توصیه‌های اسلام به برادر و خواهر چیست؟/ 5 نکته تربیتی درباره ارتباط خواهر و برادری

به گزارش خبرنگار حوزه فرهنگی و هنریگروه دانشگاه خبرگزاری آنا، ماه ذیقعده یکی از ماه‌های مبارکی است که در آن حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع) ولادت یافته‌اند و فاصله میان این دو ولادت به دهه کرامت معروف شده است. این دو بزرگوار خواهر و برادری بودند که از اولاد امام موسی کاظم(ع) به حساب می‌آیند و در راه اسلام خدمات با ارزشی انجام دادند.

سبک زندگی این دو بزرگوار می‌تواند الگویی برای جامعه بشریت و جوانان این سرزمین باشد و برای برادرها و خواهرها اسوه‌ای مطلوب محسوب شود. در همین راستا با حجت‌الاسلام محمدجعفر محمدی، نماینده نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه آن را می‌خوانید.

آنا: توصیه‌های اسلام درباره خواهر و برادر چیست؟

محمدی: ایام ولادت حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع)، به دهه پیوند بین خواهر و برادر موسوم شده است، امیدواریم به برکت این دو مولود مسعود پیوند خویشاوندی صمیمی‌تر و مستحکم‌تر شود، لذا با ذکر نکاتی از زندگی نورانی این خاندان با برکت، به برخی از توصیه‌های اسلام درباره خواهر و برادر اشاره می‌کنم.  امام کاظم (ع) فرزندان بسیاری دارند اما امام رضا (ع) و خواهر ایشان حضرت معصومه (س) با فاصله 25 سال از یک مادر (نجمه خاتون) متولد شدند لذا بین آن‌ها علاقه و ارتباط بسیار عاطفی عمیقی همچون علاقه حضرت زینب(س) و امام حسین علیهماالسلام برقرار است.

حضرت معصومه (س) به همراه امام رضا (ع) در دامان پاک یک مادر بزرگوار که سرآمد زنان عصر خود از نظر زهد و علم بوده و القاب ویژه‌ای از امام معصوم دریافت کرده، رشد و پرورش یافته‌‌اند. این درحالى است که پدر بزرگوارشان پیوسته در زندان هارون‌الرشید بسر مى‌بردند و سرانجام در همان زندان، هنگامى که حضرت معصومه (س) در سن 10 سالگى بود، به شهادت رسیدند. از آن زمان به بعد حضرت معصومه (س) تحت مراقبت برادر خود امام رضا (ع) قرار گرفت، لذا شخصیت معنوی این خواهر به برادر بزرگوار ایشان بسیار نزدیک است تا جایی که امام رضا (ع) لقب معصومه (س) را برای خواهر خود انتخاب می‌کند و ارتباط عاطفی آن‌ها از این جهت صمیمی‌تر و عمیق‌تر می‌شود.

اسلام به خواهر و برادر دستوراتی داده است که در سه بخش احکام، حقوق و نکات تربیتی آن را توضیح می‌دهم. در بخش احکام خواهر و برادر، به محرمیت اشاره می‌کنم، در آیه 31 سوره نور آمده است که آشکار کردن زینت خواهر در برابر برادر جایز است: «و قُل لِلمُؤمِناتِ... لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ اِلاّ لِبُعولَتِهِنَّ... اَو اِخونِهِنَّ...»؛ چنانکه خداوند در آیه 153 سوره احزاب، زنان پیامبر را به رعایت حجاب توصیه کرده و در ادامه این امر را در برابر گروهی از مردان از جمله برادران لازم ندانسته است «لا جُناحَ عَلَیهِنَّ فی... اِخونِهِنَّ... ». از این آیات استفاده می‌شود که در مقابل، برادر نیز می‌تواند بدون قصد لذت به خواهر و زینت‌های او نگاه کند.

