اعطای گذرنامه خدمت، راه حل مشکل بانوان عازم به خارج از کشور/ برای مشکل امثال نیلوفر اردلان، فقها راه حل ارائه دهند

مهرو ماهر، گروه اجتماعی- امروزه بسیاری از زنان در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی،‌ ورزشی و سیاسی مشغول به فعالیت بوده و هستند و سمت‌هایی مانند وزیر، معاون رئیس جمهوری و نماینده مجلس نیز در اختیار آنها قرار داشته و یا دارد. در بخش غیردولتی نیز زنان فعال‌تر از گذشته هستند. این بخش از جامعه گاهی در پیگیری فعالیت‌های خود به کشورهای خارجی هم دعوت می‌شوند اما قوانینی وجود دارد که خروج زنان از کشور را با کسب اجازه از همسر یا ولی زن ممکن می‌داند.

طی روزهای گذشته «نیلوفر اردلان» بازیکن تیم ملی فوتبال بانوان به دلیل مخالفت همسر خود از حضور در مسابقات آسیایی منع شد. این اتفاق واکنش‌های بسیاری در شبکه های اجتماعی و جامعه فعالان مدنی به همراه داشت. در حالی که نیلوفر اردلان، هافبک ۳۰ ساله تیم ملی فوتبال زنان ایران خود را برای شرکت در جام ملت‌های آسیا آماده می‌کرد با مخالفت همسرش برای خروج از کشور مواجه شد. اردلان درباره این اتفاق گفته است: «مسابقات جام ملت‌های آسیا برای نخستین بار برگزار می‌شود و من هم در اردوهای تیم ملی تمرینات خوبی را زیر نظر خانم سلیمانی انجام دادم، اما همسرم پاسپورتم را برای حضور در این مسابقات نداد و به دلیل مخالفت همسرم برای سفر به خارج از ایران این رقابت‌ها را از دست دادم.»

این بازیکن تیم ملی بانوان کشور در تشریح علت این اتفاق گفت: «۲۸ شهریور زمان جشن ورود به کلاس اول پسرم است که می توانم در کنار او باشم. تیم بیست و نهم پرواز دارد. ضمن اینکه دوم و سوم مهر تعطیل است و بعد از آن تیم از مالزی بر می گردد بنابراین موضوع سر فقط یک روز مدرسه رفتن رادان است.»
وی افزود: «من از طریق انجمن حقوق زنان پیگیر این موضوع خواهم بود. من برای تفریح، به خارج از ایران نمی روم. هدفم اعتلای پرچم و کشورم است. مگر بعد از نایب قهرمانی در داخل سالن گوانجو چه چیزی عاید ما شد؟»

کاپیتان جامانده از سفر تیم ملی فوتبال بانوان ایران درباره مقایسه مشکلات خروج از کشور ورزشکاران مرد و زن نیز گفت: «همان طور که پسرها مشکل سربازی دارند و راه‌حلی برایش پیدا می شود، باید کاری هم برای بانوان صورت بگیرد. مگر چه فرقی بین ماست؟ من زن و مادر هستم و از حقم در این دو مقوله نمی‌گذرم.»

اردلان در پست بعدی خود در اینستاگرام از اینکه رسانه‌های خارجی در حال سوءاستفاده سیاسی از این موضوع هستند ابراز تاسف کرده بود.

این اتفاق باعث شد تا مریم طوسی دونده ملی‌پوش کشورمان که خود را برای حضور در المپیک آینده آماده می‌کند در صفحه شخصی خود در اینستاگرام با انتشار عکس و متنی به این اتقاف واکنش نشان دهد. او در متن خود اینگونه اظهار نظر کرده است: «اتفاقى که براى دوست خوبم، نیلوفر اردلان افتاد واقعا ناراحتم کرد. خانم نیلوفر اردلان کاپیتان تیم ملی فوتسال کشورمون قصد داشت در مسابقات قهرمانی آسیا شرکت کنه که متاسفانه همسرشون مخالفت کرده و حتی پاسپورتشون و نداده که به مسابقات اعزام شوند!!! به امید روزى که تمام بانوان سرزمینم آزادى عمل داشته باشند.»

