پژوهشگران ناخواسته در دام «استثمار علمی» افتاده‌اند/ لزوم تشکیل تیم‌های تحقیقاتی نیازسنج

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، در مراسم تجلیل از پژوهشگران برتر استان قزوین که با همت استانداری و با حضور استاندار در سالن اجتماعات دانشکده علوم انسانی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) برگزار شد از مهدی خلج استادیار تمام وقت گروه شیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوئین زهرا با اهدای لوح یادبود، تندیس و جوایز نقدی قدردانی شد.

اجرای پژوهش‌های بنیادی و چاپ یازده مقاله ISI در مجلات تخصصی شیمی با ضریب تأثیرهای بالا از جمله فعالیت‌های علمی و پژوهشی این محقق برتر واحد بوئین زهرا است. به همین مناسبت خبرنگار خبرگزاری آنا با وی گفت‌وگو کرده است که متن آن را در ادامه می‌خوانیم.

لطفا خودتان را معرفی کنید.

بنده مهدی خلج فرزند جمشید متولد 1361 در شهرستان اشتهارد و دارای مدرک دکتری تخصصی شیمی گرایش معدنی و استادیار تمام وقت گروه شیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوئین زهرا هستم که در سال 1392 از دکتری تخصصی خود در دانشگاه بوعلی سینا همدان دفاع کردم؛ خانواده‌‌ای مذهبی و متدین دارم و پدرم سال‌‌ها است به عنوان معتمد محل مورد رجوع خانواده‌ها هست و مادرم نیز علاوه بر خانه‌‌داری سال هاست در مسجد محله جلسات آموزش روخوانی قرآن کریم را برگزار می‌‌کند.

زمینه فعالیت و پژوهش شما چیست؟

در زمینه‌‌های گوناگون علم شیمی از جمله نانو شیمی، سنتز کمپلکس‌‌های معدنی مختلف با کاربری‌های گوناگون (از جمله استفاده در سلول‌‌های خورشیدی)، سنتز دارو و ترکیبات MOF کارهای پژوهشی مختلفی را انجام داده و یا در حال انجام هستم و بنا بر محدودیت‌‌هایی که از نظر امکانات و مواد موردنیاز برای تحقیق وجود دارد، معمولاً ابتدا به داشته‌‌ها نگاه می‌‌کنم و سپس بر اساس آن کارهای پژوهشی را که برطرف کننده مشکلی در صنعت باشد تعریف و همراه با دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه و با مساعدت‌‌های آقای رضا شعبان نژاد رئیس واحد بوئین زهرا و معاونان دانشگاه انجام داده و نتایج این کارها را به صورت مقالات ISI در معتبرترین مجلات تخصصی شیمی دنیا و به نام واحد بوئین زهرا و استان قزوین منتشر می‌‌کنم که حاصل آن چاپ بیش از 50 مقاله ISI به نام واحد بوئین زهرا و استان بوده است.

برآیند شما از آینده فعالیت و تحقیقات‌تان چیست؟

مدتی است که هدف و نیروی خود را از چاپ مقالات معتبر طبق فرمایش های مقام معظم رهبری به سمت شناسایی و حل مشکلات صنعت در حوزه شیمی در استان و کشور متمایل کردم؛ چرا که طبق منویات ایشان درست است که چاپ مقالات علمی معتبر لازم و خوب است اما بهتر از آن این است که نتایج این مطالعات و مقالات مشکلی را از مملکت اسلامی ما کم کند.

تیم تحقیقاتی من مدتی است مطالعات گوناگونی را برای حل چند مشکل عمده که شهرک‌های صنعتی استان با آن مواجه هستند(که سایر شهرک‌‌های صنعتی سراسر کشور نیز با این مشکلات مواجه هستند) انجام داده و خواهیم داد تا به فضل الهی بتوانیم مشکلی را از بخش صنعت استان و به دنبال آن کشور حل کرده و به این وسیله دین خود را به استان و کشورم و شهدایی که رشادت‌‌های آنان باعث شده بنده بتوانم در فضایی امن به کارهای تحقیقاتی خویش بپردازم، جبران کنم.

کمبودها و نقاط قوت فعلی چیست؟

اکنون و با توجه به حمایت‌‌های دکتر شعبان نژاد و پس از آن حمایت‌‌های دلسوزانه آقای دکتر مرتضی موسی‌خانی به عنوان رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان قزوین و در رده بالاتر نگاه درست و عمیق تیم سرپرستی دانشگاه آزاد اسلامی، استاد فرزانه دکتر علی‌اکبر ولایتی و دانشمند فرهیخته دکتر فرهاد رهبر، امکانات پژوهشی مناسبی در سطح استان برای انجام کارهای پژوهشی رشته شیمی وجود دارد، اما باتوجه به اینکه اکثر مواد اولیه موردنیاز این گونه کارهای تحقیقاتی دقیق از کشور آلمان و با قیمت‌‌های بالا وارد می‌شود، منبع مشخصی برای تأمین بودجه خرید این مواد اولیه که لازمه شروع کار در رشته شیمی است، وجود ندارد که امیدوارم برای حل این مشکل نیز چاره اندیشی شود.

مشکل یا پیشنهاد دوم نیز این است که اگر بتوان تعدادی از واحدهای تدریس اساتیدی که علاقه‌مند و مستعد انجام کارهای تحقیقاتی جدید و مفید هستند را با انجام همین تحقیقات معادل کرد، بالطبع پژوهشگر فرصت بیشتری را برای انجام بهتر این پژوهش‌ها خواهد داشت.

