ماکرون در خاورمیانه به دنبال چیست؟

امانوئل ماکرون پس از به دست گرفتن سکان کشتی فرانسه، تحرکاتی را در عرصه سیاست خارجی و دیپلماسی، انجام داده است. یکی از مهمترین اقدام‌های او در عرصه سیاست خارجی، قرار دادن خاورمیانه در صدر اولویت‌های خود بوده است. در این نوشتار، ضمن نگاهی مختصر به سرفصل‌های سیاست خارجی ماکرون، به مهمترین دلایل اهمیت خاورمیانه برای ماکرون و در کل برای فرانسه، پرداخته شده است. در پایان هم به شماری از تفاوت سیاست‌ها و دیدگاه های امانوئل ماکرون و دونالد ترامپ در حوزه‌های گوناگون، اشاره شده است.

نگاهی مختصر به سیاست خارجی ماکرون

امانوئل ماکرون در دوره ریاست جمهوری کوتاه خود، در عرصه سیاست خارجی کوشیده است دیپلماسی فعالی را به نمایش بگذارد و جایگاه فرانسه را در نظام بین‌الملل ارتقا دهد. که مهمترین این اقدام‌های رئیس جمهوری جوان فرانسه در عرصه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌الملل را به صورت ذیل می‌توان بیان کرد.

زیر سوال بردن پیشینه استعماری فرانسه

یکی از اقدام‌های امانوئل ماکرون، زیر سوال بردن پیشینه استعماری کشورش بوده است. روسای جمهور پیشین فرانسه به دلایلی چون: هراس از کاهش محبوبیت داخلی، از محکوم کردن جنایت‌های فرانسه در دوره استعمار خودداری می‌کردند اما ماکرون روش دیگری در پیش گرفته است.

برای مثال، ماکرون، استعمار الجزایر از سوی فرانسه را «جنایت علیه بشریت» نامیده است. او استعمار الجزایر را عملی وحشیانه خوانده و گفته است که ما باید به خاطر جنایت‌هایی که در الجزایر مرتکب شدیم، عذر خواهی کنیم. ماکرون با اقدام‌هایی از این دست قصد دارد راه را برای گسترش روابط با مستعمرات پیشین هموار کند.

پس از این گفته‌ها، طبق نظرسنجی‌ها میزان محبوبیت او در فرانسه به طور محسوسی، کاهش پیدا کرد. هنوز بخش زیادی از مردم فرانسه حاضر به پذیرش جنایت‌های کشورشان در دوره استعمار نیستند. نباید فراموش کرد حدود یک سوم از مردم فرانسه در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری سال 2017، به مارین لوپن نامزد حزب راست افراطی «جبهه ملی» رای دادند.

انتقاد از سیاست خارجی مداخله جویانه فرانسه

امانوئل ماکرون از سیاست‌های مداخله جویانه اخیر دولت‌های فرانسه در مناطق مختلف جهان انتقاد کرده است. برای مثال او همراهی فرانسه با دیگر اعضای ناتو در حمله به لیبی در سال 2011 را «اشتباهی تاریخی» نامیده است.

در مارس 2011 طی دوره ریاست جمهوری نیکولا سارکوزی، فرانسه، آمریکا، انگلستان و شماری دیگر از اعضای ناتو در جنگ داخلی لیبی دخالت کردند و به مواضع و نیروهای معمر قذافی رهبر لیبی، حمله کردند؛ امری که به افتادن لیبی به دامان تروریسم و درگیری‌های خونین بی‌پایان انجامید.

دود آتش جنگ داخلی لیبی هم به چشم کشورهای آنسوی مدیترانه از جمله فرانسه رفت. عده زیادی از مردم لیبی به ویژه جوانان کوشیدند با گذر از مدیترانه، راهی کشورهای اروپایی شوند. ماکرون برای حفظ ثبات و امنیت اروپا، مخالف گرفتار شدن کشورهای پیرامون اتحادیه اروپا به بی‌ثباتی و هرج و مرج است. هر چند همچنانکه در ادامه خواهیم دید خود او نیز در عمل این سیاست مداخله جویانه را دنبال می‌کند.

