95 درصد خون بندناف‌ پس از زایمان دور ریخته می‌شود/ فعالیت بانک عمومی بند ناف، لنگ بودجه

سارا امیری، گروه اجتماعی- خون بندناف، خونی است که پس از تولد در بند ناف و جفت، باقیمانده و دور ریخته می‌شود. این خون غنی از سلول‌های بنیادی است. آمارها نشان می‌دهد هر ساله حدود 3 هزار بیمار با بیماری‌هایی که با پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان، قابل درمان هستند، در سال شناسایی می‌شوند ولی حدود 75 درصد این بیماران قادر به یافتن یک داوطلب مناسب برای اهدای خون مغز استخوان نیستند.

بیماری‌های بسیاری از قبیل اختلالات سلول‌های بنیادی، لوسمی حاد، بیماری‌های نقص در تولید لنفوسیت‌ها، ناهنجاری‌های ارثی گلبول‌های قرمز، اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی، بیماری‌های آلزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمات نخاعی، سکته‌های قلبی و مغزی، بیماری‌های کبدی، دیستروفی عضلانی و ... به کمک خون بند ناف قابل درمان هستند، اما متاسفانه در کشور ما 95 درصد از بندناف‌ها پس از زایمان دور ریخته می‌شود.

برای بررسی وضعیت اهدا و ذخیره‌سازی خون بند ناف در کشور با مرتضی ضرابی، مدیر عامل بانک خون بند ناف رویان و عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان گفت‌وگوی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

*بانک خون بند ناف رویان با چه هدفی تشکیل شد؟

-بانک خون بند ناف رویان از سال 1383 با هدف ارائه خدمات در زمینه سلول‌‌های بنیادی تشکیل شد و اولین بخش فعالیت خود را در زمینه ذخیره سازی سلول‌های بنیادی بند ناف آغاز کرد. هدف از تشکیل این بود که بتوان سلول‌های بنیادی که در بند ناف وجود دارد را ذخیره کرد و برای درمان بیماری‌ها به خصوص بیماری‌های بدخیم مورد استفاده قرار داد.

*تفاوت کارکرد بانک‌های خون بندناف خصوصی و عمومی در چیست؟

-رویان هم بانک خصوصی و هم عمومی خون بند ناف را دارد. در بانک عمومی معمولا خانواده‌هایی که در‌ آستانه تولد فرزند هستند، خون بند ناف فرزندشان را اهدا می‌کنند و دیگر هیچ گونه مالکیتی روی نمونه خون بند ناف ندارند و به طبع هزینه‌ای را نیز جهت نگه‌داری پرداخت نمی‌کنند. پس از اهدا، نمونه در اختیار رویان قرار می‌گیرد و تا زمانی که بیماری به نمونه نیاز داشته باشد و از نظر ژنتیکی نیز نمونه با بیمار مطابقت داشته باشد، نمونه مورد استفاده آنها قرار می‌گیرد اما در بانک خصوصی معمولا خانواده‌ها نمونه را برای خودشان ذخیره سازی می‌کنند و هزینه‌ای را جهت نگه‌داری به رویان پرداخت می‌کنند و به این طریق نمونه در مالیکت خانواده قرار می‌گیرد و هر زمانی که فرزند یا سایر اعضای خانواده به نمونه نیاز داشتند به راحتی در اختیار آنها قرار می‌گیرد.

*خانواده‌ها برای ذخیره ‌سازی سلول‌های بنیادی بند ناف به صورت خصوصی چقدر باید هزینه کنند؟

-در ابتدا خانواده‌ها باید 2 میلیون تومان برای هزینه‌های اولیه و حدود 115 هزار تومان جهت شارژ سالیانه پرداخت کنند.

*ضرورت تشکیل بانک خون بند ناف چیست؟

-طی چند سال گذشته استفاده از سلول‌‌های بنیادی بند ناف به عنوان یک جایگزین مهم درمان در تمام دنیا مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال زمانی که فردی به بیماری‌های خونی مانند سرطان خون، کم خونی مادرزادی، تالاسمی و یا نقص ایمنی مبتلا است و یک دهنده مناسب از بستگان و نزدیکانش پیدا نمی‌کند می‌توان از خون بند ناف به عنوان یک جایگزین مناسب استفاده کرد و جان بیماران را نجات داد به همین جهت ذخیره سازی سلول‌های بنیادی بند ناف در تمام دنیا مورد توجه قرار گرفت.

*از سال 1383 تاکنون چند نمونه خون بند ناف ذخیره‌سازی شده و از این میزان چه تعداد مورد استفاده بیماران قرار گرفته است؟

تاکنون 5 هزار نمونه در بانک عمومی و 53 هزار نمونه در بانک خصوصی رویان ذخیره سازی شده است و از نیمه دوم سال گذشته تاکنون حدود 6 نمونه از قبیل 1 مورد برای درمان تالاسمی و 2 مورد سرطان خون از بانک خصوصی و 3 مورد برای بیمار فلج مغزی از بانک عمومی استفاده شده است که در بیماران فلج مغزی و یک بیمار مبتلا به سرطان خون پاسخ به درمان مناسب بوده است و در سایر موارد منتظر پاسخ درمان هستیم.