چگونه می‌‌توانید بین فعالیت‌های تحقیقی و وضعیت بازار ارتباط برقرار کنید و پژوهش خود را به مرحله بهره‌برداری برسانید؟

وقتی پایه اولیه تحقیق و پژوهش بر اساس نیازسنجی صنعت قرار گرفته باشد، بی شک محصول یا دانش فنی تولید شده از این تحقیق مشکل یا مشکلاتی را از بخشی از صنعت کشور حل خواهد کرد و از سوی صنایع مرتبط مورد استقبال قرار خواهد گرفت؛ به شرط آنکه محقق فارغ از مشغله‌های روزمره و فکر معاش بتواند مشکل موردنظر را درست شناسایی کرده و محصول یا دانش فنی حاصل از پژوهش تیم تحقیقاتی بتواند این مشکل را به صورت بهینه حل کند، حتماً صنعت نیز استقبال خواهد کرد.

باتوجه به ثبت و راه‌‌اندازی مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوئین زهرا با مجوز وزارت علوم و شش هسته فناوری(از جمله هسته فناور تیم تحقیقاتی این جانب) که در آن مستقر شده، افق‌‌های روشنی در زمینه‌‌های پژوهشی استان قزوین قابل پیش‌بینی است که در این مورد هم باید از دکتر کاظمی معاون پژوهشی و دکتر موسوی رئیس مرکز رشد واحد قدردانی کنم.

چه انتظاراتی از مسئولان دارید؟

اکنون علی‌رغم تأکیدات مکرر رهبر انقلاب و مسئولان کشوری و دانشگاهی هنوز ارتباط جدی بین پژوهشگران و صاحبان صنایع برقرار نشده است. نکته بسیار جالب در این زمینه را که بنده اسم آن را «استثمار علمی» گذاشته‌ام با مثالی خدمتتان عرض می‌کنم:

انتشارات اکثر مجلات معتبر بین‌المللی در کشورهای غربی و آمریکایی هستند و آنها با یک برنامه‌‌ریزی بسیار دقیق و هوشمند نیازهای تحقیقاتی خود را به صورت Hot Papers (مقالات داغ یا بسیار ارزشمند) در این مجلات منتشر می‌‌کنند و سپس پژوهشگران جوان و خلاق کشورهای در حال پیشرفت(از جمله کشور ما) را به سمت تحقیق در مورد این نیازها سوق می‌‌دهند!

پژوهشگران ما بدون اینکه از این قضیه آگاه باشند، ابتدا با هزینه ارزی زیاد مواد اولیه این تحقیقات را از آنها خریداری می‌‌کنند که در اینجا سود اول که همان فروش مواد اولیه است، حاصل می‌‌شود؛ سپس با صرف هزینه، زمان و انرژی پازل‌‌های تحقیقاتی آنها از سوی پژوهشگران نخبه و بااستعداد ما حل می‌شود که اینجا نیز سود دوم، یعنی حل شدن بخشی از یک پازل تحقیقاتی بزرگ و هدفمند حاصل می‌شود و سپس نتایج این تحقیقات که با صرف هزینه زیادی صورت گرفته را درست در فرمتی که لازم دارند از محقق ما می‌گیرند تا در مجله خودشان منتشر کنند!! و در نهایت هر محقق بدون آنکه خود بداند و شادمان از چاپ مقاله‌اش در مجله موردنظر در اصل گوشه‌ای از پازل طراحی شده آنها را حل کرده که خود نیز از آن آگاه نیست!

در مرحله آخر نیز تیم تحقیقاتی پشت صحنه مجلات با کنار هم قرار دادن نتایج تحقیقاتی که هر قسمت آن را یک یا چند پژوهشگر ما به دست آورده، مشکل بزرگی را حل می‌کنند و یا به تولید علمی خاصی می‌رسند، بدون اینکه هیچ گونه تلاشی در این مورد انجام داده باشند که این همان «استثمار علمی» پژوهشگران کشورهای در حال توسعه است.

راهکار بنده این است که تیم‌های تحقیقاتی نیازسنج در هر استان از افراد متخصص و متعهد تشکیل شود که کار آنها نیازسنجی تحقیقاتی در هر رشته یا زمینه باشد و این تیم نیازهای تحقیقاتی و مشکلات صنایع در هر استان را شناسایی کرده و در معرض تیم‌‌های تحقیقاتی دانشگاه‌‌ها قرار دهد؛ بدین صورت که با توجه به حضور متخصصان هر رشته و امکانات پژوهشی هر دانشگاه، هر واحد دانشگاهی یا تحقیقاتی مسئول انجام بخشی از این تحقیقات شود و با حمایت‌های مادی و معنوی، تحقیقات این پژوهشگران را به طرف حل مشکل موجود سوق دهند؛ در نهایت هزینه، عمر و توان پژوهشی این پژوهشگران متعهد و متخصص در داخل همان استان و کشور باقی مانده و باعث پیشرفت بیش از پیش کشور عزیزمان می‌شود.

و مطلب پایانی ...

با سپاس از شما که این فرصت را در اختیار بنده قرار دادید و جا دارد از دکتر شعبان نژاد رئیس واحد بوئین زهرا و دکتر کاظمی معاون پژوهشی و فناوری برای آماده‌سازی بستر تحقیقاتی مناسب در رشته شیمی کمال تشکر را داشته باشم.

از دکتر موسی‌خانی که خود از پیش قراولان پژوهش در استان بوده‌اند و از استانداری قزوین و شخص استاندار که اهتمام جدی و عملی خود را به عرصه پژوهش با برگزاری مراسم‌ تجلیل از پژوهشگران برتر استان نشان داده‌اند، صمیمانه تشکر می‌کنم و برایشان آرزوی توفیق روزافزون دارم.