رشد علم پزشکی در دیار ابن سیناها/ ایران در بین ۵ کشور تولیدکننده ریه مصنوعی

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا ، کشور ایران، به رغم تحریم‌های بین‌المللی در طی دهه‌های گذشته تقریباً در همه جنبه‌های علم و فناوری رشد چشمگیری داشته است. گواه این امر، افزایش تعداد مراکز آموزش عالی، دانشجویان و انتشار مقالات علمی است. جمعیت دانشجویان ایران از ۱۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۵۷ به ۳.۵ میلیون نفر در سال ۱۳۹۹ رسیده است.  رشد تولید محتوای علمی در ایران پس از قرن جدید میلادی شتاب زیادی به خود دید به طوری که در سال ۲۰۱۱ مجله معتبر نیوساینتیست طی مقاله‌ای اعلام کرد ایران از منظر رشد علمی «در رتبه اول جهان» قرار دارد(۱). کشور ما در بخش‌های مختلف علوم از جمله هوافضا، فناوری هسته‌ای، تجهیزات پزشکی و تحقیقات سلول‌های بنیادی، شبیه‌سازی و... گام‌های بلندی را برداشته است. ایران در طول تاریخ همواره مهد علم و دانش بوده است و دانشمندان ایرانی در حوزه پزشکی، ریاضیات، نجوم و فلسفه و... مشارکت برجسته‌ای داشته‌اند. امروزه دانشمندان ایرانی در تلاشند تا دوران طلایی علم را در کشور احیا کنند و خود را به سطح اول فناوری جهان برسانند. تحقیق و تحصیل در زمینه سلامت و پزشکی در ایران سابقه طولانی و پرباری دارد. ایران چه قبل و چه بعد از اسلام در پزشکی مشارکت داشته و تأثیرگذار بوده است. مطالعه گیاهان دارویی و تأثیرات آن بر انسان از گذشته دور در سرزمین‌های فارسی‌زبان رایج بوده است.

دارو و درمان

اولین بیمارستان آموزشی که دانشجویان رشته پزشکی در آن آموزش می‌دیدند و به طور معمول بیماران را تحت نظارت پزشکان درمان می‌کردند، مرکز علمی جندی‌شاپور در امپراتوری پارس بود. برخی از محققان حتی ادعا می‌کنند باید اعتبار اولین سیستم بیمارستانی مجهز را به ایران داد(۱).  ایده پیوند بافت موجودات زنده به دوران هخامنشیان برمی‌گردد و این مسئله را از طریق کتیبه‌ها و حکاکی‌ موجودات افسانه‌ای و شیمرهایی که برای مثال در تخت جمشید دیده می‌شود می‌توان گمانه‌زنی کرد. همچنین اسناد گوناگونی وجود دارد که از تلاش پزشکان ایرانی برای معالجه سردرد در قرون وسطی حکایت دارد. این اسناد اطلاعات بالینی دقیقی را در مورد انواع مختلف سردرد ارائه می‌دهد. امروزه بسیاری از رویکردهای پزشکان در ایران در آن دوره پذیرفته شده است(۲).

در شاهنامه فردوسی اشاره شده است که رودابه فرزندش رستم را از طریق عمل سزارین به دنیا می‌آورد و مایعی برای بیهوشی پیش از عمل به او خورانده می‌شود. اگرچه این محتوا عمدتاً افسانه‌ای است اما دست کم حکایت از دانش عملی چیزی شبیه به سزارین و بیهوشی در ایران باستان دارد.

ایران از اواخر قرن بیستم میلادی در تحقیقات نوین پزشکی دست به اقداماتی جدی زد و در نتیجه با آغاز هزاره جدید، جهان شاهد جهش عظیم ایران در انتشار مجلات و مقالات بهداشت و درمان توسط دانشمندان ایرانی تقریباً در همه شاخه‌های پزشکی پایه و بالینی بود. از همین تاریخ، دروس جدیدی به برنامه‌های تحصیلی پزشکی اضافه شد و تحقیقات میان رشته‌ای شامل پزشکی/ علوم، پزشکی/ مهندسی و پزشکی/ برنامه‌های بهداشت عمومی و... در دستور کار قرار گرفت.

علوم پزشکی

  ایران با بیش از ۴۰۰ مرکز تحقیقات پزشکی و ۷۶ ژورنال مرتبط، نوزدهمین کشور جهان از نظر تولید محتوای پزشکی است. در دو دهه اخیر، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در حوزه پزشکی بالینی شده است و تحقیقات زیادی در رشته‌هایی همچون روماتیسم‌شناسی، خون‌شناسی و پیوند مغز استخوان و... توسط دانشمندان ایران مرتباً انجام گرفته و نتایجش منتشر شده است. مرکز تحقیقات هماتولوژی، انکولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران در بیمارستان شریعتی که سه دهه پیش تأسیس شد، در سطح بین‌المللی به عنوان یکی از بزرگترین مراکز پیوند مغز استخوان جهان قلمداد می‌شود و تعداد زیادی از پیوندهای موفقیت‌آمیز در آنجا انجام شده است.  