*مادران برای اهدای بند ناف کودکان خود باید در چه دوره‌ای از بارداری اقدام کنند؟

-مادران برای این کار باید در ماه آخر بارداری آزمایشاتی را جهت تایید سلامت بدهند تا این اطمینان حاصل شود که مادر در سلامتی کامل به سر می‌برد و سابقه هیچ گونه مصرف داروهای خاص را نداشته است. پس از تایید سلامت مادر هماهنگی لازم برای خونگیری در زمان زایمان با بیمارستان انجام می‌شود.

*نمونه اهدا شده در چه شرایطی نگهداری می‌شود؟

-بر اساس استانداردهایی که وزارت بهداشت و بانک جهانی خون بند ناف اعلام کرده است نمونه‌ای که قرار است ذخیره شود باید حداقل 600 میلیون سلول داشته باشد. اگر نمونه‌ای با این شرایط به دست آمد ابتدا باید اقدامات جداسازی سلول و آزمایشات کنترل کیفی انجام شود تا مشخص شود نمونه هیچ گونه آلودگی و مشکلاتی را از نظر انتقال بیماری ندارد که پس از تایید این مراحل نمونه حاصل در تانک‌های فریز و در دمای (196-) درجه سانتی گراد ذخیره سازی می‌شود.

*نمونه ذخیره‌سازی شده تا چه مدت زمانی قابل نگهداری است؟

-نمونه برای مدت نامحدودی نگهدار می‌شود اما براساس استانداردی که از سوی بانک جهانی خون بندناف تعیین شده می‌توان تا 20 سال نمونه خون بندناف را در این بانک‌ها نگهداری کرد.

*آیا امکان ذخیره سازی خون بند ناف برای اتباع خارجی در کشور وجود دارد؟

- هیچ گونه محدودیت در این خصوص وجود ندارد و در حال حاضر نیز نمونه‌‌ای از اتباع سایر کشورها و کارکنان سفارتخانه‌ها در بانک خون بند ناف ذخیره شده است.

*چند درصد بندناف‌ها دور ریخته می‌شود؟

-آمار ذخیره سازی محدود است. تنها 5 درصد از زایمان‌هایی که اتفاق می‌افتد منجر به ذخیره سازی خون بند ناف می‌شود و متاسفانه 95 درصد نمونه‌ها دور ریخته می‌‌شود.

*آیا نوع زایمان در اهدای بند ناف تاثیرگذار است؟

-امکان خونگیری در هر دو نوع زایمان(طبیعی و سزارین) وجود دارد اما چون در زایمان طبیعی می‌توان حجم خونی بیشتری را دریافت کرد و از طرفی احتمال خونگیری داخل رحمی نیز وجود دارد به خانواده‌هایی که قصد اهدا و یا ذخیره سازی دارند توصیه می‌شود زایمان طبیعی انجام دهند.

*مدتی است که اخباری مبنی بر تعطیلی بانک عمومی خون بند ناف رویان در رسانه‌ها منتشر شده است آیا این مساله صحت دارد؟

-دولت در ابتدای کار اعتباری را به رویان داده بود تا 5 هزار نمونه در بانک عمومی ذخیره سازی شود که این کار نیز با موفقیت انجام شد ولی به دنبال آن بودجه‌ای برای ادامه فعالیت بانک عمومی داده نشده است به همین جهت فعلا ما در بانک عمومی نمونه‌ای را دریافت نمی‌کنیم اما پیگیر تامین اعتبارات هستیم تا بتوانیم آمار نمونه‌ها را افزایش دهیم.

*با وجود این شرایط آیا درخواستی از سوی مردم برای اهدا وجود دارد؟

در حال حاضر درخواست‌هایی برای اهدا وجود دارد اما فعلا شرایط نگهداری در بانک عمومی وجود ندارد.

*علاوه بر رویان چه مراکز دیگری در زمینه ذخیره‌سازی خون بند ناف در بانک عمومی فعال هستند؟

بیمارستان شریعتی و سازمان انتقال خون نیز در این زمینه فعالیت می‌کنند اما مشکل اعتبار و بودجه‌ای نیز مانع ادامه فعالیت آنها در بانک عمومی خون بند ناف شده است.

*آیا رویان اقداماتی را جهت عضو شدن در بانک جهانی خون بند ناف انجام داده است؟

-مستنداتی در این خصوص ارسال شده و پیگیری لازم نیز انجام می‌شود اما هنوز بازدیدی از رویان انجام نشده است.