توجه ویژه به آفریقا

امانوئل ماکرون با توجه به پیشینه استعماری فرانسه در قاره سیاه و حضور گسترده و پررنگ آفریقایی تبارها در عرصه‌های مختلف زندگی اجتماعی کشورش، توجه ویژه‌ای به مسائل قاره پهناور و پرجمعیت آفریقا و چالش‌های ناشی از این مسائل دارد.

طی سال‌های اخیر، هجوم سیل پناه‌جویان آفریقایی به اروپا به دلایلی چون: گسترش تروریسم و ناامنی، تغییرات آب و هوایی و افزایش جمعیت، مشکلات فراوانی را برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا به ویژه فرانسه، پدید آورده است.

فرانسه مقصد نخست بسیاری از پناهجویان آفریقایی است که با زبان و فرهنگ فرانسوی آشنا هستند. فرانسوی‌ها در دوره استعمار، زبان خود را به مردم مناطق وسیعی از شمال غرب و غرب آفریقا تحمیل کردند. اکنون در بیش از 20 کشور آفریقایی، فرانسوی زبان اول یا دوم است.

اروپا گرایی

امانوئل ماکرون رئیس جمهوری طرفدار اتحادیه اروپاست. برخی حتی او را دوستدار اروپا و برخی دیگر هم او را یک فدرالیست می‌دانند که خواهان تبدیل اتحادیه اروپا به اتحادیه‌ای فدرال مانند ایالات متحده آمریکاست.

با خروج انگلستان از اتحادیه اروپا، اکنون وزن و جایگاه فرانسه در این اتحادیه حتی بیشتر از قبل شده است. حضور فرانسه در اتحادیه اروپا تا آن اندازه مهم است که پس از رفتن امانوئل ماکرون و مارین لوپن به دور دوم انتخابات ریاست جمهوری، عده‌ای شکست ماکرون را برابر با پایان کار اتحادیه می‌دیدند.

رئیس جمهوری جوان فرانسه، خواهان تغییر و تقویت نهادها و ساختارهای اتحادیه اروپا برای پاسخ‌گویی به چالش‌های یک نظام دائما در حال تحول بین‌المللی است. او از تعمیق پیوندهای میان کشورهای عضو اتحادیه در حوزه‌های: سیاسی، اقتصادی- مالی و حتی صنعتی حمایت می‌کند.

دفاع از برجام و خُرده‌گیری از برنامه موشکی ایران

رئیس جمهور فرانسه با وجود حمایت از توافق هسته‌ای با ایران و انتقاد از عملکرد دونالد ترامپ در این زمینه، در برابر برنامه موشکی ایران موضع‌گیری کرده است. او این برنامه را مایه نگرانی دانسته و خواهان اعمال تحریم‌هایی بر ایران در این زمینه شده است.

به نظر می‌رسد الگوی مورد نظر ماکرون، همان الگویی است که به برجام منجر شد. او خواهان افزایش هزینه‌های ایران از راه تحریم‌هاست تا از این راه، ایران از برنامه موشکی خود دست بردارد یا آن را به شدت محدود کند.

حمایت از سعد حریری

پس از وادار شدن سعد حریری نخست وزیر لبنان به استعفا در عربستان سعودی و به درازا کشیدن حضور او در ریاض، شماری از کشورها از جمله فرانسه، نقش مهمی در اعمال فشار بر عربستان و رهایی نخست وزیر لبنان داشتند.

سعد حریری پس از خروج از عربستان سعودی، راهی فرانسه شد و با امانوئل ماکرون رئیس جمهور این کشور در کاخ الیزه دیدار کرد. امانوئل ماکرون از قدرت‌های منطقه‌ای خواسته است که در امور داخلی لبنان دخالت نکنند.

