آبیاری زیرسطحی هوشمند با کاهش 70 درصدی مصرف آب/ چرا مسئولان از محصول داخلی حمایت نمی‌کنند؟

گروه استان‌های خبرگزاری آنا، حسین عقابی؛ واقع‌شدن ایران در اقلیم خشک و نیمه خشک و محدودیت منابع آب و اینکه کمبود آب، مشکل و مانع اساسی پیش روی توسعه بخش کشاورزی به حساب می‌آید؛ توجه جدی به مدیریت استحصال و اصلاح بهره‌وری از آب و استفاده برنامه‌ریزی شده از هر قطره آن را اصلی واجب و  ضروری می‌سازد.

بیشترین مصرف آب کشور در بخش کشاورزی بوده و توجه به مصرف درست در این بخش باعث کاهش مصرف آن می‌شود. یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، آبیاری زیرسطحی است. این آبیاری از 2 هزار سال پیش وجود داشته و در آن زمان ایرانی‌ها برای آبیاری در زیر خاک کوزه قرار می‌دادند؛‌ اما با گذشت زمان در آبیاری زیرسطحی همه تجهیزات از جمله لوله‌ها و قطره چکان‌ها در زیر خاک دفن می‌شوند و مزایای زیادی در مقایسه با آبیاری قطره‌ای دارد.

مهدی محرم‌پور که اکنون مدیریت مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوئین‌زهرا را بر عهده دارد، دستگاهی به‌نام «آبیاری زیرسطحی مکانیکی و هوشمند واترسوآب» اختراع کرده که مزایای بسیار زیادی در مقایسه  با دیگر دستگاه‌های تولید شده در زمینه آبیاری زیرسطحی دارد.

این محصول با نام واترسوآب که تلفیقی از کلمه آب و معادل‌های ترکی و انگلیسی آن است از سوی شرکت دانش‌‌بنیان آرتاخه تولید و سرمایه‌گذاری این محصول با مشارکت دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوئین‌زهرا و این شرکت است.

خبرنگار آنا به همین مناسبت با محرم‌پور به گفتگو نشسته است که ماحصل آن را در زیر می‌خوانیم.

محرم‌پور درباره دلایل ساخت دستگاه «آبیاری زیرسطحی مکانیکی و هوشمند واترسوآب» و ایده اولیه‌ای که منجر به ساخت این دستگاه شد، می‌گوید: «با توجه به اینکه کشور با بحران آب روبه‌رو بوده و اگر در این‌باره فکر اساسی نشود، احتمال دارد که  سال‌های آینده بحران‌های دیگری در حد امنیت را درپی داشته باشد و با در نظر داشتن اینکه 90 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و کاهش مصرف آب در این بخش می‌تواند چند ده برابر مصرف خانگی و صنعتی تأثیرگذار باشد با همفکری چند استاد دانشگاه به این فکر افتادیم که برای حل این مسئله و مشکل کاری انجام دهیم.»

وی می‌افزاید: «بهترین روش برای کاهش حداکثری مصرف آب را در  روش آبیاری زیرسطحی یافتیم؛ چراکه در این روش مشکل تبخیر خیلی کمتر یا حتی در حد صفر بوده و از روش‌های قطره‌ای هم حدود 30 تا 35 درصد کاهش مصرف بیشتری داریم؛ اما متوجه شدیم که کشاورزان کمتر از این روش استفاده می‌کنند؛ بنابراین روی این موضوع کار کرده و طبق رصدی که انجام دادیم مبنی بر اینکه چرا کشاورزان به این سمت نرفته و از سیستم‌های آبیاری زیرسطحی در کشور ما استفاده نمی‌شود به چند دلیل رسیدیم.»

مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوئین‌زهرا اضافه می‌کند: «نخستین دلیل استفاده نکردن کشاورزان از سیستم آبیاری زیر سطحی،‌ وارداتی و گران بودن این سیستم‌ها بود. برای مثال سیستم‌های آبیاری زیرسطحی از کشور آمریکا وارد ترکیه شده و بعد از مونتاژ در آنجا وارد کشور می‌شود که هزینه اجرای آن در هر هکتار زمین کشاورزی، حدود 50 میلیون تومان است.»

محرم‌پور ادامه می‌دهد: «دومین دلیل این است که بیش از 70 درصد باغات کشور زیر پنج هکتار هستند، برای مثال از 2 تا 5 هزار متر آغاز شده و تا یک، دو و سه هکتار وجود دارند؛ بنابراین انجام روش‌های مدرن قطره‌ای و حتی آبیاری زیرسطحی به‌دلیل نیاز به استفاده از سیستم فیلتراسیون‌های پرهزینه‌ که بالغ‌ بر 15 تا 20 میلیون تومان است، توجیه اقتصادی ندارد.»