موضوع بعدی درباره خواهر و برادر حرمت ازدواج است. طبق آیه 23 سوره نساء ازدواج برادر با خواهر نسبی و رضاعی حرام است: «حُرِّمَت عَلَیکُم... اَخَوتُکُم... و اَخَوتُکُم مِنَ الرَّضاعَةِ...» مقابلاً، بر خواهر نیز ازدواج با برادر نسبی و رضاعی خود حرام است. موضوع بعدی ارث بردن برادر است، مطابق آیه 75 انفال خویشاوندان در ارث بردن اولویت دارند «و اولُوا الاَرحامِ بَعضُهُم اَولی بِبَعض فی کِتابِ اللّهِ...» لذا برادر در طبقه دوم وارثان قرار دارد، یعنی اگر میت در طبقه اول که فرزندان و پدر و مادر هستند وارثی نداشت برادر در طبقه دوم ارث می‌برد. «و هُوَ یَرِثُها اِن لَم یَکُن لَها ولَدٌ...» (نساء: 176)، شقوق احکام ارث به تفصیل در قرآن بیان شده است.

آنا: چه مطالب دیگری راجع به ارتباط خواهر و برادر در احادیث آمده است؟

محمدی: غذا خوردن از خانه برادر یکی از موضوع‌هایی است که در روایات وجود دارد. در آیه 61 سوره نور خداوند وارد شدن خواهر به خانه برادر و تناول کردن از غذای  موجود در آن را جایز شمرده است «...ولا عَلی اَنفُسِکُم اَن تَأکُلوا مِن... بُیوتِ اِخونِکُم... این نشانه آن است که برادر حکم پدر را دارد پس گویا به خانه پدر وارد شده است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: حق برادر بزرگتر بر برادران و خواهران كوچک‌تر مانند حـق پدر بر فرزند است، چنانكه حق خواهر بزرگتر بر خواهران و برادران كوچكتر مانند حق مادر بر فرزند است.

حق خواهر و برادر یکی دیگر از مباحثی است که در اسلام به آن اشاره شده است. از جمله حقوق برادر بر خواهر ارتباط داشتن با اوست که قرآن به صورتی کلی و در قالب دستور به برقراری پیوند با همه خویشاوندان بدان توصیه کرده است: «والَّذینَ یَصِلونَ ما اَمَرَ اللّهُ بِهِ اَن یوصَلَ...(رعد :21) طبق آیات الهی تنها در صورتی که برادر یا خواهر، کافر باشند و ارتباط با آن‌ها به دین انسان ضرر برساند اجازه ترک ارتباط با آن‌ها صادر شده و در غیر این صورت مسلمان، اجازه قطع ارتباط خانوادگی ندارد. «لا تَجِدُ قَوما یُؤمِنونَ بِاللّهِ والیَومِ الأخِرِ یوادّونَ مَن حادَّ اللّهَ و رَسولَهُ و لَو کانوا ءاباءَهُم اَو اَبناءَهُم اَو اِخونَهُم اَو عَشیرَتَهُم ... (مجادله:22)

امام سجاد (عليه‏‌السلام) در رساله حقوق خود درباره حق برادران بر يكديگر می‌فرمايد: و اما حق برادر تو اين است كه بدانی كه او برايت [مانند] دستی است كه می‌‏‌گشايی و پشتوانه‏‌ای است كه به آن پناه مي‏‌بری و عزتی است كه به آن تكيه می‌كنی و نيرويی است كه به وسيله آن چيرگی می‌يابی. پس درباره او كوتاهی مكن و او را در برابر دشمن وی ياری كن و ميان او و شياطين او فاصله انداز و او را نصيحت كن و در راه خدا به او روی آور.

بنابر آنچه بیان شد در می‌يابيم كه خواهر و برادر بايد پیوند خویشاوندی یکدیگر را حفظ کنند و با هم ارتباط صمیمی داشته باشند، يار و حامی يكديگر باشند و در راه سعادت و كمال، ناصح و خيرخواه يكديگر باشند.

5 نکته تربیتی درباره خواهر و برادر

آنا: درباره نکات تربیتی میان خواهر و برادر توضیح دهید.

