تدوین بیش از ۸۳۰ زمینه پژوهشی در برنامه علمی «فلزات کمیاب و گرانبها»

گروه استان‌های خبرگزاری آنا - احسان عربی مفرد؛ مراسم رونمایی از طرح پایش آزاد (پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی) با هدف توسعه پایدار تحقیق و توسعه به‌منظور شناسایی و رفع چالش‌های کشور، اوایل آذر ۹۷ با حضور مسئولان عالی دانشگاه و جمعی از معاونان و مدیران در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد.

طرح پایش آزاد کار خود را با ۹ برنامه علمی آغاز کرد و در ادامه تعداد برنامه‌های علمی این طرح به ۴۰ برنامه ارتقا یافت و در مدت اجرای آزمایشی این طرح، ۱۱۲ استاد، ۱۵۵ دانشجو و ۱۷۴ پژوهشگر به «سامانه پژوهشیار» مراجعه و موضوعات خود را انتخاب کردند. این در حالی است که صنعتگران و متخصصان در حوزه‌های مختلف کاری می‌توانند در کنار استادان دانشگاه به‌عنوان استاد مشاور به دانشجویان و پژوهشگران کمک کنند.

دانشجویان و پژوهشگران هم می‌توانند با مراجعه به این سامانه از بین هزاران عنوان موضوع تحقیقاتی در حوزه‌های مختلف که در قالب چندهزار برنامه پژوهشی ارائه می‌شود، موضوع پایان‌نامه خود را انتخاب کنند. از طرفی به گفته مسئولان دانشگاه، این سامانه به سامانه ایران‌داک نیز متصل شده است.

واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی هر استان در ادامه اجرای این طرح با همکاری دبیرخانه برنامه علمی دانشگاه موضوعات محوری خود را برای طرح پایش آزاد مشخص کردند. به‌عنوان مثال یزد در منسوجات، تبریز در کفش و چرم و دریاچه ارومیه، گیلان در گردشگری، کرج در فلزات کمیاب و گرانبها و... به عنوان پیشگام مطرح شدند.

دانشگاه آزاد اسلامی استان‌های سراسر کشور در طرح پایش ملزم هستند برنامه علمی خود را براساس مزیت‌محوری، تعداد هیئت علمی و سایر ظرفیت‌های موجود در هر استان آماده کرده و با تشکیل شورای راهبری در شناسایی و رفع چالش‌های کشور کمک کنند.

بیشتر بخوانید:

بیش از هزار و ۶۰۰ زمینه پژوهشی در «سامانه پژوهشیار» بارگذاری شد

ورود «پایش آزاد» به مسئله آب و انرژی دامنه سبلان

۶ چالش نظام موضوعات برنامه علمی توسعه گردشگری چیست؟

شناسایی ۶ چالش در برنامه علمی «مدیریت بحران سیل در بخش کشاورزی»

بارگذاری بیش از ۵۰۰ زمینه پژوهشیِ چالش اینترنت اشیاء در «سامانه پژوهشیار»

تدوین چالش‌ها و نظام موضوعات ۳ برنامه علمی در استان فارس

طرح پایش آزاد در راستای توسعه پایدار تحقیق و توسعه است

پاسخ به بیش از ۲۰ سؤال مهم درباره طرح پایش

در طرح پایش آزاد که اکنون دو سال و نیم از رونمایی آن می‌گذرد، مقرر شده واحدهای دانشگاه‌ آزاد اسلامی هر استان در یک موضوع خاص پیشران شوند. در این راستا و در دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز برنامه علمی با عنوان «فلزات کمیاب و گرانبها»، تصویب شده و چالش‌ها و نظام موضوعات آن در دست تدوین و بررسی است.

خبرنگار خبرگزاری آنا در ادامه تشریح فعالیت‌ها و اهداف اجرای طرح پایش، چالش‌ها و نظام موضوعات تدوین‌شده در استان‌ها در این شماره با حامد ثابت معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و مجری برنامه علمی دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز با عنوان «فلزات کمیاب و گرانبها» گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم.

