حضرت اباعبدالله چرا حکومت یزید را مشروع نمی‌دانست | معنای حکمرانی از منظر امام حسین(ع)

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری آنا از بندرعباس، نشست تخصصی و مجازی حکمرانی حسینی با سخنرانی حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی به شکل سلسله‌وار در دهه اول ماه محرم در دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس برگزار شد.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در این کارگاه با اشاره به آیه ۷۰ سوره قصص که دلالت بر توحید و حکمرانی دارد، گفت: در این آیه «وَهُوَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْحَمْدُ فِی الْأُولَی وَالْآخِرَةِ وَلَهُ الْحُکْمُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»، ضمن نفی هر نوع معبود دروغی بر توحید و یگانگی خدا و حکمرانی الله تأکید شده است.

خسروپناه با اشاره به آیه ۴۰ سوره یوسف و تأکید بر حکمرانی توحیدی و توحید حکمرانی افزود: «مَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا أَسْمَاءً سَمَّیْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآبَاؤُکُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ» اصل حکمرانی مخصوص خداوند است ( إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ) و نتیجه حکمرانی توحیدی این است أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ یعنی فقط عبادت و بندگی خدا کردن و ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ که این نیز تأکید بر إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ دارد.

حکمرانی چه مفهومی دارد؟

وی عنوان کرد: آثار متفکران فرآیندی است که حداقل سه گام دارد؛ سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و خدمات عمومی که تنظیم‌گری در این معادله، خود مراحلی مختلفی دارد.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی مطرح کرد: سیاست‌گذاری همان باید و نبایدهای کلان است، مانند سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که از طرف رهبری ابلاغ می‌شود یا مانند مواردی که مجمع تشخیص مصلحت نظام تنظیم کرده و رهبری تکمیل یا ابلاغ می‌کنند.

خسروپناه، تنظیم‌گری را هشت رکن دانست و گفت: قانونگذاری، ساختارسازی، آگاه‌سازی ذی‌نفعان، اعمال مقررات، داوری و حل منازعات، مجازات متخلفان، رصد و ارزیابی و پایش از ارکان مهم تنظیم‌گری است.

وی در ادامه با تبیین معنای حکمرانی بیان کرد: برخی حکمرانی را به معنای حکومت می‌دانند و آن را سیاست‌گذاری و خط مشی‌گذاری معنا می‌کنند؛ این معنا برای حکمرانی دقیق و درست نیست، چراکه حکمرانی فرآیندی است که حداقل دارای این سه گام است: گام نخست؛ سیاست‌گذاری و تعیین خط‌مشی، گام دوم؛ تنظیم‌گری و گام سوم؛ خدمات عمومی که سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری هم به عنوان گام‌های حکمرانی دارای فرآیند و مراحل گوناگونی بوده، چراکه حاصل فرآیند سیاست‌گذاری باید و نبایدهای کلان است، باید و نبایدهای کلانی که به قوانین و مقررات و آیین‌نامه‌ها جهت می‌دهد.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه توضیح داد: در واقع سیاست‌گذاری، یکسری الزامات برای جهت‌گیری تنظیم‌گری بوده و تنظیم‌گری یک فرآیند هشت مرحله‌ای است که مهم‌ترین آن مقررات‌گذاری، ساختارسازی، آیین‌نامه‌نگاری و رصد و ارزیابی است. قانون‌گذاری و تعیین مقررات از گام‌های تنظیم‌گری است که توسط مجلس شورای اسلامی (قوه مقننه) انجام می‌شود و برخی از آیین‌نامه‌های اجرایی توسط قوه مجریه و قوه قضائیه تدوین و ابلاغ می‌شود.

حکمرانی ما در حوزه سلامت نقص دارد

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه سلسله مباحث حکمرانی حسینی تبیین کرد: گام دیگر تنظیم‌گری، ساختارسازی بوده و خدمات عمومی خروجی اجرای قوانین و مقررات است و کل این فرآیند حکمرانی است که در حکمرانی؛ خدمات عمومی تابع تنظیم‌گری و تنظیم‌گری هم تابع سیاست‌گذاری و خط‌مشی است.

