حسنین هیکل: مردم در کشورهای عربی به هواداران ایران یا ترکیه تقسیم‌ شده‌اند/ داعش فرزند واقعی جنبش‌های تندروی اسلام‌گرا در کشورهای عربی است

مجتبی اسماعیلی، گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا: محمد حسنین هیکل، بی‌نیاز از هرگونه معرفی است. دوران درخشان در سردبیری روزنامه الاهرام مصر، از وی چهره‌ای نام آشنا در منطقه و جهان ساخته است. هیکل گذشته‌ای کاملا مرتبط با ایران دارد. وی مدت‌ها در ایران سکونت داشت و به ویژه گزارش‌هایی که درباره ملی شدن صنعت نفت ایران برای الاهرام می‌نوشت، تاثیر زیادی بر جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور سابق مصر، داشت که بعدها کانال سوئز را متاثر از ملی شدن صنفت در ایران، ملی اعلام کرد.

با او درباره رویدادهای منطقه‌ای در چند هفته گذشته و پس از حوادث پاریس، از جمله سقوط جنگنده سوخو 24 روسیه به‌وسیله دو جنگنده «اف 16» ترکیه، افزایش حملات تروریستی در نقاط مختلف جهان، حضور ارتش ترکیه در عراق گفت‌وگو کردیم.

- اکنون در جهان عرب با نوعی تشتت و از هم‌گسیختگی میان اعراب به‌ویژه در عرصه مبارزه با گروه‌های تروریستی و نیز برخی اختلافات داخلی مواجه‌ایم، به نظر شما چه آینده‌ای برای اعراب در این زمینه قابل تصور است؟

ما اکنون با خلاء وجود ائتلافی قدرتمند و هدفمند در میان اعراب مواجه‌ایم و طبعا باید ائتلاف‌های سیاسی در راستای منافع امت عرب احیا شود. تاکید من بر این موضوع است که باید ملاک را بر خواسته‌های مردم در کشورهای عربی متمرکز کنیم.

ناگفته نماند که سازمان‌های عربی هم‌اکنون در حل مشکلات داخلی خود عاجز مانده‌اند. اصلاحات دیگر موضوعی سرگرم‌کننده نیست، بلکه اقدامی واقعی برای غلبه بر مشکلات سیاسی فرارو است. در این میان نقش رسانه‌های خبری پر رنگ‌تر می‌شود ولی افسوس که رسانه‌های خبری عربی ترجیح می‌دهند به‌جای انعکاس واقعیت‌ها، حوادث را دروغ بازتاب دهند.

مردم کشورهای عربی اکنون به دو دسته تقسیم شده‌اند؛ عده‌ای هوادار ایران و سیاست‌هایش هستند و برخی دیگر از دولت ترکیه حمایت می‌کنند. حال باید پرسید جایگاه کشورهای عربی در این میان کجاست و چرا اعراب در این دسته‌بندی‌ها نتوانسته‌اند مردم را همراه خود کنند؟

- درباره سوریه، آیا معتقدید که برگزاری نشست‌ها میان کشورهای قدرتمند منطقه‌ای و جهانی می‌تواند منجر به حل بحران در این کشور شود؟

به اعتقاد من مذاکرات سیاسی جاری در نیویورک و پیش از آن در وین بدون مشارکت بشار اسد رئیس‌جمهوری سوریه یا نماینده‌ای از دولت این کشور، امکان ندارد به نتیجه مناسبی برسد. این در حالی است که طرف‌ها در حال رایزنی برای کناره‌گیری یا بقای اسد هستند.

- آیا تشکیل «ائتلاف اسلامی ضد تروریسم» در زمینه حل بحران سوریه راهگشا است؟ هدف ریاض از تشکیل ائتلاف ضد تروریسم آن هم باوجود تجربه ناموفقی که از انجام عملیات نظامی «توفان قاطعیت» و تشکیل ائتلاف عربی در یمن داشت، چیست؟

جواب من به این موضوع منفی است، بعید است این ائتلاف بتواند تاثیر زیادی بر حل بحران سوریه بگذارد. در واقع، من هدف واضحی از تشکیل ائتلاف اسلامی ضد تروریسم نیافتم و آنگونه که مشخص است، کشورهای عضو موضع مشترکی نیز با یکدیگر ندارند. حتی مشخص نیست بر طبق چه معیاری ریاض تصمیم به تشکیل ائتلاف گرفته است و می‌خواهد با چه ابزاری و در مقابل چه دشمنی بجنگند؟

از سوی دیگر، وقتی در مقام مقایسه بررسی می‌کنم می‌بینم که ائتلاف عربی در یمن دست‌کم از بن‌مایه مشخصی برخوردار بود و در جغرافیای واحدی مبارزه می‌کرد ولی ائتلاف ضد تروریسم اسلامی حتی تاکنون در زمینه هماهنگی مواضع میان کشورهای عضو نیز ناتوان بوده است. البته سوال‌هایی نیز مطرح می‌شود که مثلا چگونه می‌توان میان این کشورها هماهنگی به‌وجود آورد؟ یا اینکه نقشه استراتژیک و ابزارهای اجرایی آنها برای انجام عملیات نظامی کدام است؟ به‌نظرم باید بر روی این موضوعات بیشتر فکر کرد.

