کم‌کاری آموزش عالی در تربیت نیروی متخصص آینده‌پژوهی/ چرا دولتی‌ها به پژوهش در حوزه مسائل آینده بی‌اهمیت‌ هستند؟

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، در عصر دانایی، دانش اساسی‌ترين سرمايه انسان‌ها، سازمان‌ها و حكومت‌هاست. اين عصر، عصر رشد حيرت‌انگيز علوم و فناوری‌ها، هم‌افزایی ميان آنها و تغيير شتابان و عصر پيچيدگی ،آشوب و سامانه‌های باز است. اغلب اين تغييرات را نمی‌توان مهار كرد، بلكه می‌توان به پيشوازش رفت و از آن پيش افتاد. پيش‌بينی‌های ذهنی از جمله مولفه‌های حساس مديريت مدرن است. پيش‌بينی‌ها هميشه اشتباه از آب در نمی‌آيند، بلكه آنها می‌توانند به شكل قابل قبولی درست باشند و اين مسئله بسيار خطرناک است.

آينده ثابت نیست؛ يک هدف متحرک است

اغلب اين پيش‌بينی‌ها بر پايه اين فرض بنا می‌شود كه ”جهان فردا شبيه به جهان امروز خواهد بود»؛ مشكل اصلی در دنيای امروزی نبود اطلاعات نيست، بلكه فقدان ظرفيتی مناسب برای شناسایی و انتخاب اطلاعات درست و حساس است. آيا راه حل جستجوی پيش‌بينی‌های بهتر، تكنيک‌های بهتر و يا به‌كارگيری پيشگوهای مجرب‌تر است؟ نيروهای زيادی در شكل‌دهی به آينده دخيل بوده و عليه پيش‌بينی دقيق عمل می‌كنند.

امروزه آينده ثابت نبوده و يک هدف متحرک است و ديگر، پيش‌بينی‌هایی كه از گذشته استنتاج شده باشند، قابل اتكا نيستند. در اوايل سده 21 ، جهان از حالت دوره‌های منقطع تغيير و به سمت دوره بلندمدت دگرگون شد. در نهايت اينكه ما برای برنامه‌ريزی و تصميم‌گيری‌های بهتر نيازمند درک و فهم آينده هستيم، از اين رو طی سال‌های اخیر دفاتر مطالعات و پژوهش‌های اداری مركز آموزش و پژوهش‌های توسعه و آينده‌نگری اقدام به تهيه منبع چكيده‌هایی جهت آشنایی مديران نظام اداری كشور با ادبيات و واژگان حوزه آينده‌پژوهی کرده است.

بسياری از حوادث و رويدادهای آينده قابل پيش‌بينی و انقياد هستند. دخالت انسان در اين روند موجبات تغيير و تحولات مطلوب را ايجاد خواهد كرد اما در اغلب موارد اشتغال به زمان حال و تلاش در جهت رفع مشكلات موجود، مانع از آن می‌شود كه مديران و تصميم گيرندگان به آينده بيانديشند؛ حال آنكه مشكلات كنونی ناشی از عدم شناخت آينده‌ای بوده است كه اينک «زمان حال» ناميده می‌شود. به بيان روشن‌تر، بحران‌ها و مشكلات كنونی، موجه‌ترين دليل برای انديشيدن، پيرامون درباره آينده است. ناگفته پيداست كه بحران‌های امروز نتيجه قهری نپرداختن به موانع و مشكلات، قبل از بروز آنها به شكل بحران است.

تحولات حيرت‌آور عصر حاضر، ناشی از دگرگونی‌های شگفت در حوزه فناوری و روند شتاب‌ناک جهانی‌شدن است.

عامل ديگری كه پرداختن به آينده را اجتناب‌ناپذير می‌سازد، در سرعت تحولات نهفته است. تحولات حيرت‌آور عصر حاضر، ناشی از دگرگونی‌های شگفت در حوزه فناوری و روند شتاب‌ناک جهانی‌شدن است. شايد تحول در فناوری عمده‌ترين نقش را در ايجاد چنين فضايی ايفا می‌كند، زيرا تحول فناوری به مثابه تغيير در شئون و ابعاد مختلف زندگی است. بايد توجه داشت كه حضور عاملانه در روند تحولات آينده، كاهش تهديدات و افزايش فرصت‌ها و گزينه‌ها، نيازمند رويكردی آينده پژوهانه است كه امكان كنشگری در رخدادهای آينده را فراهم می‌سازد. امروزه تغييرات با نرخ سريعتری به وقوع می‌پيوندند.