محمدی: نکته اول، الگوپذیری خواهر و برادر از والدین است. كودک رفتار خود را از افرادی كه در محيط زندگی او هستند می‌‌‏آموزد. والدين، نخستين مدل‏‌هایی هستند كه كودک از آن‌ها تقليد می‌كند. كودک صفات اجتماعی خود را از اينجا كسب می‌‏‌كند و با ديدن هم‏بستگی‌ها، انس‌‏ها و درگيری‌های والدين درمی‌‏يابد كه چگونه باشد. سرمشق‏‌های بد و فاسد خانواده و مسمومیت جوّ عاطفی خانواده برای كودكان ارزان تمام نمی‌شود. فرزندان والدينی كه دچار اختلال‏‌های روانی، در حال درگيری و اختلاف و همواره در مشاجره و جنگ و ستيز و فحش و ناسزاگويی باشند، از اين رفتارها تأثير خواهند پذيرفت و همين رفتار را در برابر خواهر و برادر كوچك‏تر خود اعمال می‌‌‏كنند.

نکته دوم، الگوپذیری خواهر و برادر از یکدیگر است. خواهر و برادر پس از والدين در شخصيت و رفتارهای اجتماعی يكديگر بيشترين تأثير را دارند، به ويژه اگر در فاصله سنی 2 تا 10 سالگی باشند. خواهر و برادر از يكديگر برخی الگوهای رفتاری چون وفاداری، حمايت، اختلاف، تسلط‏ جويی و رقابت را می‌آموزند. روابط خواهر و برادر با رشد سن تغيير می‌کند. در دوران بلوغ از برخی رقابت‏‌ها و سوگيری‌های نخستين و آشكار كاسته می‌شود. در مواردی كه خواهران و برادران از الگوهای رفتاری مناسب بهره‌‏مند باشند، به افرادی قابل اعتماد و سرچشمه اتكای روحی همديگر تبديل می‌شوند، نوعی صميميت ويژه ميان آن‌ها ايجاد می‌شود، همديگر را محرم راز خود می‌دانند و با سهولت بيشتری مسائل خود را با يكديگر در ميان می‌گذارند.

نکته سوم، تجربه ارتباط سالم با جنس مخالف است. رابطه ميان فرزندان يک خانواده، رابطه‏‌ای حساس است. عاطفه‏‌ای كه ميان والدين و فرزندان وجود دارد، در رابطه خواهری و برادری ظريف‌‏تر می‌شود. از سوی ديگر، خواهران و برادران به اندازه‌‏ای كه پدر و مادر با فرزندان مدارا می‌كنند، با يكديگر مدارا نمی‌كنند؛ به همين دليل، اصطكاک و برخورد سليقه‏‌ها و اراده‏‌ها ميان آنان بيشتر است. خواهر و برادر خانواده در روابط متقابل خود به تدريج آماده جامعه‌‏پذيری می‌‏شوند. نقش واسطه‏‌ای والدين در محبت خواهر به برادر و برعكس بسيار مؤثر است. لذا خواهر و برادر در سایه تربیت و نظارت والدین، تجربه مقدماتی برای ارتباط سالم با جنس مخالف را کسب می‌کنند. و تک فرزندان دارای مهارت کمتری در ارتباطات اجتماعی هستند.

نکته چهارم، پرهیز از تبعیض میان فرزندان است. از نظر اسلام و ديدگاه مسائل تربيتی، تبعيض به همه اقسام آن باطل است؛ خواه تبعيض در جنس باشد، مانند فرق گذاردن ميان پسر و دختر يا در اظهار محبت به بعضی از فرزندان يا تبعيض در بهره‏‌مند كردن بعضی فرزندان از مزايای زندگی و محروم كردن ديگران، خواه در رسيدگی و توجه به يكی و فراموش كردن ديگری باشد يا ترجيح دادن يكی، چون تنها پسر يا تنها دختر خانواده است. پيامبر اكرم (ص) درباره رفتار والدين با فرزندان سفارش می‌كند كه با عدالت و مساوات رفتار كنيد: «اِعدِلوا بينَ اَبنائِكُم كَما تُحِبُّونَ اَن تَعِدلوا بَينكُم في البرّ وَ اللُطفِ؛ بين فرزندان به مساوات رفتار كنيد، چنان‌كه دوست داريد در نيكی و محبت به شما به مساوات رفتار كنند.