جانبداری از قطر در برابر عربستان

با وجود تنش پدید آمده میان عربستان و چند کشور عربی با قطر، امانوئل ماکرون از قطر حمایت کرده و در پی ارتقای مناسبات پاریس- دوحه بوده است. رئیس جمهوری فرانسه، خواهان برداشته شدن تحریم‌های اعمالی علیه دوحه شده است.

ماکرون روز پنج شنبه 7 دسامبر (16 آذر) در دوحه با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر و دیگر مقام‌های بلند پایه این کشور دیدار و در زمینه ارتقای روابط دو جانبه و دیگر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی گفتگو کرد. همچنین میان دو طرف، قراردادهایی تجاری و نظامی به ارزش 12 میلیارد یورو بسته شد.

مبارزه با تروریسم

ماکرون با توجه به حمله‌های تروریستی صورت گرفته به فرانسه در سال‌های اخیر، اعلام کرده است در دوره ریاست جمهوری او مبارزه با گروه‌های تروریستی اسلامگرا به ویژه در سوریه و عراق، یکی از بزرگترین اولویت‌های دیپلماسی او خواهد بود.

او پیشتر گفته بود گروه تروریستی داعش دشمن ماست و ما باید جنگ در سوریه را تا به سرانجام رسیدن آن، ادامه بدهیم. ماکرون همچنین به دنبال آن است در ابتدای سال آینده میلادی، نشستی بین المللی در پاریس برای رایزنی درباره قطع منابع مالی تروریسم برگزار کند.

قرار دادن خاورمیانه در صدر اولویت‌ها

امانوئل ماکرون از زمان رسیدن به مقام ریاست جمهوری، توجه ویژه‌ای به منطقه خاورمیانه داشته است. او تاکنون به سه کشور امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر سفر کرده و با مقام‌های این کشورها در زمینه‌های مختلفی چون: تحولات و رویدادهای منطقه‌ای، دیدار و گفتگو کرده است.

او به دو کشور عرب زبان شمال آفریقا یعنی: مراکش و الجزایر هم که ویژگی‌های خاورمیانه ای دارند، سفر کرده است. این سفرها که طی مدت کوتاه ریاست جمهوری او صورت گرفته است، نشان می‌دهد ماکرون روی خاورمیانه و به ویژه رابطه با کشورهای عرب زبان، حساب ویژه‌ای باز کرده است.

دفاع از برجام و در عین حال موضع گیری در برابر برنامه موشکی ایران، حمایت از سعد حریری پس از دخالت‌های عربستان در امور داخلی لبنان، جانبداری از قطر در برابر عربستان و ائتلاف عربی، تاکید او بر ضرورت نبرد با داعش و دیگر گروه‌های تروریستی و مخالفت او با شناسایی بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل از سوی ترامپ، همه نمونه‌هایی هستند که اهمیت خاورمیانه را در سیاست‌های ماکرون نشان می‌دهند.

ماکرون در خاورمیانه به دنبال چیست؟

تنها حدود 7 ماه از زمان حضور رئیس جمهوری جوان فرانسه در کاخ الیزه می‌گذرد اما او طی این مدت، توجه ویژه‌ای به خاورمیانه نشان داده اما «چرا این منطقه تا این اندازه برای امانوئل ماکرون مهم است؟» در ادامه به مهمترین دلایل اهمیت خاورمیانه برای ماکرون پرداخته می‌شود.

بستن قراردهای تجاری و نظامی پر سود

امانوئل ماکرون یکی از اولویت‌های داخلی خود را ساخت یک فرانسه قدرتمندتر و متحدتر عنوان کرده است. بدیهی است ساختن چنین فرانسه قدرتمند و متحدی، احتیاج به منابع اقتصادی و مالی دارد و این منابع در خاورمیانه و نزد شیوخ عرب، فراوان دیده می‌شود.

