گزارش ویژه آنا از یک بندر استراتژیک؛
«سواحلی بهشتی» که از آن غافل شده‌ایم/ تلاش غربی‌ها برای عقب‌ماندگی «مکران»!
سواحل مکران از اهمیت ژئوپلیتیکی خاصی برخوردار است که متأسفانه بنا به برخی دلایل از نعمت توسعه بی‌بهره مانده که در این گزارش به دلایل توسعه‌نیافتگی این سواحل در چند بُعد پرداخته می‌شود.
گروه سیاسی خبرگزاری آنا، سعید امینی؛ سال‌هاست که اهمیت سواحل مکران در تأمین منافع اقتصادی، امنیت نظامی، تثبیت اشرافیت جمهوری اسلامی ایران بر آب‌ها و آبراههای بین‌المللی و نیز تثبیت عمق راهبردی در دستور کار و تأکید کارشناسان قرار دارد و رهبر معظم انقلاب، مسئولان، اساتید دانشگاهی و کارشناسان، حوزه مسائل ژئوپلتیک «سواحل مکران» را عمق استراتژیک برای ایران در مقابله با تهدیدها تلقی می‌کنند.
بیشتر تحلیل‌گران اعتقاد دارند که سواحل مکران به دلیل برخورداری از موقعیت قابل توجه جغرافیایی باید در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، امنیتی و توسعه‌ای مورد توجه قرار گیرد. در واقع سواحل مکران از دهانه خروجی تنگه هرمز در منطقه میناب شروع می‌شود و تا خلیج گواتر در حوزه دریایی مشترک با پاکستان ادامه دارد که مجموعاً از 637 کیلومتر ساحل برخوردار بوده و تمامی این مرز، مرز انحصاری دریایی جمهوری اسلامی ایران به حساب می‌آید.
این سواحل به حدی اهمیت دارد که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیداری که فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی در سال 1387 با ایشان داشتند، اهمیت سواحل مکران را مورد تأکید قرار دادند و فرمودند: «این ساحل عظیم و طولانی بسیار حساس که ما در دریای عمان داریم در واقع یک گنج است و باید این را اعتراف کنیم که این را کشف نکرده بودیم. دریای عمان، ساحل دریای عمان و حضور در دریای عمان یک گنج است؛ یک ذخیره است. ما همه حواسمان را بردیم متوجّه خلیج‌فارس کردیم که البتّه خلیج‌فارس هم خیلی حساس است، شکی نداریم امّا توجّه نکردیم به این ثروت عظیمی که ما در دریای عمان داریم. دریای عمان عقبه اساسی و تعیین‌کننده سرنوشت خلیج‌فارس است».
از همین رو، جمهوری اسلامی ایران در زمره کشورهایی محسوب می‌شود که دسترسی استراتژیک فوق‌العاده‌ای به دریا و ساحل دارد و همین دسترسی به دریای آزاد بر اهمیت راهبری این سرزمین افزوده است.
در اهمیت استفاده از مکران غفلت صورت گرفته است
اینکه طی سال‌های گذشته در رسیدگی به وضعیت سواحل مکران و بهره‌برداری از ظرفیت‌های آشکار و پنهان آن، غفلت شده بر کسی پوشیده نیست و اغلب کارشناسان مسائل امنیت ملی و اساتید حوزه ژئوپلتیک اذعان کرده‌اند که از سرمایه‌های موجود و نهفته در این منطقه به خوبی استفاده نشده است.
از سویی دیگر این منطقه مهم و استراتژیک از رونق چندانی برخوردار نیست و معضلاتی مثل بیکاری، فقر، قاچاق و از همه خطرناک‌تر نفوذ برخی گروهک‌های تروریستی از کشور پاکستان بر مشکلات این منطقه افزوده است.
در همین زمینه، کیومرث یزدان‌پناه عضو هیئت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار آنا از تأثیرگذاری بالای منطقه مکران بر منافع اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و تنوع‌بخشی به اقتصاد کشورمان می‌گوید.
