کارتن‌خوابی «سبک‌زندگی» نیست/ مسئولان به جای رفع مشکلات شهر «برچسب» می‌زنند

سیامک زند رضوی جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه کرمان در گفت‌وگو با خبرنگار خانواده گروه جامعه خبرگزاری آنا، در خصوص شکل‌گیری پدیده کارتن‌خوابی خوابی گفت: از دهه ۴۰ شمسی روند شهرنشینی در ایران سرعت می‌گیرد و این پیامد اصلاحات ارضی دوره پهلوی دوم است. گسترش شهرنشینی معنی‌اش این است که کسانی وارد مناطق شهری می‌شوند اساساً امکان زندگی‌شان در مناطق روستایی وجود ندارد، علت این است که آنجا زمین‌ها را به صاحبان نسق زراعی دادند، در نتیجه کسانی که خوش‌نشین بودند سهمی نداشتند و برای کار راهی شهرها شدند.

وی با بیان این‌که در آن دوره دهقان‌ها از نیروی کار خانواده خودشان استفاده بیشتری می‌کردند ادامه داد: در واقع به نوعی برای این‌که سطح معیشتشان بهبود پیدا کند استثمار خانواده را بالا بردند و از این روجمعیت‌های زیادی بیکار شده و روانه شهرها شدند.این افراد دو ویژگی مشترک داشتند، همه‌شان فروشنده نیروی کار بوده و همچنین روابط، مناسبات و اعتقادات خود را هم آوردند آنچه در نظریه عجم اوغلو و رابینسون از آن به عنوان قفس هنجارها یاد می شود . یعنی از یک طرف برای اینکه بقا پیدا کنند، فقط متکی به این هستند که گروهی نیروی کارشان را بخرند و در مقابلش دستمزد دریافت کنند و با این دستمزد بتوانند کالاهای مورد نیاز زندگی‌شان را تهیه کنند، از جمله مهم‌ترین‌ آن نیازها سرپناه، مسکن، غذا، امکان تحصیل فرزندان بود.

در شهرهای بزرگ، نسبت زیادی از شهرنشینان حاشیه‌نشین هستند

این جامعه‌شناس با اشاره به این‌که در این فرایند تقاضا برای واحدهای مسکونی افزایش پیدا کرد، افزود: با این رویه حدود سال ۵۷ که یک بحران عمومی مسکن در شهرهای بزرگ به‌وجود آمد که این امر تقاضای گسترده در مقابل محدود بودن واحدهای مسکونی دو اتفاق را هم‌زمان رقم می‌زند. از یک طرف کسانی به حاشیه شهرها رانده شدند، حلبی‌آبادها و حاشیه‌نشینی گسترده ساخته شد و حاشیه‌نشینی گسترده ایجاد شد و تا امروز هم ادامه دارد و در بعضی از شهرهای بزرگ، نسبت زیادی از شهرنشینان حاشیه‌نشین هستند. یعنی مناطقی که بر اساس قواعد آن شهرها، مسکن رسمیت ندارد و از خدمات شهری محروم‌اند باید در مسکن‌های فاقد کیفیت زندگی کنند. از طرف دیگر نیروی کافی برای اعتراض در خیابان ها به فلاکت زندگی در حاشیه فراهم می شد.در حالی که ثروت حاصل از فروش نفت ، از ابتدای دهه پنجاه شمسی در جلو چشم آنان در مراکز شهری خودنمایی می کرد.

به گفته این استاد دانشگاه این موج همراه با انقلاب و واگذاری‌هایی که در اراضی شهری اتفاق می‌افتد شکل می‌گیرد و بعد از انقلاب حکومت زمین‌هایی را برای ساخت واحدهای مسکونی واگذار می‌کند. با این اتفاق می‌افتد بخشی از حاشیه‌نشین‌های آن موقع امکان پیدا می‌کنند که سرپناه‌های بهتری داشته باشند اما از طرف دیگر موج جدیدی از مهاجرین به دلیل تغییراتی که در مناطق زیست‌شان در شهرستان‌ها اتفاق افتاده بود، از مناطق شهرستان‌ها به سمت مراکز استان‌ها و مهم‌ترین‌اش به سمت تهران به عنوان شهری که امکان فروش نیروی کار در آن بهتر ارزیابی می‌شد، به راه می‌افتد. در این موج جدید با کسانی مواجه می‌شویم که رفته رفته امکان فروش نیروی کارشان را به علت افزایش سن از کار افتاده می‌شوند، در این امر در حالی که اتفاق افتاد که پوشش‌های تأمین اجتماعی ما اساساً ناکافی است و همه جمعیت را دربر نمی‌گیرد. بنابراین کسانی که فروشنده نیروی کار هستند سن‌شان افزایش پیدا می‌کنند، پوشش‌های بیمه‌ای ندارند و در فرایندی اینها از اینکه بتوانند امرار مناسب داشته باشند، جا می‌مانندو موادمخدر با کارکردی دوگانه ظاهر می شود، به عنوان دوپینگ و افزایش توان کار به شکل موقت و به عنوان امکانی برای زندگی انسانی حداقل موقت و درخیال.