نکته پنجم، نظارت بر دخالت‏‌های نابه‌‏جای فرزند ارشد است. يكی از مشكلات برخی خواهران و برادران اين است كه تحت تربيت فرزندان ارشد خانواده خويش هستند. والدين به خيال اينكه آن‌ها كمک‌كاران خوبی در تربيت و اداره فرزند هستند، تربيت طفل را به آن‌ها واگذار و كودک را با تمام وجود به آن‌ها تسليم می‌كنند. خواهر ارشد، گاهی در نقش مادری قدرت‌طلب اعمال وظيفه می‌كند و در ضمن آن، حسادت‌‏ها، برتری‌‏طلبی‌ها و عقده‌‏های خويش را بر سر كودک خالی می‌كند كه اين مسئله سبب ايجاد مشكل در روابط فرزندان می‌شود.

برادر ارشد هم گاهی در نقش پدری خودخواه، رياست‌مآب و مقتدر در خانه، بر روی كودكان اعمال نظر می‌‌‏كند و با همه ناشی‌گری‌ها و عقده‏‌هايی كه در زندگی و در برخورد با ديگران دارد، با طفل رو به رو می‌‏شود. اعمال مدیریت چندگونه در محيط خانواده، احساس ناامنی، گسترش دامنه حسادت، افزايش كينه‏‌جويی و احساس ضعف و رنجوری بخشی از عوارض دخالت‌های نابه‌جای فرزند ارشد است. پس خوب است كه والدين از خواهر و برادر ارشد، در تربيت ديگر فرزندان كمک بگيرند و زمينه تمرين را برای زندگي‏شان فراهم كنند، ولی خود از این وظیفه تربیتی استعفا ندهند.

والدين بايد بر امر و نهی‌های بی‌مورد فرزندان ارشد نظارت كنند و به اين مسئولان جديد تربيت يادآوری كنند كه حق اقدام برخلاف ضابطه و سوءاستفاده را ندارند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: برادر و خواهرت را ياری كن چه ظالم باشد يا مظلوم؛ اگر ظالم است او را از ظلم به ديگران بازدار و اگر مظلوم است او را ياری كن و دست ظالم را از او كوتاه گردان.

آنا: چه توصیه‌های دیگری به خواهر و برادرها دارید؟

محمدی: 12 توصیه در این زمینه دارم که عرض می‌کنم.

1) هم خون بودن و هم رحم بودن حقوقی دارد که باید رعایت کنید.

2) باید در تأیید و تکریم شخصیت یکدیگر بکوشید و از ابراز محبت به دیگری غفلت نکنید.

3) خیرخواه یکدیگر بوده و با کلام زیبا و لحن خوش با هم صحبت کنید.

4) در برخورد با یکدیگر غرور، تکبر و خودبینی را کنار گذاشته، اول شما سلام کنید و از احوال او پرس و جو و دلجویی کنید.

5) نسبت به بدی‌های احتمالی یکدیگر، روحیه گذشت داشته باشید.

6) پشتیبان یکدیگر باشید و به هنگام نیاز یا درخواست کمک به یاری او بشتابید.

7) عزت و قوت همدیگر و سبب حفظ آبرو و حيثيت يكديگر باشید.

8) در مسیر عبادت یار یکدیگر باشید و او را در مسيـر مبـارزه با هواهـا و هوس‌های شيطانی و غلبـه بر دشمنان تنها نگذارید.

9) اگر امکان حضور فیزیکی در منزل او را ندارید، از وسایل ارتباط جمعی برای جویا شدن حالش استفاده کنید.

10) اگر اختلاف طبقاتی بین شما و برادر و یا خواهرتان هست و شما متمول هستید، از رسیدگی و کمک در امور او غفلت نکنید.

11) اگر اختلافات فرهنگی با یکدیگر دارید، می‌توانید روابط خود را مدیریت کنید نه اینکه قطع رابطه کنید.

12) فراموش نکنید که ارزش برادری و خواهری بسیار بیشتر از آن است که بخواهید به خاطر اختلافات مالی آن را نابود کنید.

انتهای پیام/4118/