مکران میتواند شرایط ایران را متحول کند
او معتقد است که قطعاً بهره‌برداری از ویژگی‌ها و قابلیت‌های جغرافیایی مکران که از ضریب امنیتی بالای جغرافیایی و انسانی برخوردار است، میتواند شرایط کشور را به‌طور کلی متحول و دگرگون بکند.
عضو هیئت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران می‌افزاید: «سواحل مکران برای کاستن بار فشارهای خارج از توان اکولوژیک شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و دیگر کلان‌شهرها، ظرفیت خوبی به حساب می‌آید؛ لذا این سواحل می‌توانند بخشی از این بار را کنترل و آن را به سواحل جنوبی منتقل سازند».
این تحلیل‌گر مسائل ژئوپلتیک خاطرنشان می‌کند: «به نظر می‌رسد این منطقه هر چقدر از لحاظ اقتصادی، تجاری، صنعتی و بازرگانی به‌ویژه بازرگانی دریایی رونق داشته باشد به همان میزان میتواند ضریب امنیت ملی را افزایش دهد و خط بطلانی بر فعل و انفعالات امنیتی و تروریستی که در این منطقه شاهد هستیم، بکشد».
گفتنی است؛ که این تحلیل‌گر مسائل ژئوپلتیک بر این نکته نیز تأکید دارد که برای اهمیت سواحل مکران غفلت شده است و باید بیشتر به این موضوع نگاه عمقی انجام شود.
این استاد جغرافیایی سیاسی دانشگاه تهران در همین زمینه با بیان اینکه 30 درصد از مرزهای کشورمان را مرزهای آبی تشکیل داده‌اند، یادآور می‌شود: «دریای عمان در این 30 درصد سهم بسزایی دارد و حدود 93 درصد صادرات و واردات از مرزهای آبی انجام می‌شود، به نظر می‌رسد بخشی از این بار را باید به سواحل مکران منتقل کرد تا این سواحل از وضعیت سکون و غیرقابل توسعه خارج شود».
مکران نقش مهمی در پایان دادن به اقتصاد پنهان، زیرزمینی و قاچاق ایفا می‌کند، اما متأسفانه به دلیل عدم رسیدگی و عدم برنامه‌ریزی اصولی در این منطقه و نیز عدم توجه به کانون جغرافیایی قدرت، امروز سواحل مکران بهشت قاچاقچیان محسوب می‌شود.
یزدان‌پناه در ادامه تأکید می‌کند: «با توجه به اینکه دریای مکران همجوار با تنگه هرمز و خلیج فارس واقع شده و خلیج فارس هم امروزه راهبردی‌ترین خلیج دنیا به حساب می‌آید، این منطقه میتواند نقش مهمی در رونق اقتصادی کشورمان و دنیا داشته باشد و حتی میتواند نقش مهمی را در پایان دادن به اقتصاد پنهان، زیرزمینی و قاچاق ایفا کند، اما متأسفانه به دلیل عدم رسیدگی و عدم برنامه‌ریزی اصولی در این منطقه و نیز عدم توجه به کانون جغرافیایی قدرت، امروز سواحل مکران بهشت قاچاقچیان محسوب می‌شود.
وی با اشاره به اینکه باید شرایط برای فعالیت اقتصادی رسمی در این منطقه فراهم شود، می‌گوید: «من معتقدم حتی سواحل مکران به‌دلیل موقعیت خاص استراتژیکی میتواند منجر به وابستگی ژئوپلتیکی کشورهایی مثل هند و پاکستان، چین و سایر کشورهای در حال توسعه جنوب شرق و شرق آسیا شود».
عضو هیئت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران می‌گوید: «این منطقه میتواند تنظیم‌کننده مناسبات اقتصادی، تجاری و بازرگانی چهار منطقه آفریقا، جنوب غرب آسیا، اروپا و شرق آسیا شود؛ لذا اگر جمهوری اسلامی ایران بتواند این وابستگی ژئوپلتیکی را فراهم کند، خودش تضمین‌کننده امنیت بلندمدت خواهد بود».