خسروپناه تشریح کرد: قانون‌گذاری باید مطابق با سیاست‌ها و ساختار هم مطابق قوانین و مقررات باشد تا خدمات ارائه شود و برای تحقق این مهم نظارت و ارزیابی کل این فرایند بسیار اثربخش هستیم.

وی افزود: به طور مثال در حوزه سلامت حکمرانی ما دچار نقص‌هایی است و سیاست‌گذاری نظام سلامت نوشته شده، اما ساختار موجود وزارت بهداشت تأمین‌کننده آن سیاست‌ها نیست. طولانی شدن تولید واکسن کرونا نشان‌دهنده نقص در حکمرانی سلامت است.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: حکومت در حوزه سلامت داریم، اما حکمرانی ما در این حوزه دچار نقص‌هایی است و در حوزه تعلیم و تربیت و آموزش عالی هم همینطور و پیوند لازم بین سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و خدمات عمومی وجود ندارد. در حوزه نظامی و امنیت اما از حکمرانی خوبی برخوردار هستیم.

خسروپناه با بیان اینکه امام حسین بن علی علیه‌السلام به مدت ۱۰ سال (سال ۵۱ تا ۶۱) امامت کرد، یادآور شد: در این مدت حکمرانی حکومتی نداشت، اما آن حضرت شیعیان را حکمرانی کرده است، حکمرانی اندیشه‌ای و معارفی که اکنون آن اندیشه‌ها به ما رسیده و یکی از مبانی بسیار مهم در مسئله حکمرانی، عقلانیت است.

وی متذکر شد: در دنیای مدرن عقلانیت خود بنیاد گوهر مدرنیته است و کانت این نگاه را دارد، البته این عقلانیت تطور داشته و دکارت نیز که او را پدر مدرنیته می‌دانند به مسئله عقلانیت پرداخته تا این اواخر هابر ماس، عقلانیت در غرب که با عقل استدلال گر شروع و مطرح شد تا توافق اجتماعی (توافق گروهی اندک) تنزل کرد.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در قرآن به واژه یعقلون و تعقلون اشاره شده است، گفت: عقل چهار کارکرد دارد؛ عقل نظری (درک هست و نیست‌ها)، عقل عملی (استنتاج باید و نبایدها)، عقل معاش (تدبیرگرایی و برنامه‌ریزی) و عقل معاد (عقل آخرت‌اندیش) که بیشتر انسان‌ها یک یا دو کارکرد عقل را دارند، اما انسانی هر چهار کارکرد عقل را دارد و قرآن به اولوالالباب یعنی صاحبان عقل خالص به وضوح اشاره کرده است.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی تشریح کرد: این صاحب‌نظر حوزه فرهنگی، عقلانیت را یکی از مبانی حکمرانی حسینی دانست و عنوان کرد: امام حسین علیه‌السلام می فرماید: خداوند عقل را از نور آفرید، اما نور نهفته و پنهان، نوری که در دسترس هر کسی نیست؛ این نور در علم الهی نهفته است.

عقلانیت در کلام امام حسین علیه‌السلام

خسروپناه افزود: امام حسین علیه‌السلام در ادامه روایات می فرماید: اگر این عقل را پیکری فرض کنیم؛ علم، جان عقل است. فهم، روح عقل، زهد، سر عقل، حیا، چشمان عقل، حکمت، زبان عقل، دلسوزی، دهان عقل و رحمت، دل عقل است، بنابراین عاقل کسی است که عالم، فهیم و زاهد باشد (فریب دنیا را نخورد، گرفتار غفلت دنیا نگردد)، حیا ، حکمت، رحمت و دلسوزی داشته باشد.

وی در ادامه سلسله نشست‌های تخصصی، عالم بودن را یکی از ویژگی‌های عاقل بودن دانست و افزود: این نکته هم حائز اهمیت است که علم تئوری با فهم تئوری با هم متفاوت است.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: عقلانیت در کلام امام حسین علیه‌السلام علم، همت، فهم، حیا، حکمت، دلسوزی و مردم‌داری است، به طوری که عاقل از منظر امام حسین علیه‌السلام؛ اهل یقین، مومن و راستگوست، آرامش و اخلاص دارد، اهل مدارا، بخشش، قناعت، تسلیم خدا، سپاسگزار و شکرگذار است.