استفاده اقتصادی از شرایط سیاسی یک منطقه، فرصت‌طلبی یک رئیس جمهور یا سیاستمدار را نشان می‌دهد. ماکرون پیش از رسیدن به مقام ریاست جمهوری طی سال های 2014 تا 2016 وزیر اقتصاد و صنعت فرانسه بود و به نظر می‌رسد راه کسب منابع اقتصادی را از راه‌های گوناگون، خوب می‌داند.

ماکرون طی سفر ماه دسامبر خود به قطر، توانست قراردادهایی میلیارد دلاری با دولت قطر ببندد. او که پیشتر طی روزهای 8 و 9 نوامبر (17 و 18 آبان) برای افتتاح موزه لوور رهسپار امارات متحده عربی شده بود، از فرصت بهره برد و در این کشور اعلام کرد فرانسه قرار داد فروش دو رزمناو را با امارات بسته است.

انتقاد ماکرون از اقدام‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران در دیدار با مقام‌های امارتی به خوبی گویای آن است که او برای رسیدن به مقاصد سیاسی و اقتصادی خود، حتی از دامن زدن به آتش تنش‌های منطقه‌ای رویگردان نیست.

کاستن از تهدیدهای امنیتی فرانسه

رئیس جمهوری فرانسه بارها در سخنان خود به ضرورت حفظ ثبات و برقراری امنیت در خاورمیانه و مبارزه با تروریسم اشاره کرده است. از نظر ماکرون حفظ ثبات و برقراری امنیت در کشورهای خاورمیانه و مبارزه با تروریسم، موضوع‌هایی کاملا مرتبط با یکدیگرند.

پس از افتادن شماری از کشورهای خاورمیانه‌ای مانند عراق و سوریه به دامان هرج و مرج، جنگ داخلی و تروریسم، عده زیادی از مردم برای نجات جان خود مجبور شدند راهی کشورها و مناطقی دیگر از جمله اروپا شوند.

مساله مهاجرت و پناه‌جویان در چند سال اخیر، به یکی از مسائل مهم سیاسی در کشورهای اروپایی مانند فرانسه، تبدیل شده است. خیزش دوباره راست افراطی در بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله خود فرانسه، تا حد زیادی با مساله مهاجران اقتصادی و پناه‌جویان در ارتباط است.

وقوع چندین مورد حمله تروریستی خونبار در فرانسه از سوی گروه‌های تندرو، میزان حساسیت دولت و مردم این کشور را نسبت به حضور پناه‌جویان و مهاجران عرب یا خاورمیانه‌ای در فرانسه بیشتر کرده است.

جلوگیری از تسلط یک کشور خاورمیانه‌ای بر کل منطقه

کشورهای قدرتمند غربی از جمله فرانسه از یک سو به دلیل پیامدهای بحران‌های منطقه‌ای بر امنیت و ثبات اروپا و غرب مایل نیستند این منطقه کاملا به آغوش هرج و مرج بیفتد و از سوی دیگر، به دلیل منافعی که در این منطقه دارند، نمی‌خواهند کشوری خاورمیانه‌ای سایه خود را بر کل منطقه بگستراند.

بررسی سیاست خارجی امانوئل ماکرون در همین مدت کوتاه زمامداری نشان می‌دهد او نیز از همین منطق پیروی می‌کند. اشاره‌های او به اقدام‌های منطقه‌ای و برنامه‌های موشکی ایران و از سوی دیگر حمایت او از سعد حریری در برابر عربستان، گویای این امر است.

فروش سلاح به قطر و امارات متحده عربی، که اولی با عربستان سعودی و دومی با ایران مشکلاتی دارد، گویای آن است فرانسه و دیگر کشورهای قدرتمند اروپایی و ایالات متحده، با قرار گرفتن در کنار کشورهای کوچک خاورمیانه، ضمن اعلان حضور خود در منطقه و کسب درآمد از راه فروش جنگ افزار، به نوعی می‌کوشند توازن قوا را در منطقه برقرار کنند.