یزدان پناه بر این نکته تأکید دارد که امروزه کشورها ترجیح می‌دهند به سمت نهادهایی بروند که امنیت دسته‌جمعی را شامل می‌شود؛ بنابراین مکران ظرفیت این را دارد به یک منظومه قدرتمند ژئوپلتیکی برای ایران و تمام قاره آسیا تبدیل شود.
اهمیت این سواحل به‌حدی است که فردوسی هم در شاهنامه خود به آن اشاره کرده و از نظر تاریخی، سرزمینی و ساحلی، مکران در جنوب شرقی ایران و در جنوب غربی پاکستان واقع شده است؛ یعنی این سواحل از میناب هرمزگان تا رأس‌الکوه در غرب کنارک تا لاس‌بلا در جنوب غربی ایالت بلوچستان پاکستان کنونی امتداد دارد.
مکران؛ سواحل فردای ایران
بهادر زارعی از دیگر اساتید رشته جغرافیای سیاسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار آنا بر اهمیت ژئواکونومیک سواحل مکران تأکید دارد و آن را سواحل فردای ایران می‌نامد.
زارعی در همین رابطه تأکید می‌کند: «چون دنیا با سرعت به سمت رشد و توسعه تجارت از طریق دریا حرکت می‌کند و دریا به‌عنوان محور اقتصاد دنیا قرار گرفته، ایران هم از طریق سواحل مکران با برخورداری از 637 کیلومتر طول و عمق دو هزار متر، میتواند نقش و جایگاه مهمی در توسعه اقتصاد کشور داشته باشد».
استاد ژئوپلتیک دانشگاه تهران با بیان اینکه سواحل مکران میتواند آینده منابع آبی استان‌های کرمان، یزد، اصفهان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی را تأمین کند، یادآور می‌شود: «ما منابع آبی بهتر از منابع آبی دریای عمان پیدا نخواهیم کرد؛ زیرا شوری آن از شوی آب خلیج فارس کمتر است و هم اینکه نیازهای اقتصادی را میتواند تأمین کند».
وی به ظرفیت‌های جذاب سرمایه‌گذاری این منطقه از کشورمان اشاره کرد و گفت: «به دلیل جذابیت‌های این منطقه می‌توان از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری کشورهایی مانند هند و چین در مکران استفاده کرد».
به خاطر غفلت مسئولان، امروز هند از ظرفیت‌های منطقه مکران بهره‌برداری می‌کند؛ درصورتی‌که خودمان می‌توانستیم به‌جای هند این بهره‌برداری را انجام دهیم.
این تحلیل‌گر مسائل ژئوپلتیک با اشاره به اینکه دولت فعلی و دولت‌های گذشته متأسفانه اقدام ویژه‌ای برای توسعه و بهبود وضعیت اقتصادی سواحل مکران انجام نداده‌اند، خاطرنشان می‌کند: «به خاطر این غفلت، هند از ظرفیت‌های این منطقه بهره‌برداری می‌کنند؛ درصورتی‌که خودمان می‌توانستیم به‌جای هند این بهره‌برداری را انجام دهیم.
توسعه سواحل مکران به توسعه استان‌های مرکزی کمک می‌کند
وی با بیان اینکه توسعه سواحل به توسعه استان‌های مرکزی کمک می‌کند، می‌افزاید: «استان‌های مرکزی به دلیل همسایگی با منطقه مکران میتواند نیروی انسانی و کالاهای مورد نیاز این منطقه را تأمین کند. همچنین توسعه مکران منجر به توسعه صنعت گردشگری به عنوان صنعت چهارم و تحریم‌ناپذیر می‌شود».