آنا: آقای دکتر! ابتدا تعریفی از «طرح پایش آزاد» داشته باشید.

ثابت: دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاهی مردم‌نهاد و ثمره انقلاب اسلامی است که با هدف کمک به توسعه علمی کشور پایه‌گذاری شده است. دانشگاه آزاد اسلامی در گام دوم انقلاب و بر اساس سند اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها گامی بلند در راستای حرکت به سمت دانشگاه‌های نسل جدید برداشته و بر همین اساس با توجه به راهبرد کلان دانشگاه مبنی بر کنشگری فعالانه در مواجهه با مسائل کشور و تبدیل به سازمان یکپارچه حل مسئله و پاسخگو به نیازهای واقعی جامعه در سطح ملی، رویکرد حل مسئله در قالب برنامه‌های علمی را در دستور کار قرار داده است.

در این راهبرد با توجه به پیوند عمیق میان انجام پژوهش و حل مسئله، توجه به نظام پژوهش دانشگاه به‌ویژه پژوهش‌های تحصیلات تکمیلی از اولویت برخوردار شده است. این امر، وجود نظامی جامع و منسجم برای راهبری و هدایت ظرفیت‌های پژوهشی دانشگاه به سمت حل مسائل و رفع نیازهای کشور را می‌طلبد؛ بنابراین نظام پایش آزاد (پژوهش اثربخش یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی) با هدف توسعه پژوهش تحصیلات تکمیلی در دانشگاه طراحی شده است.

آنا: طرح پایش چگونه می‌تواند به کاربردی‌شدن پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان برای حل مسائل کشور کمک کند؟

ثابت: هدف نظام پایش آزاد، مدیریت و راهبری اثربخش، یکپارچه و شبکه‌ای پژوهش‌های تحصیلات تکمیلی در واحدهای دانشگاهی، سازماندهی و برنامه‌ریزی هدفمند آنها و شناسایی استعدادهای حل مسئله و توانمندسازی آنها برای تبدیل چالش‌ها و مسائل ملی کشور به مسائل دانشگاهی و قراردادن آنها به عنوان زمینه‌های پژوهشی پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری است.

در واقع طرح پایش آزاد «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی» بوده و هدف آن تبدیل چالش‌های کلان کشور به زمینه‌های پژوهشی است که استاد و دانشجو بتوانند بر اساس آن، موضوع پایان‌نامه و یا رساله خود را تعریف و اجرا کنند. «طرح پایش دانشگاه آزاد اسلامی» یا همان «نظام پایش آزاد» نخستین سامانه پویای پژوهشی در نظام آموزش عالی کشور است که در فرآیند اجرای آن همه پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری و کارشناسی ارشد به سمتی سوق داده می‌شوند که مشکلات صنعت و جامعه را حل کنند.

هر محققی با توجه به ظرفیت‌ها، علایق و گرایش‌های علمی خود می‌تواند در راستای حل چالش‌های کشور موضوع مورد علاقه خود را انتخاب کند. این برنامه‌های علمی که بالغ بر هزاران زمینه پژوهشی در تخصص‌های مختلف است، این فرصت را به دانشجویان تحصیلات تکمیلی، اعضای هیئت علمی و استادان دانشگاه آزاد اسلامی می‌دهد تا پاسخی علمی برای چالش‌های کشور ارائه کنند و در توسعه علمی و اقتصادی کشور سهیم باشند.

آنا: درباره برنامه علمی مصوب دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز در طرح پایش آزاد توضیح دهید.