- نظرتان درباره کنار کشیدن تدریجی کشورها از ائتلاف ریاض ...

جالب است که می‌بینیم هرکدام از کشورهای عضو ائتلاف، پس از خواندن نامشان به «کی بود کی بود من نبودم» روی آوردند. از اینجا مشخص می‌شود که به‌هیچ عنوان میان کشورهای عضو هماهنگی وجود نداشته است، حتی آنگونه که مشخص است ریاض اهداف خود را از تشکیل ائتلاف ضد تروریسم برای کشورهایی که نامشان را در فهرست گنجانده، مطرح نکرده است.

- اکنون با خطر گسترش تروریسم در جهان مواجه‌ایم، به‌نظر شما جهان عرب باید نسبت به این پدیده چه واکنشی نشان دهد؟

قبل از پاسخ به این سوال باید بگویم که برخی کشورهای مشارکت‌کننده در ائتلاف اسلامی عربستان، خود از حامیان گروه تروریستی داعش هستند. همچنین به‌نظر می‌آید عربستان به‌دنبال شکست عملیات نظامی «توفان قاطعیت» در یمن، به‌دنبال یافتن راهی برای فرار از شکست می‌گشت تا اینکه راه چاره را در ایجاد چنین ائتلافی یافت.

اما درباره خطر تروریسم، همانگونه که پیشتر گفته بودم، خطر تروریسم هشداری برای کشورهای منطقه و جهان است. اگر جهان عرب اکنون خطر تروریسم را در میان قدرت‌های منطقه‌ای احساس نکند و به مبارزه با آن برنخیزد، احتمالا در آینده از نقشه جهان حذف خواهند شد.

جای تعجب است که چرا باید اعراب در خوف و رجاء و تحت ستم ظالمان زندگی کنند؟ آزادی و پذیرش دیگران موضوعی تخلف‌ناپذیر در دوران ماست که باید به آن پرداخت و رعایت کرد. جهان به ما اعراب می‌‌گویند «آن تروریست‌ها»، این در حالی است که جهان عرب بیشترین خسارت را از گروه‌های تروریستی دیده است.

- راه مقابله با خطر گروه‌های تروریستی چیست؟

تروریسم دو شاخه فکری و فعال دارد، ما باید تلاش کنیم پیش از اینکه تروریسم از حالت ایدئولوژیک و فکری به حالت فعال درآید به مقابله با آن برخیزیم. متاسفانه اعراب اکنون و به‌دنبال افزایش فعالیت گروه‌های افراط‌گرا، دوران سیاهی را می‌گذرانند و حجم درگیری‌های داخلی و تجزیه‌طلبی‌ها افزایش یافته است و در یک دور تسلسلی افتاده‌ایم که خروج از آن بسیار مشکل است.

گروه داعش نه حاصل جهشی ژنتیکی که معلوم نباشد از کجا آمده است، بلکه فرزند واقعی جنبش‌های اسلام‌گرا در کشورهای عربی است. معتقدم که از هر راهی برای مقابله با گسترش نفوذ داعش در منطقه باید استفاده کرد و در این مسیر اعراب باید از پیله‌ای که به دور خود بسته‌اند، خارج شوند.

- به تنش اخیر در روابط میان ترکیه و عراق بپردازیم. عراق ترکیه را متهم به نقض حاکمیت خود کرده است و در مقابل، ترک‌ها آن را انکار به نوعی، مدعی درخواست عراق برای حضور در این کشور هستند. نظر شما چیست و اعراب چگونه باید در قبال این تحول منطقه‌ای واکنش نشان دهند؟

قبل از پاسخ به این سوال باید بگویم تنش و تقابل دو اصل ثابت در عرصه سیاسی است و امکان ندارد حالت سیاسی‌ای به‌وجود آید که در آن یکی از این دو اصل وجود نداشته باشد. بنابراین، سوال منطقی‌ای مطرح می‌شود و آن این است که در زمانی‌ که ترکیه نقض حاکمیت خود را قبول نمی‌کند و وارد درگیری دیپلماتیک با روسیه می‌شود، چگونه می‌خواهد عراق نقض حاکمیت خود از سوی ترکیه را قبول کند؟

از سوی دیگر، همکاری میان ترکیه با داعش موضوع محرمانه‌ای نیست. این در حالی است که بارها کردهای عراق نسبت به این موضوع هشدار می‌دادند و هیچ‌کس به آن توجهی نمی‌کرد.

به نظر من، اعراب باید به‌طور جدی در نوع روابط خود با ترکیه بازنگری کنند به‌ویژه اینکه این کشور در منطقه، سیاستی مشکوک و دوگانه را اتخاذ کرده است. همچنین آشکار است که روس‌ها می‌خواهند به روابط متشنج خود با ترکیه ادامه دهند و در طرف مقابل ترکیه نیازمند حفظ حق حاکمیت خود است و بر آن تاکید می‌کند، به‌ویژه اینکه اکنون از حمایت ناتو نیز برخوردار شده‌اند.