اهمیت سواحل مکران را فقط نمی‌توان در حوزه اقتصادی خلاصه کرد، بلکه در حوزه تأمین امنیت نظامی، مکران دارای قابلیت و استعدادهای بی‌شماری است که اغلب کارشناسان بر این موضوع صحه گذاشته‌اند.
متأسفانه سواحل مکران به دلیل عدم برخورداری از توسعه کافی، نبود زیرساخت‌های اقتصادی مناسب و مساعد و نیز عدم رسیدگی مطلوب دولت به وضعیت معیشتی و فرهنگی ساکنان این منطقه، شاهد موارد متعدد ضدامنیتی، تروریستی، قاچاق و حتی دزدی دریایی هستیم؛ لذا برای اینکه درباره جایگاه سواحل مکران در تأمین امنیت نظامی و امنیت مرزهای کشورمان بیشتر بدانیم، به سراغ امیر سرتیپ محمدحسن نامی استاد دانشگاه عالی دفاع ملی رفته‌ایم.
مکران، امنیت خلیج‌فارس را تأمین می‌کند و هارتلند جهان در آینده می‌شود
از امیر سرتیپ نامی درباره تأثیر و جایگاه سواحل مکران در تأمین امنیت تنگه هرمز، خلیج فارس و امنیت کشتی‌رانی پرسیدیم. او در تحلیل جنبه امنیتی مکران در بعد نظامی به خبرنگار آنا می‌گوید که کشورمان از طریق سواحل مکران به آب‌های بین‌المللی متصل می‌شود و تأثیر فراوانی در تأمین امنیت خلیج فارس به‌عنوان یکی از نقاط هارتلند جهان، دارد.
وی با بیان اینکه خلیج فارس، دریای عمان، دریای سرخ و تنگه باب‌المندب به عنوان دو کفه ترازو عمل می‌کنند، خاطرنشان می‌کند: «هرگونه تغییرات و درگیری در این مناطق وجود داشته باشد به دیگری هم تسری می‌یابد؛ لذا اهمیت دریای عمان و سواحل مکران به دلیل دفاع سرزمینی دارای اهمیت است؛ زیرا اگر دفاعی در این مناطق انجام شود، این دفاع به معنای دفاع از کلیت نظام جمهوری اسلامی ایران در سراسر جهان است».
این کارشناس مسائل نظامی یادآور می‌شود که چون سواحل مکران محل ورود به آب‌های خلیج فارس است، هرگونه دفاع در این منطقه به معنای دفاع از خلیج فارس محسوب می‌شود.
نامی با اشاره به اینکه ترکیبی از نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران در سواحل مکران برای تأمین امنیت حضور دارند، می‌گوید: «برای پشتیبانی از نیروهایمان در دریا باید سایر نیروها در زمین و ساحل به پشتیبانی آن بیایند».
سواحل مکران میتواند کریدور مبارزه با قاچاقچیان و دزدان دریایی به شمار رود. وقتی که نفتکش‌ها و یا کشتی‌های باری و مسافری از خلیج فارس و تنگه هرمز به سوی دریای عمان و سپس آب‌های آزاد روانه می‌شود، دزدان دریایی در انتظار غارت نشسته‌اند که شاید بتوانند میلیون‌ها و یا میلیاردها دلار از سرمایه‌های ملی ایران و یا سایر کشورها را به غارت ببرند.
مکران؛ کریدور مبارزه با قاچاقچیان و دزدان دریایی
از سویی دیگر این روزها بارها اخبار مرتبط با دزدی دریایی به گوشمان می‌خورد و قطعاً آن را هم شنیده‌ایم که چندین مورد از دزدی‌های دریایی توسط نیروی دریایی کشورمان خنثی شده است. مسئله دزدی دریایی در حوزه امنیتی قابل تعریف است؛ زیرا با امنیت تردد کشتی و امنیت اقتصاد مبتنی بر دریا و نیز امنیت انرژی پیوند تنگاتنگی دارد.