تغييرات فناوری و متعاقباً تغيير در ديگر جنبه‌های زندگی، افزايش روز افزون وابستگی متقابل كشورها و ملل، تمركززدایی جوامع و نهادهای موجود كه به‌دليل گسترش فناوری اطلاعات شتاب بيشتری يافته است، تمايل روزافزون به جهانی شدن به همراه حفظ ويژگی‌های ملی، قومی، فرهنگی و بسياری عوامل ديگر، لزوم درک بهتر از «تغييرات» و « آينده» را برای دولت‌ها، كسب وكارها، سازمان‌ها و مردم ايجاب می‌كند. آينده اساساً قرين به عدم قطعيت است. با اين همه آثار و رگه‌هایی از اطلاعات و واقعيات كه ريشه در گذشته و حال دارند، می‌توانند رهنمون ما به آينده باشند. ادامه تصميم‌گيری صرفاً چندين آينده محتمل براساس تجارب گذشته، غفلت از رصد تغييرات آتی را در پی خواهد داشت و برنامه‌ها با تلخ‌كامی روبرو خواهد شد. عدم قطعيت نهفته در آينده برای بعضی، توجيه كننده و نشان از عدم دور انديشی آنان است و برای عده‌ای ديگر منبعی از فرصت‌های گران‌بهاست.

آينده پژوهی، فرآيندی سيستماتيک است

آينده پژوهی، فرآيند چالش سيستماتيک برای نگاه به آينده بلند مدت علم، تكنولوژی، محيط زيست، اقتصاد، سلامت و اجتماع است كه با هدف شناسایی تكنولوژی‌های عام نوظهور و تقويت حوزه‌های تحقيقات استراتژيكی است كه احتمالاً بيشترين منافع اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارند. در حقيقت می‌توان گفت آينده پژوهی، فرآيندی سيستماتيک، مشاركتی و گردآورنده ادراكات آينده است كه چشم‌اندازی ميان‌مدت تا بلند مدت را با هدف اتخاذ تصميم‌های روزآمد و بسيج اقدامات مشترک بنا می‌سازد. دانشمندان عصر نو معتقدند آينده پژوهی ابزاری سيستماتيک برای ارزيابی آن دسته از توسعه‌های علمی و تكنولوژيكی است كه می‌توانند تأثيرات بسيار شديدی بر رقابت صنعتی، خلق ثروت و كيفيت زندگی داشته باشند.

به طور كلی جهان يک كل درهم تنيده است، خدا خالق و انسان‌ها مخلوق‌اند. برای شناخت آينده سازمان، آينده كسب‌وكار ، صنعت يا يک بخش و ... نمی‌توان آنها را در يک سيستم بسته بررسی کرد. سيستم‌های بسته در عمل وجود خارجی ندارند و در واقعيت همه سيستم‌ها با محيط پيرامون خود تعامل دارند، يعنی تمامی سيستم‌ها از محيط خود تاثير می‌گيرند و بر محيط اطراف خود تاثير می‌گذارند، از اين رو نيازمند نظاره سيستم به صورت كلی و از بالا به آن هستيم. يعنی نگاه بيرون به درون به سيستم داشته و در حقيقت رويكرد، تفكر و برنامه‌ريزی پويا در مقابل رويكرد، تفكر و برنامه‌ريزی خطی استفاده شود. به طور كلی در سيستم‌های خطی رابطه بين ورودی و خروجی جبر خطی است، اين سيستم‌ها قابل پيش‌بينی و غيرغافل‌گيركننده هستند. اين سيستم‌ها مبتنی بر داده‌اند.

به‌دليل اينكه آينده هنوز به وقوع نپيوسته، آينده پژوهان ناچارند برخـی روش‌ها را كـه نوعـاً بـا روش‌های علمی و سنتی برای مطالعه امروز و گذشته به‌كار می‌روند، بـرای تحليل برگزينند. روش‌های علمی مربوط به مطالعه امروز و ديروز دارای اطلاعات موجود يـا قابـل ايجـاد هسـتند در حالی كه مطالعات آينده تقريباً از اين امكان بی‌بهره است. روش‌های مورد نظر در بحث مطالعات آينده پژوهی طيفی از روش‌های كمـی تـا روش‌های خالقانـه و يـا تركيبی از اين دو را در بر می‌گيرد.

تعطیلی کد رشته محل‌های «آینده پژوهی» در دانشگاه‌های تهران و امیرکبیر

باوجود توصیفات و توضیحات مطروح درخصوص آینده پژوهی و ضرورت پرداخت به چالش‌های کشور با این رویکرد استراتژیک، پژوهشکده‌ها و موسسات اندکی در کشور به‌صورت تخصصی به این مقوله می‌پردازند. با یک جستجوی ساده درمی‌یابیم تعداد مؤسسات و پژوهشکده‌های فعالی که به‌صورت تخصصی به حوزه آینده پژوهی ورود کرده‌اند کمتر از شمار انگشتان دست است.

اکنون تعداد کل دانش‌آموختگان رشته آینده پژوهی در کشور ما حدود 150 نفر تخمین زده می‌شود که اغلب ورودی‌های سال 86 و پیش از آن بوده‌اند. اوضاع نابه‌سامان این رشته راهبردی در مقاطع تحصیلات تکمیلی نیز بسیار قابل توجه است.

