رازی و راز کیمیاگری/ پزشکی که دنیای علم را متحول کرد

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، محمد بن زکریای رازی یکی از بزرگ‌ترین مشاهیر علمی تاریخ ایران شناخته می‌شود. وی قبل از کسب دانش پزشکی کیمیاگر محسوب می‌شد. رازی پس از خدمت به‌عنوان پزشک ارشد و مدیر در بیمارستان ری، مدتی در بغداد منصب مشابهی را بر عهده داشت. او عطف به اسلاف یونانی‌اش، خود را سمبل اسلامی سقراط در فلسفه و بقراط در پزشکی می‌دانست.

دو اثر مهم پزشکی زکریا رازی، یکی «کُنّاش منصوری» است که او آن را برای منصور بن اسحق تألیف کرده‌ است؛ فردی که در آن زمان حاکم و فرمانروای ری بود. کتاب دیگر «الحاوی» نام دارد که یک دانشنامه پزشکی است که در آن پزشکی یونانی، سوری و عربی اولیه و همچنین برخی از دانش پزشکی هند مورد بررسی قرار گرفته است. رازی در آثار خود قضاوت و تجربه پزشکی‌اش را به عنوان تفسیر اضافه کرده است. او را همچنین می‌توان یک داروساز متبحر دانست. از جمله رساله‌های پزشکی متعدد وی می‌توان به رساله معروف در مورد آبله و سرخک اشاره کرد که به لاتین، یونانی بیزانسی و زبان‌های مختلف مدرن ترجمه شد.

بیشتر بخوانید:

نمایشگاه «کیمیای رازی» توسط موزه علوم و فناوری برگزار می شود

ابن‌خمّار؛ طبیبی که ابن‌سینا آرزوی دیدارش را داشت

نوشته‌های فلسفی رازی قرن‌ها نادیده گرفته شد و تجدید اهمیت آنها تا قرن بیستم رخ نداد. اگرچه او ادعا می‌کرد که پیرو افلاطون است اما دیدگاه‌های او با مفسران عربی بعدی افلاطون مانند فارابی، ابن سینا و ابن رشد تفاوت چشمگیری داشت. او احتمالاً با ترجمه‌های عربی دموکریتوس، فیلسوف اتمیست یونانی آشنا بود و در نظریه اتمی خود درباره ترکیب ماده نیز گرایش مشابهی را دنبال می‌کرد.

روانشناسی و روان‌درمانی

رازی یکی از اولین متخصصان بزرگ پزشکی جهان بود. او را پدر روانشناسی و روان‌درمانی می‌دانند.

او هنگامی که به‌عنوان مدیر بیمارستان در بغداد مشغول به کار بود، بخش‌های روانپزشکی را به عنوان محلی برای مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری‌های روانی در نظر گرفت. طبق نظرات وی، اختلالات روانی باید به عنوان بیماری پزشکی در نظر گرفته و درمان شوند.

آبله و سرخک

رازی در کتاب خود می‌نویسد: «آبله زمانی ظاهر می‌شود که خون «بجوشد» و آلوده شود و در نتیجه بخار خارج شود. بنابراین خون جوانان (که شبیه عصاره‌های مرطوب است که روی پوست ظاهر می‌شود) با رنگ شراب بالغ به خون غلیظ‌تری تبدیل می‌شود. در این مرحله آبله در اصل به شکل «حباب‌های موجود در شراب» (به صورت تاول) ظاهر می‌شود ... این بیماری همچنین می‌تواند در زمان‌های دیگر نیز رخ دهد (یعنی: نه تنها در دوران کودکی). بهترین کار در مرحله اول این است که از آن دوری کنید، در غیر این صورت این بیماری ممکن است فراگیر شود.»

هدف پزشک این است که کار نیک انجام دهد؛ حتی در قبال دشمنان بیش از دوستان.

دایرةالمعارف بریتانیکا (۱۹۱۱) این تشخیص را تأیید می‌کند و می‌گوید: «معتبرترین اظهارات در مورد وجود اولیه این بیماری در روایتی از پزشک ایرانی قرن نهم یعنی رازی ارائه شده که علائم آن به‌وضوح توصیف شده است.»