سواحل مکران میتواند کریدور مبارزه با قاچاقچیان و دزدان دریایی به شمار رود. وقتی که نفتکش‌ها و یا کشتی‌های باری و مسافری از خلیج فارس و تنگه هرمز به سوی دریای عمان و سپس آب‌های آزاد روانه می‌شود، دزدان دریایی در انتظار غارت نشسته‌اند که شاید بتوانند میلیون‌ها و یا میلیاردها دلار از سرمایه‌های ملی ایران و یا سایر کشورها را به غارت ببرند.
از آنجا که تأمین امنیت سواحل مکران بر نیروی دریایی ارتش سپرده شده است، نمی‌توانیم از نقش این نیرو در تأمین امنیت کشتی‌های تجاری و غیرتجاری به این راحتی گذشت. بارها خوانده‌ایم و شنیده‌ایم که کشتی‌های گرفتار در دام دزدان دریایی توسط نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی آزاد شده‌اند.
امیر خلبان منصور روح‌الامینی، فرمانده هوادریای نداجا درباره نقش نیروی دریایی در تأمین امنیت سواحل مکران و مقابله با دزدان دریایی به خبرنگار آنا می‌گوید: «امنیت ساحلی بر عهده نیروی انتظامی است، اما در چندین مورد با همکاری مشترک با دریابانی به مقابله دزدان دریایی پرداختیم و امروز این محدوده برای دزدان دریایی و قاچاقچیان برخلاف گذشته ناامن شده است».
مکران و آینده منافع ژئوپلیتیکی ایران
یکی از ابعاد مهم در بررسی اهمیت سواحل مکران، بُعد ژئوپلتیکی است که متأسفانه مورد غفلت دولت‌های بعد از جنگ تحمیلی قرار گرفته و همین عدم اشراف به اهمیت ژئوپلتیکی این منطقه، ما را از مزایا و نعمات جغرافیایی مکران بی‌بهره ساخته و نیز بعضی بی‌تدبیری‌ها از سوی برنامه‌ریزان منطقه‌ای، منجر به این شده تا رقابت را در برخی از حوزه‌های ژئوپلتیک منطقه‌ای به سایر کشورها واگذار کنیم.
کیومرث یزدان‌پناه در رابطه با اهمیت ژئوپلتیک سواحل مکران معتقد است که ویژگی‌های جغرافیایی حاکم بر این منطقه به‌گونه‌ای است که میتواند در ارتقای مأموریت ژئوپلتیک جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف نقش‌آفرینی داشته باشد. موقعیت ژئوپلتیک جنوب شرق ایران، یک ماهیت انحصاری ژئواستراتژیک برای کشورمان ایجاد کرده؛ چون اولاً تمام طول سواحل این دریا متعلق به جمهوری اسلامی ایران بوده و به فراخور آن مالکیت و حاکمیت 12 مایل به سمت عمق دریا طبق کنوانسیون‌های شناخته‌شده بین‌المللی در اختیار کشورمان است.
این استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه موقعیت ژئومورفولوژی (زمین‌ریخت‌شناسی) مکران شرایط را برای توسعه و تغییر وضع موجود برای ایران فراهم می‌آورد، می‌گوید: از طرف دیگر همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان به‌عنوان دو کشور پرجمعیت و البته نیازمندِ دسترسی به خلیج فارس، جنوب غرب آسیا و نیز غرب کره زمین برای کشورمان مزیت محسوب می‌شود؛ زیرا این دو کشور برای دسترسی به مناطق مذکور به سواحل مکران نیازمند هستند.
تحلیل‌گر مسائل ژئوپلتیک یکی دیگر از دلایل اهمیت مکران را در حایل بودن آن با تنگه هرمز به‌عنوان مؤثرترین معبر ژئوپلتیکی و تنظیم‌کننده روابط کشورهای جهان مرتبط می‌داند و نیز در رابطه با ضعف نظام برنامه‌ریزی در این منطقه می‌افزاید: وقتی به‌جای اینکه در منطقه بکری مانند دریای عمان شاهد فعالیت‌های اقتصادی رسمی باشیم، شاهد فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی و برهم‌زننده نظم و امنیت ملی هستیم، نشان‌دهنده ضعف در برنامه‌ریزی مناطق است.