وی بیان می‌کند: «دلیل سوم تحت فشار بودن کار این سیستم‌هاست به این معنی که استفاده از این سیستم‌ها حتماً نیاز به پمپ دارد در حالی که در خیلی از مناطق، دسترسی به برق محدود بوده یا اینکه مساحت باغ آن‌قدر کوچک است که احداث موتورخانه برای پمپاژ صرفه اقتصادی ندارد. دلیل چهارم بحث اسیدشویی ماهانه و دردسرهای نگهداری سیستم‌های زیرسطحی است.»

حل مشکلات سیستم آبیاری زیرسطحی

مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی بوئین‌زهرا عنوان می‌کند: «همه این عوامل در کنار هم باعث می‌شود که 70 درصد باغداران از سیستم آبیاری زیرسطحی استفاده نکنند؛ به غیر از باغ‌های بالای پنج، 10 و 20 هکتار که توجیه اقتصادی داشته باشد و حتی آنها هم به دلیل دردسرهایی که برشمردیم، رغبت چندانی به استفاده از این سیستم‌ها ندارند.»

محرم‌پور مطرح می‌کند: «در چهار سال تحقیقاتی که انجام دادیم، بسیاری از مشکلات مربوط به سیستم آبیاری زیرسطحی را برطرف کرده و سیستمی طراحی کردیم که نیازی به آبیاری تحت‌فشار ندارد و در حالت سری یا اتصال پیوسته هم کار می‌کند و البته همچنان قابلیت استفاده از حالت آبیاری تحت‌فشار را داشته و در هر دو سیستم قابل نصب است؛ بنابراین مشکل پمپ، انرژی و در دسترس نبودن برق را حل کرده‌ایم.»

احتمال گرفتگی در آبیاری زیرسطحی مکانیکی و هوشمند به حد صفر رسید

وی در مورد تغییرات این دستگاه اظهار می‌کند:‌ «بحث قطره‌چکان را از این سیستم حذف کرده‌ایم. ورودی آن با قطر حدود 4.5 میلی‌متر بوده و 22 خروجی به قطر پنج میلی‌متر داشته که به این ترتیب احتمال گرفتگی به حد صفر رسیده و نیاز به اجرای فیلتراسیون پرهزینه را برطرف می‌کند. فقط به یک مینی‌فیلتر توری در حد 200 هزار تومان نیاز دارد.»

مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی بوئین زهرا می‌افزاید: «حذف قطره‌چکان و تبدیل آن به یک ورودی 4.5 میلی‌متر با شیر مکانیکی کنترلی و از سوی دیگر نانوفیلتر محافظ ریشه را با همکاری گروه شیمی دانشگاه امیرکبیر طراحی کرده‌ و ساخته‌ایم که با استفاده از آن، ریشه به دستگاه نزدیک نمی‌شود و دیگر نیازی به‌اضافه کردن سم درون آب برای فلج‌کردن ریشه‌ها و دورکردن آنها از دستگاه وجود ندارد و همین فیلتر موجب می‌شود که ریشه به دستگاه نزدیک نشود.»

محرم‌پور بیان می‌کند: «زمان کاشت نهال عمق آبیاری حدود 30 تا 40 سانتیمتر است؛ اما وقتی درخت بزرگ‌تر می‌شود برای اینکه کاهش مصرف به‌صورت هدفمندتری انجام شود، باید عمق آبیاری پایین‌تر رود به همین منظور  این دستگاه را طوری طراحی کردیم که بدون تعویض دستگاه، قابلیت افزایش و کاهش عمق داشته باشد.»

وی اضافه می‌کند: «یکی دیگر از مشکلات آبیاری زیرسطحی این است که اگر در زیر خاک برای لوله‌های آب‌رسانی گرفتگی ایجاد شود از آنجا که در سطح هیچ نوع رطوبتی دیده نمی‌شود، کشاورز متوجه نخواهد شد که برای حل این مشکل دو کار انجام دادیم. نخست سیستم آبیاری زیرسطحی مکانیکی طراحی کردیم که قیمت ارزان‌تری داشته و بیشتر برای باغات استفاده می‌شود.»

مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی بوئین‌زهرا می‌افزاید:‌ «این سیستم دارای نشانگری است که حدود 2 تا 3 سانتیمتر زیرخاک و روی دستگاه قرارگرفته و با کنارزدن خاک و دیدن آن، کشاورز متوجه خواهد شد که دستگاه به‌طور صحیح در حال انجام کار است یا نه و نیازی به این نیست که دستگاه را از زمین خارج کرده یا تا عمق 40 تا 50 سانتیمتری زمین را کنده تا رطوبت را مشاهده کند، یعنی از همان نقطه فوقانی دستگاه با این نشانگر می‌توان کارکرد صحیح دستگاه را تشخیص داد.»

محرم‌پور می‌گوید: «مدل دیگر که برای خانه‌های هوشمند بوده بدون تغییر دستگاه در نقطه فوقانی به‌جای نشانگر، سنسور حرکتی نصب می‌شود که به‌صورت WI-FI با کنترل مادر کار می‌کند. این سنسورها که روی هر دستگاه نصب شده و بسیار ارزان هم بوده، دیتاهایی از تغییرات را به کنترل مادر می‌دهند و با هوش مصنوعی رصد می‌شوند و اگر گرفتگی در ورودی یا خروجی و حتی گسیختگی در لوله‌های پایین‌دست اتفاق بیفتد از طریق اپلیکیشن موبایل یا پیامک به کشاورز یا اپراتور اطلاع داده می‌شود. این قسمت و قسمت‌های دیگر برای نخستین بار است که در دنیا اتفاق می‌افتد.»

وی خاطرنشان می‌کند: «اکنون هوشمندترین سیستم‌هایی که در دنیا وجود دارند، فقط قابلیت رصد کردن نیاز آبی را داشته و به شیر برقی فرمان باز و بسته شدن می‌دهند. حتی هوشمندترین سیستم‌هایی که در آمریکا تولید می‌شود در همین حد کارکرد دارند؛ اما مثلاً اگر قطره‌چکان در زیر خاک دچار گرفتگی شود، آن سیستم‌ها متوجه این مشکل نخواهند شد.»

دستگاهی برای جلوگیری از خشک شدن درختان باارزش

مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی بوئین زهرا در توضیح کارایی برتر دستگاه «آبیاری زیرسطحی مکانیکی و هوشمند واترسوآب» تشریح می‌کند: «برای مثال شما در مسافرت می‌توانید فرمان باز و بسته شدن شیر را  بدهید و خود سیستم نیز با رصدکردن رطوبت، این کار را انجام دهد؛ اما اگر قطره‌چکان پای درخت‌تان دچار گرفتگی شود که احتمال این موضوع در قطره‌چکان‌های سطحی خیلی زیاد است، اصلاً متوجه نمی‌شوید و پس از بازگشت از مسافرت می‌بینید که  آب به درخت نرسیده و یک درخت با‌ارزش خشک شده؛ اما در این حالت، نخست اینکه گرفتگی را به نزدیک صفر رسانده‌ایم و اگر لوله‌ای در مسیر بترکد یا دستگاهی دچار گرفتگی شود، خود دستگاه از طریق پیامک گزارش داده و شما می‌دانید که کدام درخت‌ و در کدام محل، گرفتگی یا گسیختگی لوله دارد.»

محرم‌پور اظهار می‌کند: به غیر از همه مزیت‌ها، موضوع پراهمیتی که برای کشاورزان وجود دارد، بحث قیمت دستگاه است که الان دستگاه «آبیاری زیرسطحی مکانیکی و هوشمند واترسوآب» را 29 هزار تومان یعنی حدود 2.3 دلار به بازار عرضه می‌کنیم در حالی که همین نمونه با کارکرد خیلی پایین‌تر و با همه مشکلاتی که گفته شد به‌عنوان مثال محصول  شرکت هانپر حدود 50 تا 60 دلار بوده یا محصول شرکت رینبر فکر می‌کنم بالای 35 تا 40 دلار است.

وی در مورد فروش این دستگاه می‌افزاید: «با توجه به تحریم‌ها تا الان نتوانسته‌ایم فروشی داشته‌ باشیم؛ اما در حال رایزنی هستیم تا از طریق کشورهای اطراف فضایی برای فروش ایجاد کنیم که با این اقدام بازار شرکت‌های دیگر را کساد خواهیم کرد. تکنولوژی سیستم‌های قطره‌ای (قطره‌چکان زیرسطحی صیفی‌جات) را نیز احتمالاً در دو ماه آینده وارد بازار خواهیم کرد که در عمق پنج سانتیمتری خاک نصب شده و برای محصولاتی مثل صیفی‌جات استفاده می‌شود.»

مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی بوئین زهرا ادامه می‌دهد: دستگاه «آبیاری زیرسطحی مکانیکی و هوشمند واترسوآب» در عمق استفاده شده و بیشتر برای درختچه و درخت است؛ اما دستگاه دیگری که برای صیفی‌جات ساخته‌ایم با طول عمر 15 ساله که خیلی بیشتر از عمر متوسط طیف قطره‌چکان‌های فعلی بوده یعنی شاید دو برابر قطره‌چکان‌هایی که بیش از پنج ماه یا نهایتاً یک سال عمر نمی‌کنند، آنها را با قیمت 3 هزار تومان (برای هر درخت) به بازار ارائه کنیم که به این ترتیب فکر می‌کنم بازار قطره‌چکان‌ها با ورود محصول جدید ما به کلی دستخوش تغییر و تحول شود.

محرم‌پور در مورد اینکه این دستگاه نمونه خارجی داشته یا نه به آنا می‌گوید: «در این دستگاه از سیستم قطره‌چکان استفاده نکرده و از مکانیسم جدید استفاده شده، برای مثال از فیلتر روت‌گارد یا ریشه گریز استفاده کردیم که موضوع جدیدی است، یعنی طراحی کاملاً متفاوت دارد و اصلاً این دستگاه با آنها کاملاً متفاوت بوده و این دستگاه حاصل اختراع است، ثبت اختراع داخلی شده و با حمایت ریاست جمهوری این محصول US پتنت شده است.»

وی با بیان اینکه اکنون در حال تولید انبوه و فروش این محصول در بازار هستیم درباره دانش‌بینان بودن آن عنوان می‌کند: «دو سال پیش در مقطع تحقیقات درخواست دانش‌بنیان کردیم و از ریاست جمهوری نمونه آزمایشگاهی محصول را بازدید کردند. آن زمان در امتیازدهی همه امتیازات را گرفتیم به جز اینکه درخواست کرده بودند که استاندارد و تست‌های صنعتی‌ را ارائه دهیم تا محصول تولید شود که امتیاز صنعتی شدن و استانداردها موجود نبود و مجوز لازم را اخذ نکردیم.»

صرفه‌جویی ارزی با دستگاه آبیاری زیرسطحی مکانیکی و هوشمند

مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی بوئین‌زهرا می‌افزاید: «با توجه به اینکه این دستگاه به تولید انبوه رسیده، اولویت نخست، گرفتن مجوز وام بلاعوض از جهاد کشاورزی است و موضوع مجوز دانش‌بنیان در اولویت‌های بعدی ما قرار دارد.»

محرم‌پور می‌افزاید: «اکنون برای دستگاه‌های آبیاری زیرسطحی، ترکیه قطره‌چکان‌هایی را از آمریکا وارد و تبدیل به لوله کرده و به ایران ارسال می‌کند. در کشورمان به هر کشاورزی که از این محصول خریداری کند، 13 میلیون تومان وام بلاعوض به ازای هر هکتار داده می‌شود که برای اجرای آن نیز حدود 55 میلیون تومان باید هزینه کنند؛ اما به غیر از مزیت قیمت محصول ما برای کشاورزان، اجرای آن فقط 4 میلیون تومان هزینه نیاز دارد؛ اما کارشناسان نهاد مربوط در کار ما سختگیری می‌کنند که انتظار داریم در راستای حمایت از تولید ملی و ممانعت خروج ارز از کشور ما را یاری رسانند.» 

وی می‌افزاید: «سعی می‌کنیم این موضوع را از مراجع بالاتر پیگیری کرده و توضیح دهیم در پایین‌دست چه اتفاقاتی می‌افتد تا شاید از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم. با اینکه منافع عده‌ای به خطر می‌افتد؛ اما حداقل این است که منافع ملی‌مان حفظ می‌شود. الان در کشور سالانه بین یک تا 2 هزار هکتار زمین از این سیستم استفاده می‌‌کنند و به ازای آن ارز از کشور خارج می‌شود و در حقیقت این وام را به یک شرکت آمریکایی می‌دهیم.»

مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی بوئین‌زهرا در رابطه با هزینه ساخت این دستگاه مطرح می‌کند: «هر دستگاه این سیستم 29 هزار تومان به فروش می‌رسد که اگر وام بلاعوض جهاد برسد، شاید کشاورزی که 13 میلیون تومان وام می‌گیرد، بتواند با 7 تا 8 میلیون تومان هزینه این سیستم را در یک هکتار زمین اجرا کند. طول عمر دستگاه‌ها حداقل 30 سال است. از سوی دیگر سه سال گارانتی دارد و هزینه 20 درصد از دستگاه اگر به هر دلیلی در این مدت صدمه ببیند، بی‌قید و شرط به خریدار بازگردانده می‌شود.»

انتهای پیام/4121/4062/