قانونی در نظر بگیرد و احتمال دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای را نیز از ریشه بخشکاند.

انتهای پیام/۴۱۵۵/پ