این استاد حوزه و دانشگاه، علم و دانش را یکی دیگر از مبانی حکمرانی دانست و خاطرنشان کرد: پیچیدگی دنیای امروز و شناخت آن نیازمند دانش و علم است و بدون ابزار علم و دانش نمی‌توان حکمرانی کرد، چراکه لازم است آخرین نظریه علمی در هر مسئله‌ای را بدانیم (روزآمدی)، آن را بومی‌سازی و حکمی‌سازی (حکمت) کنیم، چراکه یکی از منابع معرفت، پیامبر اکرم صلی‌الله و علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم‌السلام هستند.

خسروپناه با اشاره به روایات الهی گفت: پادشاهان، فرمانروایان مردم هستند و علم فرمانروایی باید در نزد پادشاهان وجود داشته باشد که اگر غیر از این باشد، نمی‌تواند حکمرانی کند و حکمرانی بدون علم جاهلانه است.

وی همچنین با اشاره به کلام گهربار امام حسین علیه‌السلام تشریح کرد: فرمایش این امام همام آن است که علم آبستن معرفت بوده؛ یعنی بارورکننده معرفت است. در درون علم معرفت پدید می‌آید، به طوری که برای حکمرانی علم و دانش لازم است و کسب علم و دانش مستلزم موارد مهمی است که در خلال آن ساختارهای آموزشی و کسب علم و دانش بسیار مؤثر خواهد بود.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: ساختار آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی کمیت‌گراست و ساختار تولید علم نیست، آیین ارتقاپرداز است، اما نظریه‌پردازی و نوآوری نیست.

ایمان؛ مبانی اصلی حکمرانی حسینی

خسروپناه، ایمان را یکی دیگر از مبانی حکمرانی حسینی دانست و با بیان اینکه ایمان در حکمرانی اسلامی نقش کلیدی دارد، افزود: ما معتقد بر تقدم عقل (عقل نظری و عملی) بر ایمان هستیم، البته یک نوع درهم تنیدگی بین عقل و ایمان وجود دارد که در آن به صورت مرتبی داد و ستد می شود، بنابراین تقدم عقل بر ایمان مورد پذیرش است، همانگونه که تأثیر ایمان بر عقل نیز قابل انکار نیست و داد و ستدی بین این دو وجود دارد که شروع داد و ستد از سوی عقل است.

وی مطرح کرد: حقیقت ایمان عبارت است از باور قلبی که این هم از معرفت و اندیشه حاصل می‌شود و گفتار و کردار اثر ایمان بوده و امیدبخشی، آرامش درونی و کاهش درد و رنج از آثار معنویت است.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی، یکی دیگر از مبانی حکمرانی حسینی را عدالت دانست و بیان کرد: عدالت جایگاه مهمی در نظام اسلامی و احکام دین دارد، چنانکه حکومت با عدل و قسط (توزیع و تحقق عدالت در جامعه است) بنا نهاده شده است.

این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه، ثبات حکومت‌ها مبتنی بر عدالت است، عنوان کرد: افلاطون هم از جامعه عادل و هم از انسان عادل می‌گوید و ارسطو هم اقسام مختلفی درباره عدالت مطرح کرد و عدالت در جامعه را امر نسبی می‌داند. از سوی دیگر ابن سینا تأکید بر حاکم عادل دارد.

خسروپناه همچنین عدل سازمانی را یک مسئله بسیار مهم و پیچیده دانست و یادآور شد: سازمان عادل سازمانی است که سبک مدیریتی آن عادلانه و سیاست‌ها، ساختار، قوانین و ... آن عادلانه باشد.

وی خاطرنشان کرد: در عدالت حکمرانی نحکمرانان باید عادل بوده و سیاست‌گذاری، ساختارسازی، رصد و ارزیابی آن عادلانه باشد تا خدمات عمومی عادلانه انجام شود.