زمینه‌سازی برای ارتقای جایگاه فرانسه در خاورمیانه و نظام بین‌الملل

امانوئل ماکرون می‌خواهد وزن سیاسی، اقتصادی و نظامی فرانسه را در منطقه خاورمیانه و به تبع آن در نظام بین‌الملل به تدریج افزایش دهد. این، روندی است که به ویژه از زمان نیکولا سارکوزی نمود بیشتری پیدا کرد و اکنون ماکرون ادامه دهنده راه اوست.

فرانسه در سال 2009 میلادی در دوره نیکولا سارکوزی، با افتتاح پایگاهی نظامی در خاک امارات متحده عربی که همواره ادعاهایی واهی را در زمینه‌های مختلف علیه ایران مطرح می‌کند، حضور نظامی خود را در منطقه خلیج فارس، اعلام کرد.

گشایش پایگاه نظامی فرانسه در ابوظبی، به درخواست مقام‌های اماراتی صورت گرفت و آشکارا سویه‌ای ضد ایرانی دارد. ادامه همکاری های نظامی و اقتصادی فرانسه و امارات و کوشش فرانسه برای باز کردن جای پای محکمی در قطر، نشان می‌دهد سیاست نفوذ فرانسه در خاورمیانه، در دوره ماکرون با جدیت بیشتری دنبال می‌شود.

عقب نماندن از دیگر قدرت‌های فرا‌منطقه‌ای

انگلیس و آمریکا از دیر باز در خاورمیانه حضور پررنگی داشته‌اند. در دو دهه اخیر با اشغال افغانستان و عراق، نقش آنها به ویژه از لحاظ نظامی، در رویدادهای منطقه پررنگ‌تر شده است؛ البته این امر لزوما به معنای به دست آوردن دستاوردهای چشمگیر نیست.

با ورود نظامی روسیه به بحران داخلی سوریه، یک بازیگر قدرتمند دیگر نیز حضور خود را در صفحه شطرنج خاورمیانه با اقتدار اعلام کرد. روسیه توانست بازی را در سوریه به سود نیروهای دولتی عوض کند و از این راه، زمینه حضور دراز مدت خود را در سوریه و خاورمیانه، فراهم کند.

به نظر می‌رسد فرانسه به عنوان یک کشور قدرتمند و یک عضو شورای امنیت، که به طور سنتی در لبنان و شماری از دیگر کشورهای عرب شمال آفریقا، حضوری تاریخی و استعماری داشته، خواهان آن است مانند انگلیس، آمریکا و روسیه یا حتی فراتر از آنها، بازیگری موثر در خاورمیانه شناخته شود.

ماکرون با وجود زیر سوال بردن پیشینه استعماری فرانسه و انتقاد از جنایت‌های صورت گرفته در آن دوران، عملا همان هدف‌های استعماری را به روشی نوین دنبال می‌کند. انتقاد از برنامه موشکی دفاعی ایران به بهانه پدید آمدن بی‌ثباتی در منطقه و در عین حال فروختن سلاح‌های پیشرفته به کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، واقعا چه توجیهی دارد؟!

تقابل ماکرون و ترامپ

امانوئل ماکرون در دوره کوتاه ریاست جمهوری خود در حوزه های گوناگون، سیاست‌هایی مخالف با سیاست دونالد ترامپ اتخاذ کرده است. هر چه زمان بیشتر می‌گذرد، اختلاف‌های این دو در حوزه‌های گوناگون بیشتر پدیدار می‌شود. در ادامه به شماری از این موارد به طور مختصر اشاره می‌شود.

برجام و رابطه با ایران

امانوئل ماکرون در زمینه توافق هسته‌ای با ایران دیدگاهی برخلاف دونالد ترامپ دارد. او بارها به رئیس جمهور آمریکا در زمینه زیر سوال بردن برجام و خروج آمریکا از این توافق بین‌المللی، هشدار داده و خواهان پایبندی آمریکا به آن شده است.