گروه آینده پژوهی دانشگاه تهران یکی از اولین گروه‌های علمی در کشور است که تا چند سال گذشته در این حوزه پیشگام بود ولی در سال‌های اخیر ظرفیت این رشته در دانشگاه تهران به صفر رسیده است. دانشگاه صنعتی امیرکبیر و مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور نیز بعد از چند دوره پذیرش دانشجو در رشته آینده پژوهی، اکنون هیچ پذیرشی در این رشته ندارند. با یک جستجوی ساده درمی‌یابیم طی پنج سال گذشته ظرفیت این رشته در دانشگاه‌های مطرح کاهش و اکنون رشته آینده پژوهی فقط در مقطع دکتری دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین ارائه می‌شود.

باتوجه به اینکه اکنون اغلب وزارتخانه‌ها در سطح دولت، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان برنامه و بودجه، مجمع تشخیص مصلحت نظام، سازمان محیط زیست کشور مراکزی تحت عنوان «مرکز آینده پژوهی» را در سال‌های اخیر راه‌ندازی کرده‌اند، کمبود ظرفیت دانشگاهی و کم‌کاری نظام آموزش عالی در تربیت متخصصان این حوزه تعجب برانگیز است. امروزه همه استانداری‌های سطح کشور نیز دارای مراکز پایش و پویش هستند که اساساً باید مسائل منطقه‌ای را با رویکردهای آینده پژوهی به غایت برسانند ولی سوال اینجاست که با کدام نیروی متخصص؟

پژوهشکده آینده‌پژوهی دانشگاه آزاد در خط مقدم تربیت نیروهای آینده پژوهی

پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی دانشگاه آزاد اسلامی در راستای تحقق اهداف چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران و سیاست‌های کلی نظام بر مبنای مطالعه، بررسی و پژوهش با رویکرد آینده‌پژوهانه در زمینه‌های مختلف مربوط به چشم‌انداز و سیاست‌های کلی نظام در گستره ملّی، منطقه‌ای و جهانی، تأسیس شده است.

این پژوهشکده وظیفه ساماندهی ، اجرا و ظرفیت‌سازی مطالعه ، تحقیق ، آموزش و مشاوره در امور آینده پژوهی چشم‌انداز و سیاست‌های کلی نظام را بر عهده خواهد داشت. پژوهشکده چشم انداز و آینده پژوهی به‌صورت مشترک فی‌مابین دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام و دانشگاه آزاد اسلامی تشکیل شده است.

تبیین، مطالعه، آموزش، پژوهش، مشاوره و ساماندهی موضوعات مرتبط با چشم انداز و سیاست‌های کلی نظام به منظور تعمیق و گسترش فرهنگ چشم‌انداز و آینده‌نگری و مستن سازی علمی آن، طراحی شیوه‌های تبلیغ و ترویج و آموزش چشم‌انداز و سیاست‌های کلی نظام، ایجاد ظرفیت‌های آموزشی و تربیت نیروی انسانی کارآمد و مبلغ چشم انداز، پشتیبانی علمی وپژوهشی در حوزه چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران و آینده پژوهی ازجمله اهداف این پژوهشکده به‌شمار می‌رود.

راه‌اندازی واحد درسی آینده پژوهی برای دانشجویان دکتری دانشگاه آزاد

محمدمجید فولادگر رئیس پژوهشکده چشم انداز و آینده پژوهی در گفتگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا درخصوص عملکرد این پژوهشکده گفت: دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند برای بیست سال آینده چشم‌انداز معرفی کرده و از ریل و تونل تربیتی مهارت‌افزایی استفاده کند و همچنین می‌تواند متولی تربیت نسل حکمران آینده باشد.

وی افزود: دانشگاه آزاد اسلامی با وجود اینکه حجم عظیمی از آموزش عالی را در اختیار دارد می‌تواند کنشگر فعال آینده باشد و ظرفیت دارد تا با تربیت نسل جوان نخبه و کارآمد خط تربیت حکمران آینده را باز کند و پیشران در گام دوم انقلاب باشد.

رئیس پژوهشکده چشم انداز و آینده پژوهی خبر داد: براساس مصوبات و پیشنهادات آخرین جلسه اعضای هیئت امنای پژوهشکده، برگزاری دوره‌های تربیت مدیران جهادی آینده و مدیران راهبردی آینده، راه‌اندازی واحد درسی آینده پژوهی برای دانشجویان دکتری، دوره آینده پژوهی برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها، کارگاه بازی‌های تقویت آینده‌نگری برای نوجوانان و ... در معاونت آموزشی طراحی شده است.

فولادگر خاطرنشان کرد: تشکیل پایگاه داده‌های نخبگان راهبردی کشور ناظر به بیانیه گام دوم انقلاب و برگزاری نشست های هم اندیشی از موارد پیشنهادی برای معاونت شبکه سازی و امور نخبگان است.

انتهای پیام/4107/4116/