اتیسم؛ اختلالی ناشناخته و مادام‌العمر

خبرنگار خبرگزاری آنا در حاشیه برپایی نمایشگاه سیب سبز در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد با مینا راه‌چمنی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، درمانگر اختلالات طیف اتیسم و دبیر انجمن همیاران اتیسم استان خراسان شمالی درباره بیماری اتیسم، علائم آن و راه‌های پیشگیری به گفت‌وگو نشسته است.

این گفت‌وگو به مباحث علمی، کاربردی و نکات کلیدی درباره این بیماری پرداخته و امید است با مطالعه این گزارش و آشنایی با این بیماری و سن بروز آن در کودکانمان، خطر ابتلای فرشته‌های معصوم زمینی را نسبت به این اختلال کاهش دهیم.

* نشانه‌های اختلال اتیسم چیست؟

- پدیدآمدن آگاهی در انسان نیازمند آن است که انسانِ دیگری در برابر وی باشد و دریابد که موضوع مورد توجه فردی دیگر قرار گرفته است. این مساله به‌ویژه در دوران نوزادی حائز اهمیت است. این‌که کودک دریابد همان‌طور که او وقتی به یک شئ می‌نگرد آن شئ مفعول توجه اوست وقتی دیگران هم به او نگاه می‌کنند وی موضوع مورد توجه آنان است. این‌گونه است که نتیجه می‌گیرد اگر من می‌توانم موضوع مورد توجه دیگران قرار گیرم پس می‌توانم موضوع مورد توجه خود نیز قرار گیرم. بدین ترتیب ذهن به وجود خودآگاه می‌شود و آگاهی پدید می‌آید. اما چه عاملی در شکل‌گیری این فرایند بیش از هر چیز دیگر مؤثر است؟

به نظر می‌رسد پدیدآمدن این آگاهی مستلزم آن است که کودک نگاه دیگران را دریابد. درست وقتی چشم در چشم مادر می‌اندازد و نگاه مادر را متوجه خود می‌بیند پایه‌های آگاهی وی شکل می‌گیرد. حال توجه کنید که کودک اتیستیک که از نظر ارتباط چشمی مشکل دارد از چه موهبتی بی‌بهره است و ایجاد ارتباط از طریق چشم چه نقش شگرفی در خودآگاهی کودک اتیستیک دارد.

* این اختلال از چه سنی در افراد بروز می‌کند؟

- اختلال اتیسم (درخودماندگی یا Autism) اختلال عصبی رشدی است که از بدو تولد همراه کودک (معمولاً قبل از ۳ سالگی) ظاهر می‌شود. این اختلال از سنین 18تا 24ماهگی قابل‌تشخیص است و علت اصلی آن ناشناخته است.

اختلال طیف اتیسم دارای سطوح مختلفی از سطح 1(خفیف)، سطح 2(متوسط) و سطح 3( شدید) است. میزان شیوع اتیسم در پسران شایع تراز دختران است و از هر ۶۸ نوزاد، احتمالاً یکی مبتلابه اتیسم است که اگر درمان از همان روزهای اول تشخیص، آغاز شود، این فرشته‌های زمینی بهتر می‌توانند وارد جامعه شوند و زندگی عادی خود را تا حدود زیادی داشته باشند. قابل‌ذکر است که سن طلایی تشخیص و شروع درمان اتیسم از 2 تا 5 سالگی است.

اختلال اتیسم اغلب زمانی تشخیص داده می‌شود که والدین برای مشکلات در رابطه با حواس ۵ گانه فرزند خود به‌خصوص مشکلات شنوایی به پزشک مراجعه می‌کنند. هم‌چنین مواردی چون صحبت نکردن کودک اجتناب از لمس کردن و لمس شدن، امتناع کردن از واکنش عاطفی با دیگران در کودک و پرخاشگری کودک می‌تواند از عوامل دیگر این اختلال باشد. در مواردی، برخی والدین اختلال اتیسم را با اختلال بیش فعالی در کودک اشتباه می‌گیرند. برای تشخیص بیش فعالی کودک، باید به پزشک متخصص مراجعه کرده و در صورت شناسایی آن برای درمان بیش فعالی کودک پیگیر بود .

علائم اصلی بر اساس آخرین کتاب تشخیصی DSM- 5 شامل بروز رفتارهای کلیشه‌ای و پرتکرار و مشکل در برقراری تعاملات و رفتار اجتماعی است.