امید برای زندگی از بین رفته است

زند رضوی با بیان این‌که اعتیاد گسترده‌ای که در ۴۰ سال اخیر اتفاق اتفاق افتاد و همچنان روند صعودی دارد، افزود زیرا انسان‌ها امید خود را برای یک زندگی انسانی و بانشاط از دست می‌دهند. گروهی مهاجرت می‌کنند و این بار به درون خودشان که البته این کار با استفاده از مخدرهای گوناگون انجام می‌شود.

وی اظهارکرد: در پدیده خیابان‌ ‌خوابی با دو گروه انسان مواجه هستیم که نمی‌توانند شرایط زندگی انسانی را در کنار اعضای خانواده‌شان ادامه دهند. آنهایی که دچار از کارافتادگی‌ها شده‌اند و آنهایی که اعتیادهای شدید دارند و کسانی که طرد می‌شوند، قبل از آن در جامعه به علت پوشش‌های زندگی واقعی و بیمه تامین اجتماعی مورد تبعیض قرار می‌گیرند، بعد طرد می‌شوند، پیامد این طرد شدن آن است که این گروه سرپناه خودشان را از دست می‌دهند و مجبورند در فضاهای عمومی زندگی کنند.

اعتیاد از هر زمانی که شروع شود، رشد توانایی‌های ذهنی را متوقف می‌کند

این جامعه‌شناس در خصوص این‌که آیا کارتن‌خوبی ناشی از اعتیاد ریشه در شرایط کودکی هم دارد عنوان کرد تا آنجایی که دوستانی که روی اعتیاد مطالعه کرده‌اند توضیح می‌دهند، اعتیاد از هر زمانی که شروع شود، رشد توانایی‌های ذهنی را متوقف می‌کند. بنابراین اگر کودکی از ۱۰ سالگی دچار اعتیاد شدید شود، قادر نیست که اعتماد به نفس، خودباوری، اتکا به خود، دریافت کمک از دیگران را یاد بگیرد. از آن‌جا که اعتیاد رشد انسانی را متوقف می‌کند، بنابراین کودکی که معتاد است احتمال اینکه در آینده نزدیک به دچار طرد شدگی شود، افزایش پیدا می‌کند.

زند رضوی بابیان این‌که طردشده‌ها به اشکال مختلف در فضاهای عمومی زندگی می‌کنند ادامه داد: از کارتن‌خوابی گرفته تا خوابیدن زیر پل‌ها، در فضاهای خالی در ارتفاع میان قطعات بتنی پل‌های هوایی و ... هر جایی که بشود اسمش را سرپناه گذاشت تا از گزند باران و توفان و ... در امان باشند محل زندگی طرد شده‌ها می‌شود.

خدمات بهداشتی در کشور ناقص است

عضو هیئت علمی دانشگاه کر مان در خصوص این‌که آیا مشکلات روحی و رونی می‌تواند منجربه کارتن خوبی و طرد شدگی شود اظهار کرد: واقعیت این است که در کشور سیستم خدمات بهداشتی ناقصی داریم و این نقص در طول ۴۰ سال گذشته پایدار مانده است. یعنی خدمات روانشناسی و روانپزشکی بسته به نیازی که انسان از بدو تولدش، از دوره کودکی و بزرگسالی‌اش داردن اما نمی‌تواند این خدمات را همگان دریافت کنند و فقط اقلیت‌هایی که امکان پرداخت هزینه‌اش را دارند این خدمات را دریافت می‌کنند، در نتیجه کسانی که دچار بعضی از ناتوانی‌ها هستند یا می‌شوند، اینها هم به مرحله‌ای برسند که خانواده قادر به نگهداری آنها نباشد، از آن طرف هم مراکز نگهداری این افراد ظرفیت ندارد یا اولویت نیست یا به هر دلیلی این خدمات محدود است، به خیابان رانده می‌شوند. بنابراین وقتی ما از گروه رانده‌شده‌ها صحبت می‌کنیم، بحث سبک زندگی منتفی است.