یزدان‌پناه تأکید می‌کند: بسیاری از برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته برای این منطقه منطبق با ظرفیت‌های ژئوپلتیکی جنوب شرق ایران و منطبق با آمایش سرزمینی نبوده، بلکه متأسفانه در ایران بیشتر برنامه‌ریزی‌های مناطق متأثر از کانون سیاسی قدرت است تا کانون جغرافیایی قدرت. آن چیزی که ما در سواحل مکران می‌بینیم اصلاً زیبنده جایگاه جمهوری اسلامی ایران و جایگاه این منطقه ارزشمند نیست و ضروری است که یک پوست‌اندازی در نظام برنامه‌ریزی این منطقه به‌ویژه در حوزه آمایش سرزمینی صورت گیرد تا در کوتاه‌مدت شرایط به نفع تغییر زیرساخت‌های این منطقه رقم بخورد.
از اینکه رقبای منطقه‌ای و ژئوپلتیکی کشورمان پیش از انقلاب یعنی در یکصد سال گذشته نقش مهمی در عدم توسعه‌یافتگی سواحل مکران تأثیرگذار بودند، بر کسی پنهان نیست و با کمی تأمل در تاریخ این سرزمین می‌توان به راحتی به این موضوع پی برد.
استعمار و توسعه‌نیافتگی سواحل مکران
محمدجواد جمالی‌نوبندگانی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار آنا ضمن بیان این نکته که به دلیل اهمیت مکران در ساختار اقتصادی و عمق راهبردی جمهوری اسلامی ایران، همواره دشمنان و استعمار تلاش می‌کرده تا این منطقه از توسعه برخوردار نباشد.
وی می‌افزاید: با بررسی منابع معتبر تاریخی، متوجه خواهیم شد که استعمار اجازه نمی‌داد تا مردمان این سرزمین در سواحل مکران سکونت داشته باشند؛ زیرا فقدان جمعیت در این مناطق، یعنی محرومیت سرزمین ایران از یک عنصر قدرت‌بخش در معادلات جهانی. در صورتی‌که در بیشتر شهرهای بندری مثل کراچی و کلکته ما شاهد انبوه جمعیت و توسعه‌یافتگی هستیم، اما استعمار با توطئه‌چینی نگذاشت تا این مناطق مملو از جمعیت شود.
در یک دهه گذشته که رهبر معظم انقلاب بر اهمیت سواحل مکران تأکید کرده‌اند و مقامات نظامی و غیرنظامی را به بهبود وضعیت اقتصادی و توسعه زیرساختی این مناطق ملزم کرده‌اند، اقدامات خوبی برای رفع فقر، بیکاری و حتی بی‌برنامگی در توسعه صورت گرفته، اما قطعاً کافی نیست. یکی از نهادهایی که در این سال‌ها بسیار موفق و فعالانه عمل کرده، نیروی دریایی ارتش است. این نیرو با همکاری دولت، در حوزه ساخت جاده، بیمارستان، انتقال خانواده کارکنان نداجا و سایر نیروهای ارتش و ایجاد سایر زیرساخت‌های ضروری، درصدد تغییر چهره ناخوشایند مکران است و نیز همواره تلاش می‌کند تا زندگی را در سواحل تاریخی و استراتژیک مکران جاری سازد؛ لذا امید است تا مسئولان و تصمیم‌گیران در راستای برنامه‌ریزی توسعه‌ای کشور درک مشخص و منطقی از جایگاه واقعی مکران و نقش آن در تمرکززدایی اقتصادی داشته باشند.
انتهای پیام/4079/4082/پ
انتهای پیام/