این صاحب نظر حوزه و دانشگاه با اشاره به حکمرانی حسینی بیان کرد: حکمرانی حسینی برآیند مراجعه به احادیثی است که از امام حسین علیه‌السلام وارد شده و مبانی حکمرانی را می‌توان از آنها استخراج کرد، چراکه شیعه برخلاف اهل سنت احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام را چون قرآن از منابع دینی می‌داند که می‌توان در موضوعات مختلف به آنها استناد کرد.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی متذکر شد: در موضوع حکمرانی به مجموعه احادیثی برمی‌خوریم که اصول و مبانی حکمرانی را از آنها می‌گیریم و یکی از این مبانی، عقلانیت است.

خسروپناه افزود: قیام امام حسین علیه‌السلام براساس عدل و قسط بود و به این دلیل قیام آن حضرت، الگویی برای عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی شد.

مردم در زمان یزد از آزادی مشروع محروم بودند

وی با پرداختن به موضوع آزادی‌های مشروع مردم گفت: این آزادی‌ها بسیار مهم است و باید مردم از آن برخوردار باشند که در زمان یزید وضعیت اینچنین نبود و راهکار مبارزه با این ظلم، امر به معروف و نهی از منکر است که از منظر امام حسین علیه‌السلام در مقابله با جور و ظلم زمان یزید به وقوع پیوست، چراکه جور از ظلم بدتر بوده و در واقع جور نوعی ظلم مضاعف است.

این صاحب‌نظر فرهنگی افزود: امام حسین علیه‌السلام می‌فرمایند؛ کسی که حاکم ستمگری را ببیند که ستم می‌کند و حرام خدا را حلال می‌شمارد و با سنت رسول خدا مبارزه و در میان مردم با سمتگری رفتار می‌کند؛ نباید سکوت کند، درغیراینصورت با حاکم ستمگری محشور می‌شود.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی تشریح کرد: امام حسین علیه‌السلام می‌فرمایند که بدانید این بنی‌امیه اطاعت خدا را رها کرده، حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال شمرده است؛ من سزاورترم که سکوت نکرده و در مقابل با این جور، قیام کنم و این نشان می‌دهد عدالت در جهت دادن حکمرانی موثر است، چراکه حکمرانی حسینی مبتنی بر مقاومت و عزت است.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه سلسله مباحث حکمرانی به سیره امام حسین علیه‌السلام بر اصل تسهیل‌گری با یاران خود پرداخت و گفت: امام برای حر استغفار کرد که این نشان از اصل تسهیل‌گری است و سیاست‌گذاری باید به‌گونه‌ای باشد که کار مردم به سهولت انجام گیرد و قوانین باید در این راستا تا جایی که هدف را تحت‌الشعاع قرار ندهد تغییر و تصحیح شوند.

خسروپناه، جایگاه مردم و علما را در حکمرانی حسینی بسیار برجسته دانست و افزود: شفافیت و روشنگری جایگاه ویژه‌ای در حکمرانی حسینی دارد.

وی در این سلسله مباحث گفت: عقلانیت، لفظ مشترکی است که تعابیر مختلفی از آن به عمل آمده و از جمله می‌توان به عقلانیت دکارتی (سابجکتیویژن)، عقلانیت تجربه‌گرایی، عقلانیت به معنای عرفی‌گرایی، عقلانیت نسبی‌گرایانه و عقلانیت ارتباطی اشاره کرد.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: ابزار شناخت در قرآن عبارتند از سمع و بصر که ابزار حسی ظاهری هستند و مجموع حواس پنج‌گانه را شامل می‌شوند، عقل که خود به عقل نظری و عقل عملی و عقل معاد و عقل معاش تقسیم می‌شود.

خسروپناه اضافه کرد: مجموع این موارد عقل خالص بوده که قرآن از آن به لبّ تعبیر آورده و اولوالالباب یعنی کسانی که صاحب عقل خالصند و هرکس عقل خالص نصیبش شود به حکمت دست می یابد.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: حکمرانی حسینی مبتنی بر اصول دیگری چون عدالت، مقاومت، تسهیل‌گری، مشاورت، شفافیت، پاسخگویی، مواسات (همدلی و وفاق عمومی )، اثربخشی و کارآیی، مسئولیت‌پذیری و ... است که در سنت رفتاری و گفتاری امام حسین علیه‌السلام پدیدار است که مجموع این عوامل به حکمرانی خوب (good governance) تعبیر می‌شود.

انتهای پیام/۴۰۷۸/