بیشتر بخوانید:

مهمترین عامل اصلی کارتن‌خوابی در شهرهای بزرگ چیست؟ / خطری که دختران کارتن‌خواب را تهدید می‌کند

سیاست‌های غلط دولت، عامل پایین آمدن سن خیابان‌خوابی است/ اگر برخی مسئولان در کشورهای دیگر بودند، صد بار اعدام می‌شدند

چرا برخی کارتن‌خواب‌ها تمایلی به حضور در گرمخانه‌ها ندارند؟ / گلایه از رفتار نامناسب کارکنان گرمخانه‌ها تا هراس از دستگیری توسط پلیس

وی در واکنش به صحبت‌های عضو شورای شهر تهران مورد این‌که کارتن‌خوابی نوعی سبک زندگی است، گفت: سبک زندگی یک انتخاب است برای کسی که گزینه‌های دیگری هم در اختیار دارد و آن گزینه‌ها را کنار هم می‌گذارد و سبک زندگی مثلا خوابیدن در گور را انتخاب می‌کند. برخی انتخاب‌شان این است که در حاشیه زندگی کنند و برخی هم می‌خواهند کارتن‌خواب و خیابان‌خواب شوند. بنابراین صحبت کردن از کارتن‌خوابی به عنوان یک سبک زندگی یک فریب افکار عمومی و به لحاظ اخلاقی یک دروغ آشکار است. برای اینکه انتخاب هیچ‌کدام از این افراد، در صورتی‌که گزینه‌های دیگر داشته آن را انتخاب نمی‌کنند.

کارتن‌خوابی سبک زندگی نیست!

این جامعه‌شناس با ارائه راهکارهایی برای پیشگیری و مهار این معضل در جامعه افزود: اگر بودجه عمومی که در شهرها هزینه می‌شود، انتخابش را به طور واقعی به عهده شهروندان قرار دهند شهروندان یک فهرست اولویت از نیازها ارائه خواهند داد. ممکن است اولی‌اش کودکان کار باشد، دومی یا سومی‌اش کسانی باشد که فاقد سرپناه هستند و در شرایط کارتن‌خوابی و وضعیت‌های دیگر زندگی می‌کنند.

سیاست‌های جامعه تصمیم‌گیر برچسب‌های مختلفی به افراد آسیب‌دیده می‌زند

زند رضوی با بیان این‌که متاسفانه سیاست‌های جامعه تصمیم‌گیر برچسب‌های مختلفی به افراد آسیب‌دیده می‌زند ادامه داد: این‌که مسئولان معتقداند کارتن‌خوابی نوعی سبک زندگی است و یا این افراد ذهن و توانایی برنامه‌ریزی و اجرا برای بهبود وضعیت‌شان ندارند برچسب‌هایی است که به این گروه زده می‌شود. مطالعاتی که در دنیا انجام شده است نشان داده اگر شرایط به گونه‌ای فراهم شود که این قشر خودشان برنامه‌ریز اوضاع خودشان باشند امید به موفقیت بیشتر است زیرا از طرفی در اقدامات ستادی بخشی از بودجه بلعیده می‌شود و از سوی دیگر اقدامات انجام شده برای آنها حکم مسکن دارد و اثر کوتاه مدت می‌گذارد در حالی‌که این قشر نیاز به تغییر شرایط دارند و برای رسیدن به این مطلوب خودشان بهترین برنامه‌ریز هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه کرمان در خصوص آسیب‌هایی که این قشر می‌توانند برای جامعه داشته باشند اظهار کرد: اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم، مبارزه‌ای که درطول ۴۰ سال گذشته در بحث اعتیاد در کشور شده به نظر من کاملاً شکست خورده است زیرا بخش مهمی از بودجه در قسمت‌های نظامی، امنیتی و پلیسی برای محدود کردن و جلوگیری از عرضه هزینه می‌شود بلکه برای رسیدن به وضعیت مطلوب باید برای کاهش تقاضا سرمایه‌گذاری کرد.

وی خاطرنشان کرد: بخش بزرگی از اقداماتی که تاکنون انجام شده نه‌تنها تاثیری در کاهش این معضل نداشته بلکه آنها را از هستی انسانی و کرامت انسانی‌شان بی‌بهره و معلق کرده است. از نظر من مهمترین آسیبی که یک کارتن‌خواب برای شهر دارد این است که بینش اخلاقی و وجدانی انسان‌های آن جامعه را نسبت به کرامت انسانی هم نوع کُند می‌کند و خشونت ساختاری را که وجود دارد نهادینه می‌کند.

انتهای پیام/۴۱۶۱