 گذشته از خون‌شناسی، مطالعات در حوزه ‌معده و روده و بیماری‌های آن نیز در سال‌های اخیر، توجه محققان ایرانی را به خود جلب کرده و مرکز تحقیقات گوارش دانشگاه علوم پزشکی تهران از زمان تأسیس تاکنون تعداد زیادی مقاله علمی تولید کرده است.

ایران اولین ریه مصنوعی را در سال ۲۰۰۹ ساخت تا به ۵ کشور دیگر جهان که دارای چنین فناوری هستند بپیوندد. در حال حاضر، پیوند کلیه، کبد و قلب به طور معمول در ایران انجام می‌شود. ایران در پیوند کلیه نیز در رتبه پنجم جهان قرار دارد.

 از سال ۲۰۰۰، قانونی در ارتباط با مرگ مغزی تصویب شد که به موجب آن پیوند اعضای فردی که در اثر مرگ مغزی جان خود را از دست داده است، با رضایت اطرافیانش قانونی تلقی می‌شود. به دنبال این قانون، شبکه بشردوستانه اهدای عضو در کشور تشکیل شد که بسیاری از ایرانیان به عضویت آن درآمده‌اند. تحقیقات علوم اعصاب و روان نیز در ایران در حال رشد است. در طی دهه اخیر چند برنامه علوم اعصاب شناختی و محاسباتی در کشور شکل گرفت. ایران همچنین در خاورمیانه و منطقه از نظر چشم‌پزشکی رتبه اول را دارد.  

پزشکان ایرانی که در طی جنگ ایران و عراق جانبازان مجروح را معالجه می‌کردند، یک روش جدید را برای جراحی مغز و اعصاب برای بیماران آسیب‌دیده مغزی ابداع کردند(۳). این روش جراحی جدید به تدوین دستورالعمل‌های نوین در این حوزه کمک کرد و در نتیجه آن میزان مرگ‌ومیر بیمارانی که دچار آسیب‌های مغزی شدید بودند و در کما به سر می‌بردند از ۵۵٪ در سال ۱۹۸۰ به ۲۰٪ در سال ۲۰۱۰ کاهش پیدا کرد.

بیوتکنولوژی

برنامه‌ریزی و توجه به بیوتکنولوژی در ایران از دهه هفتاد شمسی با تشکیل شورای عالی بیوتکنولوژی آغاز شد و سند ملی بیوتکنولوژی با هدف توسعه این فناوری در کشور تصویب شد. در سال اوایل دهه هشتاد، شورایی تحت عنوان ستاد توسعه زیست‌فناوری زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با هدف توسعه و هم‌افزایی این شاخه از علم تشکیل شد. امروزه بخش بیوتکنولوژی ایران سرآمد کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود.

مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی و انستیتو پاستور ایران از پیشگامان منطقه‌ای در تولید و ساخت واکسن هستند. انستیتو پاستور ایران با ۶ گروه تحقیقاتی و ۲۰ بخش تحقیقاتی فعالیت می‌کند. همچنین چند مؤسسه ایرانی پس از همه‌گیری کووید-۱۹ اقدام به ساخت واکسن کرده‌اند که برخی از آنها در فاز آزمایش و برخی آماده عرضه است.

طبق بررسی محققان دانشگاه هاروارد و ام‌آی‌تی، ایران در زمینه تحقیقات سلول‌های بنیادی در زمره ۱۰ کشور برتر جهان قرار دارد(۴).  

ایران پس از جنگ با عراق درون‌کاشت‌های استخوانی، دریچه قلب و تاندون را تولید می‌کند و یکی از دوازده کشور برتر جهان از نظر تولید زیست‌داروها یا داروهای بیولوژیک است. در سال‌های اخیر شرکت زیست‌فناوری و زیست‌داروی ایرانی آریوژن فارمد، بزرگترین و مدرن‌ترین مرکز دانش‌بنیان را برای تولید آنتی‌بادی‌های درمانی مونوکلونال در منطقه تأسیس کرده است. از سال ۲۰۱۲، ایران ۱۵ نوع داروی مونوکلونال تولید کرده است، این داروهای ضدسرطان اکنون فقط توسط دو تا سه شرکت غربی تولید می‌شود.

(1).C. Elgood. A Medical history of Persia. Cambridge Univ. Press. p. 173

(2).Gorji A; Khaleghi Ghadiri M (December 2002). "History of headache in medieval Persian medicine". Lancet Neurology. 1 (8): ۵۱۰–۵. doi:۱۰.۱۰۱۶/S۱۴۷۴-۴۴۲۲(۰۲)۰۰۲۲۶-۰. PMID ۱۲۸۴۹۳۳۶. S۲CID ۱۹۷۹۲۹۷.

(3).https://web.archive.org/web/۲۰۱۱۰۴۲۹۰۲۴۹۱۳/https://www.quedit.com/detail/advances-in-treatment-help-more-people-survive-severe-injuries-to-the-brain-۵۱۲۸۹۲۲.html

(4).https://web.archive.org/web/۲۰۰۸۱۰۰۲۲۲۲۴۰۱/https://isg-mit.org/projects-storage/StemCell/stem_cell_iran.pdf

انتهای پیام/۴۱۶۰/پ