ثابت: فلزات جزء جدایی‌ناپذیر زندگی انسان‌ها بوده و بدون فلزات توسعه اقتصادی و فناوری کشورها میسر نیست. فلزات کمیاب به عناصری اطلاق می‌شود که در پوسته زمین از غلظت (مقدار) کمی برخوردار هستند و یا پراکندگی آنها بسیار بالا بوده و هزینه تولید آنها زیاد است؛ بنابراین می‌توان آنها را به‌نحوی جزء فلزات گرانبها نیز محسوب کرد. در مقابل عناصری نیز از غلظت بالا و پراکندگی کمی در پوسته زمین برخوردار هستند؛ اما ارزش افزوده بالایی دارند. این دسته از عناصر نیز جزء فلزات گرانبها محسوب می‌شوند و هر دو گروه فلزات کمیاب و گرانبها دسته‌ای از فلزات استراتژیک به شمار می‌آیند.

سه رساله دکتری و ۱۶ پایان‌نامه کارشناسی ارشد و ۸۱ استاد از ۴۱ واحد دانشگاهی، برنامه علمی و زمینه‌های پژوهشی فلزات کمیاب و گرانبها را انتخاب کرده‌اند و در آن مشارکت دارند.اصولاً فلزات استراتژیک به فلزاتی اطلاق ‌می‌شود که در صنایع نوین و پیشرفته کشورها مصرف ‌می‌شوند؛ اما تأمین مواد اولیه، فناوری یا تجهیزات لازم برای تولید آنها در کشورها محدود یا به کشورهای دیگر وابسته است. دلایلی که برای استراتژیک‌بودن یک فلز یا ماده معدنی درنظرگرفته می‌شود، عبارت است از عوامل سیاسی، وابسته‌بودن آن ماده به سایر محصولات معدنی مانند استخراج تانتالیوم به‌عنوان محصول جانبی از معادن روی، ریسک انحصار در تولید (تمرکز آن در برخی نقاط جهان)، تقاضای بالای مصرف در مدت زمان کوتاه و مقطعی (اغلب نشئت‌گرفته از تکنولوژی‌های جدید)، عامل امنیت، نحوه نگهداری آن عنصر (بالابودن هزینه‌های انبارداری فلزاتی مانند سدیم) و توسعه فناوری در آینده (افزایش نیاز بشر به این مواد).

صنایع هدف فلزات استراتژیک هم؛ نظامی، خودروسازی، هوافضا، الکترونیک، مخابرات، پزشکی، شیمیایی و... هستند. برخی از فلزات کمیاب و گرانبها که امروزه به عنوان فلزات استراتژیک محسوب می‌شوند؛ نقره، برلیم، کادمیم، کروم، کبالت، طلا، گالیم، ژرمانیوم، ایندیم، لیتیم، منگنز، مولیبدن، نیکل، نیوبیوم، اسمیم، پلاتین، پالادیم، رودیم، روتنیم، ایریدیم، رنیم، سلنیوم، آنتیموان، تانتالیم، تلوریم، تیتانیم، تنگستن، وانادیم و زیرکنیوم را شامل می‌شود.

فلزات کمیاب و گرانبها در ایران از جنبه‌های بسیاری قابل اهمیت هستند. یکی از این موارد وجود منابع اولیه آنها (معادن) در کشور است که عمدتاً قابلیت استحصال دارند و یکی از ظرفیت‌های مهم کشورمان برای دستیابی به ثروت ملی محسوب می‌شود. از سوی دیگر به‌دلیل شرایط سیاسی کنونی، این فلزات از قوانین تحریمی شدیدتری برخوردارند که این امر نیز ضرورت توجه هرچه بیشتر به اکتشاف، استحصال و دستیابی به دانش فنی برای فرآوری آنها با رعایت قوانین محیط زیستی قابل قبول را یادآور می‌شود. درواقع دستیابی و استحصال این فلزات علاوه بر تأمین نیاز داخلی می‌تواند در شرایط سیاسی کنونی برگ برنده‌ای برای توسعه اقتصادی کشور محسوب شود؛ بنابراین مطالعه دقیق و تحقیق در همه ابعاد مانند اکتشاف، استخراج، استحصال، فرآوری، تولید، بازیافت، کاربرد، توسعه و... این دسته از فلزات اهمیت ملی دارد.

دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز با شناسایی این اهمیت و با هدف پاسخگویی علمی به نیازهای واقعی کشور، وارد این عرصه شده و با طرح مسائل و چالش‌های مرتبط در حوزه فلزات کمیاب و گرانبها به‌صورت زمینه‌های پژوهشی تحصیلات تکمیلی در راستای منافع ملی و سازمانی (طرح پایش آزاد) حرکت کرده است.

آنا: تاکنون چه چالش‌هایی را مطابق با نیاز، اسناد بالادستی کشور و صنایع احصا کرده و چه نظام موضوعاتی را تدوین کرده‌اید؟

ثابت: در برنامه علمی فلزات کمیاب و گرانبها دو چالشِ «ضعف در فناوری و تولید فلزات کمیاب و گرانبها» و «اثرات و پیامدهای محیط زیستی و بهداشتی تولید و مصرف فلزات کمیاب و گرانبها» بر اساس نیاز صنایع کشور احصا و گردآوری شده است که هر کدام دارای دو نظام موضوعات به شرح «ارتقای توانمندی و دانش فنی در تولید فلزات کمیاب و گرانبها» و «دستیابی به فناوری‌های نوین»، «کنترل و کاهش آلودگی‌های محیط زیستی» و «ارتقای بهداشت و کاهش ریسک سلامت» هستند که در مجموع ۸۳۲ زمینه پژوهشی برای ۳۲ منظر (رشته تحصیلی) تدوین شده و از این تعداد ۳۴۰ زمینه پژوهشی تأیید در سامانه پژوهشیار بارگذاری شده است.

آنا: میزان استقبال استادان و دانشجویان برای اخذ پروپوزال‌ با عنوان‌های ذیل برنامه علمی استان البرز چقدر بوده است؟

ثابت: حدود سه ماه از فعالسازی برنامه علمی فلزات کمیاب و گرانبها در سامانه پژوهشیار می‌گذرد که در این مدت سه رساله دکتری و ۱۶ پایان‌نامه کارشناسی ارشد و ۸۱ استاد از ۴۱ واحد دانشگاهی، برنامه علمی و زمینه‌های پژوهشی فلزات کمیاب و گرانبها را انتخاب کرده‌اند و در آن مشارکت دارند.

آنا: آیا تفاهم‌نامه‌هایی با صنایع، سازمان‌ها و نهادها در راستای برنامه علمی استان البرز امضا کرده‌اید؟

ثابت: بله. در راستای برنامه علمی دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز، تفاهم‌نامه‌هایی با مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران، مرکز مطالعات و پژوهش‌های مهندسی و اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی استان البرز تهیه شده است که با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، موضوعات برنامه علمی در صنایع کشور در حال بررسی است تا در فرایندهای بعدی به نظام موضوعات اضافه شود.

آنا: آیا فعالیت تحقیقاتی، کتاب، ترجمه، تألیف، همایش یا وبینار علمی منطبق با برنامه‌های علمی استان البرز داشته‌اید؟

ثابت: دو طرح دانش‌بنیان در راستای برنامه علمی فلزات کمیاب و گرانبها در استان البرز تدوین‌ شده و کتاب فلزات کمیاب و گرانبها با همکاری اعضای هیئت علمی مرکز تحقیقات مهندسی مواد پیشرفته دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج در حال تدوین است.

راه‌اندازی شرکت مادر تخصصی فلزات کمیاب و گرانبها در استان البرز نیز در حال انجام و دو وبینار در راستای آشنایی استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی با نظام موضوعات برنامه علمی فلزات کمیاب و گرانبها برگزار شده است.

آنا: آیا به‌منظور گفتمان‌ مشترک بین دانشجویان، استادان و محققان برای حل چالش‌های احصاشده اقداماتی انجام داده‌اید؟

ثابت: با تشکیل کارگروه‌های تخصصی ذیل شوراهای دانشی فنی و مهندسی، علوم پایه و علوم انسانی از نظر استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی (به‌خصوص دانشجویان دکتری تخصصی) استفاده می‌شود.

انتهای پیام/۴۰۶۲/