نشانه‌های اتیسم شامل، تأخیر در یادگیری صحبت کردن و یا اصلاً صحبت نکردن، کودک ممکن است ناشنوا به نظر برسد حتی اگر آزمایش شنوایی‌سنجی را طی کرده و نتایج آزمایششان نرمال باشد، انواع رفتارها، علایق و بازی‌های تکراری. برای مثال تاب خوردن مداوم، علاقه غیرطبیعی به بعضی از اشیاء و ناراحت شدن در صورت تغییر برنامه عادی زندگی، ناتوانی در گفتن اسم، برقراری ارتباط چشمی، اجتناب از نوازش شدن و بغل شدن و یا کمک نخواستن، ناتوانی از شروع مکالمه و صحبت با دیگران و یا عدم توانایی در حفظ مکالمات، حساس بودن به نور، صدا و یا لمس شدن و درعین‌حال بی‌توجه به درد، عادات غذایی عجیب، همچون خوردن تعداد کمی از انواع غذا و یا خوردن مواد غیرخوراکی همچون گچ یا خاک، رفتار خودزنی مثلاً کوبیدن سر به زمین یا دیوار و یا با دست‌ها و راه رفتن روی پنجه پا که در برخی از کودکان و افراد دارای اتیسم وجود دارد.

* دلایل ابتلا به اتیسم را بیان کنید.

- علت اختلال اتیسم تاکنون شناخته‌ نشده است ولی ساختارهای ژنتیکی و ارثی ممکن است در بروز این اختلال مؤثر باشد. محققان اکنون بر روی عوامل محیطی همچون عفونت‌های ویروسی، عوارض و مشکلات حین بارداری و آلوده‌کنندگان هوا در حال تحقیق هستند تا بدانند این مشکلات باعث ابتلای کودکان به بیماری اتیسم می‌شود یا نه.

* نحوه درمان اتیسم به چه شکلی است؟

- برای درمان کودکان و افراد دارای اتیسم باید به‌صورت تیم و گروهی پروسه درمان را دنبال کرد. در واقع والدین بخش و عضو مهمی در چرخه درمان هستند و در کنار والدین، روان‌پزشک متخصص کودک درزمینهٔ اختلال اتیسم، روانشناس و رفتار درمانگر مسلط به درمان اتیسم، کار درمانگر ذهنی و جسمی و گفتار درمانگر باید حضور داشته باشند. روش‌های درمانی مکمل روش های رفتاردرمانی و بهبود ارتباط، روش اِی بی اِی Applied Behavior Analysis، TEACCH ، روش ارتباط با تبادل تصویر، Floor Time، Social Stories (داستان‌های اجتماعی( وensory Integration (درک مجموعه حواس)روش‌های درمانی مختلف برای این بیماری است که در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برای آگاه‌سازی اقشار مختلف جامعه درباره این بیماری می‌توان از جامعه دانشجویی و فرهنگی، صداوسیما و رسانه‌های مختلف، بانک‌ها و فروشگاه‌ها، نهادهای مختلف از قبیل آموزش‌وپرورش، شهرداری، استانداری. مراکز بهداشت شهری و روستایی و مجامع عمومی شهر و روستایی استفاده کرد.

یکی از نیازهای اصلی انجمن اتیسم هماهنگی با نهادهای مختلف برای برگزاری جلسات آگاه‌سازی اتیسم در ادارات آموزش‌وپرورش و مدارس و سایر نهادهاست و برنامه‌های آموزشی صداوسیما به شکل برنامه‌های ماهانه تلویزیونی و رادیویی می‌تواند برای افزایش سطح آگاهی آحاد مردم بسیار تأثیرگذار باشد که همین آگاه‌سازی خود باعث کاهش هزینه‌های دارویی و تسهیل در ارائه خدمات درمانی خواهد شد.

* و سخن آخر...

- خدایا به ما کمک کن تا کودکانمان را همان‌گونه که تو مارا هدایت می‌کنی کمک کنیم. خدایا به ما این توانایی را بده که فقط صورت معصوم و شیرین کودکان اتیسم، برق چشم‌هایشان، عشقی که در لبخندهایش موج می‌زند، محبتی را که در دستانشان وجود دارد، و دل‌پاک و بی‌گناهشان را ببینیم .خدایا بگذار تا از طریق ما کودکانمان نیز طعم عشق بی‌انتهای تو را بچشد. شاید کودکم از راه عشق تو، امید تو را هم به دست بیاورد .خدایا این فرشته‌های معصوم اول از آن تو است و سپس فرزندان ما، پس به آن‌ها این فرصت را بده تا عشق به تو و رحمت تو را باجان و قلب خود درک کنند و بفهمند که عشق تو نگهدار و پشتیبان همیشگی آن‌هاست.

گفت‌وگو از لادن لنگری