فقط مسئولان دولتی زن نیازی به اجازه همسر ندارند

اشرف گرامی‌زادگان، مدیرکل دفتر بررسی‌های امور حقوقی معاونت امور زنان و خانواده، در خصوص قانون خروج از کشور زنان و دختران مطرح شده در مجلس ششم در گفت‌وگو با خبرنگار آنا توضیح داد: «حذف ممنوعیت خروج از کشور زنان در آن مجلس به تصویب نرسید و حتی این موضوع در مجلس‌های بعدی نیز پیگیری نشد و با توجه به اینکه به گفته مسئولان خروج زنان از کشور بدون رضایت همسر از لحاظ شرعی مشکل دارد چنین قانونی مصوب نشد اما در مورد دختران بالای 18 سال، بسیاری از مسئولان با این نظر مخالفت کردند که ضرورتی برای اجازه از پدر و ولی برای خروج از کشور دختر بالای 18 سال وجود ندارد.»

او درباره قوانین مربوط به خروج دختران مجرد از کشور گفت: «امروز هیچ محدودیتی برای خروج از کشور دختران بالای 18 سال وجود ندارد و هیچ قانونی برای رسمیت بخشیدن به محدودیت دختران برای خروج از کشور با اجازه پدر وجود ندارد و دختران می‌توانند برای ادامه تحصیل بدون کسب اجازه قانونی از پدر از کشور خارج شوند.»

اما این قوانین برای زنان متاهل متفاوت است. گرامی‌زادگان در این باره گفت: «زنان متاهل برای خروج از کشور نیاز به اجازه همسر دارند زیرا این موضوع با مساله تمکین در ارتباط است به طوری که زن باید صحبت همسر خود را مورد توجه قرار دهد و تنها با اجازه وی خارج شود.»

نکته جالب در اینجاست که زنان متاهلی که مسئولیت دولتی دارند از این ممنوعیت مستثنا هستند یعنی قانون‌گذار این حق را به آنها اعطا کرده است اما همین حق برای زنان نخبه و ورزشکار و یا عموم زنان جامعه وجود ندارد. مدیرکل امور حقوقی معاونت امور زنان و خانواده درباره این استثناها توضیح داد: «زنانی که مسئولیت‌‌های دولتی دارند و به ماموریت‌های دولتی خارج از کشور اعزام می‌شوند معمولا مشکلی ندارند زیرا دولت گذرنامه خدمت دولتی برای آنان صادر می‌کند به عنوان مثال اگر یک زن متخصص و مدیر از سوی دولت برای ماموریت به خارج از کشور اعزام شود دیگر مراحل اجازه همسر برای خروج از کشور را نمی‌گذراند زیرا گذرنامه خدمت دولتی دارد.»

وی ادامه داد: «زنان متاهل بدون سمت دولتی باید با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی اجازه قانونی همسر برای خروج از کشور را دریافت کنند و یا اینکه در هنگام ازدواج،‌ خروج از کشور را به عنوان یکی از شروط ضمن عقد مطرح و ثبت کنند زیرا زن می‌تواند در هنگام عقد برخی شروط و خواسته‌های خود را به صورت قانونی مورد توجه قرار دهد و اگر همسر در آن موقع اجازه دهد این اجازه به صورت کلی در تمام عمر زندگی مشترک دوام دارد.»

موضوع خروج از کشور زنان متاهل باید از سوی نمایندگان و دولت مطرح شود

از سوی دیگر فریده غیرت حقوقدان و وکیل دادگستری در مورد ممانعت همسر نیلوفر اردلان از کشور برای حضور تیم ایران در جام ملت‌های آسیا به خبرنگار آنا گفت: «متاسفانه متوجه شدم که همسر خانم اردلان از حضور ایشان در مسابقات جلوگیری کرده‌اند زیرا خروج از کشور نیاز به اجازه شوهر داشته است. این قانون کشور ماست و نمی‌توان قانون را اجرا نکرد و چاره، فقط تغییر این قانون است.»