ماکرون بر این باور است زیر سوال بردن برجام و خروج آمریکا از آن، در نهایت به پیچیده‌تر شدن اوضاع و هسته‌ای شدن کامل ایران می‌انجامد. او لغو برجام از سوی رئیس جمهوری آمریکا و کوبیدن بر طبل جنگ با ایران را دیوانگی می‌داند.

بحران کره‌شمالی

رئیس جمهوری جوان فرانسه خواهان حل بحران هسته‌ای و موشکی کره‌شمالی از راه‌های صلح‌آمیز شده است. به باور او این بحران چیزی نیست که بتوان آن را از راه جنگ لفظی و افزایش تنش‌ها و در نهایت جنگی تمام عیار، به سرانجام رساند.

در مجموع، ماکرون در پی تغییر رفتار پیونگ یانگ از راه گفتگو و مذاکره مسقیم است. با وجود این، او نیز مانند ترامپ، در پی غیرهسته‌ای شدن شبه جزیره کره است و از گزینه افزایش تحریم‌ها علیه کره‌شمالی در شرایط فعلی، حمایت می‌کند.

توافق اقلیمی پاریس

امانوئل ماکرون بارها نگرانی‌های خود را از تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین، افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی و آلودگی محیط زیست اعلام کرده است. در مقابل، دونالد ترامپ موضوعی به نام تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین را به کل انکار می‌کند و گرمایش زمین را دروغی ابداع شده از سوی چینی‌ها و یک جوک خوانده است.

ترامپ پس از رسیدن به مقام ریاست جمهوری، آمریکا را از توافق اقلیمی پاریس خارج و اعلام کرد این توافق با منافع آمریکا مغایرت دارد. این امر در حالی صورت گرفت که در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما، دولت دموکرات آمریکا موافقت خود را با این پیمان اعلام کرده بود.

ساخت دیواری در مرز آمریکا و مکزیک

امانوئل ماکرون فردی لیبرال، مخالف اندیشه‌های محافظه کارانه و اروپا گراست. بدیهی است دیدگاه‌های چنین فردی در حوزه‌هایی چون مهاجرت، تروریسم و اقتصاد، به طور ذاتی در تقابل با دیدگاه‌های دونالد ترامپ قرار می‌گیرد.

در عوض، دونالد ترامپ فردی به شدت محافظه‌کار، مهاجر ستیز، اسلام هراس و راستگراست که میان عرصه‌هایی چون مهاجرت و افزایش تهدیدهای اجتماعی، اسلام و تروریسم، افزایش قدرت نظامی و برقراری امنیت داخلی و خارجی، رابطه‌ای مستقیم می‌بیند.

ماکرون یکی از مخالفان تصمیم ترامپ برای کشیدن دیواری در مرز آمریکا و مکزیک بوده است. او از شرکت فرانسوی- سوئیسی «لافارژ هولسیم» به خاطر شرکت در مناقصه ساخت دیوار در مرز آمریکا و مکزیک انتقاد کرد.

شناسایی بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل

پس از اعلام شناسایی بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل از سوی دونالد ترامپ، امانوئل ماکرون در برابر رئیس جمهوری آمریکا موضع‌گیری کرد. او ضمن مخالفت با تصمیم ترامپ و حاکمیت کامل اسرائیل بر همه بیت المقدس، گفت که کشورش از راه حل دو دولت حمایت می‌کند.

او همچنین تصمیم رئیس جمهوری آمریکا را ناامید کننده و برخلاف قوانین بینِالمللی و قطعنامهِهای شورای امنیت سازمان ملل خواند. پس از اعلام شناسایی بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل، علاوه بر فرانسه، دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا هم موضعی برخلاف آمریکا اتخاذ کردند.

*کارشناس مسائل بین‌الملل