بیماری مننژیت

مننژیت یا سرسام، التهاب پرده‌های محافظ مغز و نخاع است. رازی نتیجه بیماران مبتلا به مننژیت تحت درمان با رگ‌زنی یا فصد را با نتیجه درمان بدون آن مقایسه کرد تا ببیند آیا این روش می‌تواند کمک‌کننده باشد یا خیر.

انجام عمل جراحی

هر چند رازی در زمینه پزشکی فعال بوده اما در متون برخی مورخان از او به عنوان جراح یاد شده است و البته از مطالعه آثار او نیز می‌توان به این موضوع پی برد که در زمینه جراحی صاحب نظر است. برای مثال رازی در ارتباط با «سنگ کلیه‌ها و مثانه» کتابی دارد که در آن تأکید کرده ‌است درمان سنگ مثانه اگر به صورت دارویی مقدور نبود باید جراحی انجام داد.

داروشناسی و داروسازی

رازی با تدوین متون به روش‌های مختلف به فعالیت‌های اولیه داروسازی کمک کرد و استفاده از «پمادهای جیوه‌ای» و توسعه دستگاه‌هایی مانند هاون، فلاسک، اسپاتول و فیال(بطری کوچک) را که در داروخانه‌ها استفاده می‌شد و تا اوایل قرن بیستم رایج بودند توضیح داد.

بیشتر بخوانید:

سازمان بهداشت جهانی وام‌دار روش‌های منحصربه‌فرد ابن‌سینا / آثار شیخ الرئیس، چراغ راه دانشمندان امروزی

او پژوهش و تحقیق در مورد شیمی را قبل از پزشکی آغاز کرده بود بنابراین راحت‌تر از دیگر محققان پزشکی توانست خواص دارویی گیاهان را بیابد. برای مثال او اولین کسی بود که داروهای سمی آلکالوئیدی درست کرد و از آن‌ برای درمان بهره برد.

اخلاق پزشکی

رازی در سطح حرفه‌ای بسیاری از ایده‌های کاربردی و مترقی، پزشکی و روانشناسی را معرفی کرد. او به شارلاتان‌ها و رمال‌ها و پزشکان جعلی که در شهرها و حومه‌ها گردش می‌کردند و درمان خود را می‌فروختند تاخت. در همان زمان هشدار داد که حتی پزشکان با تحصیلات بالا نیز پاسخ همه مشکلات پزشکی را ندارند و نمی‌توانند همه بیماری‌ها را درمان کنند یا شفا دهند.

رازی برای اینکه پزشکان بتوانند در ارائه خدمات خود مفیدتر باشند به پزشکان توصیه می‌کند که با مطالعه مداوم کتاب‌های پزشکی، اطلاعات جدید و دانش پیشرفته را دنبال کنند. او بین بیماری‌های علاج‌پذیر و درمان‌ناپذیر تمایز قائل است. در مورد مورد دوم او اعتقاد داشت که در موارد پیشرفته سرطان و جذام، پزشک را نباید به خاطر عدم توانایی‌اش در درمان مقصر شناخت.

بیشتر بخوانید:

داروساز و داروی ایرانی کماکان افتخارآفرین خواهند بود

رازی جایی برای پزشکانی که وظیفه درمان شاهزادگان، اشراف و زنان را برعهده دارند ترحم می‌کند زیرا آنها از دستورات پزشک برای محدود کردن رژیم غذایی خود یا درمان پزشکی تبعیت نمی‌کنند، بنابراین این مسئله را برای همه سخت‌تر می‌کند.

او در زمینه اخلاق پزشکی می‌نویسد: «هدف پزشک این است که کار نیک انجام دهد؛ حتی در قبال دشمنان بیش از دوستان. این حرفه ما را از آسیب به هم‌نوع خود منع می‌کند زیرا این شغل به نفع و رفاه نسل بشر ایجاد شده است و خداوند سوگند پزشکی را برای طبیبان وضع کرده تا داروهای کشنده نسازند.»

انتهای پیام/۴۱۶۰/پ