او اضافه کرد: «افراد خاص که دارای مشاغل خاصی هستند و زنانی مانند وزیر و معاون وزیر و معاونان رئیس جمهوری که مسئولیت اجرایی دولتی دارند به دلیل شغلی که دارند در صورتی که برای خروج از کشور اجازه مقامات رسمی را کسب کنند دیگر نیازی به اجازه همسر ندارند بنابراین باید برای افرادی مانند نیلوفر اردلان که یک قهرمان ملی است نیز از این طریق کسب اجازه می‌کردند.»

این وکیل دادگستری درباره راه‌حل این مساله گفت: «موضوع خروج از کشور زنان متاهل باید از سوی نمایندگان و دولت مطرح شود و یا فعالان مدنی به صورت گروهی این موضوع را مطالبه کنند زیرا براساس احکام شرع و دین ما، اجازه همسر برای همه اقدامات زن حتی برای خروج از منزل نیز لازم است ولی برای این موضوع نیز فقها می‌توانند با ارائه راهکارهایی این مساله شرعی را حل کنند و کسب اجازه را به طریقی روشن و موجه کنند و بگویند که دامنه این ممانعت تا چه اندازه است و تا چه اندازه می‌توان این اجازه را باطل کرد.»

پیمان حاج محمود عطار، وکیل دادگستری، نیز در گفت‌وگو با آنا به تشریح دسته‌بندی گذرنامه‌های صادره برای اتباع ایرانی و کاربردهای هر یک از آنها پرداخت: «سه دسته گذرنامه سیاسی،‌ گذرنامه خدمت (‌اعم از فردی یا جمعی) و گذرنامه عادی (‌اعم از فردی یا جمعی) برای افراد مختلف صادر می‌شود.»

این وکیل دادگستری خروج بدون اذن همسر زنان متاهل دارای مسئولیت را یکی از کارکردهای گذرنامه خدمت دانست و توضیح داد: «در صورتی که معاونان زن رئیس جمهوری به ماموریت خارج از کشور اعزام شوند برای آنان گذرنامه سیاسی و خدمت صادر می‌شود. همچنین مدیران و معاونان وزیر و دیگر زنانی که برای انجام مسئولیت دولتی باید از کشور خارج شوند شامل این نوع آزادی سفر می‌شوند.»

تبعیض‌های شغلی و اقتصادی در دولت نسبت به زنان و دختران دیده می‌شود

همچنین فاطمه راکعی از فعالان زن در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی آنا یکی از مهم‌ترین حوزه هایی که در کشور ما مورد بی توجهی واقع شده است را موضوع دختران جوان و نوجوان دانست و گفت: «متاسفانه بر اساس تحقیقات، در قوانین و مقررات کشور ما نسبت به دختران بی توجهی شده است و حتی در برخی از مقررات سازمانی با نگاه تبعیض آمیز به زنان و دختران پرداخته می‌شود.»

وی به یکی از موضوعات مطرح و مورد توجه در دوره مجلس ششم اشاره کرد و گفت: «یکی از مسایلی که در دوره مجلس ششم موجب حساسیت بسیاری شده بود موضوع خروج دختران جوان از کشور برای ادامه تحصیل بود که منوط به اجازه پدر بود. در زمان مجلس ششم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قانونی را گذرانده بود مبنی بر اینکه دختران در مقطع فوق لیسانس و اعضای هیات علمی وقتی برای ادامه تحصیل می‌خواهند از کشور خارج شوند با منع قانونی روبرو می‌شوند و برای ادامه تحصیلات عالی در خارج از کشور باید الزاما ازدواج کنند در غیر این صورت نمی‌توانستند به هدف خود نایل آیند.»

جامعه ایران هر روز بیش از پیش به حضور و استفاده از استعداد زنان برای رشد و پیشرفت خود احساس نیاز می‌کند. این نیاز باعث شده تا در دوره‌های گوناگون قوانین مربوط به فعالیت زنان دستخوش تغییرات زیادی شود. در مورد قانون منع سفر زنان متاهل بدون اجازه همسر نیز دستکم موارد استثنا می‌تواند باعث شود تا هم امکان استفاده از پتانسیل زنان به وجود آید و هم اینکه تبلیغات منفی درباره ایران و وضعیت زنان آن در رسانه‌های بیگانه شدت نیابد.