غیرشرعی بودن حبس محکومان جرایم غیرعمد/ قضات بی‌جهت افراد معسر را راهی زندان نکنند

الهه خانی- گروه اجتماعی خبرگزاری آنا: ستاد مردمی‌رسیدگی به امور دیه و کمک به زندانیان نیازمند و فعالیت‌های آن در سال 1369 و در زمان ریاست شهید اسدالله لا‌جوردی بر سازمان زندان‌ها شکل گرفت. در آن زمان شیوه‌نامه زندانبانی از سوی وی و با توجه به چارچوب‌های حکومت اسلا‌می‌ترسیم شد، او در جریان بررسی آمار و وضعیت زندانیان متوجه حضور زندانیانی شد که اسمشان در لیست‌های ماهانه تکرار می‌شد. این دسته از زندانیان اغلب افرادی بودند که به علت بدهی دیه ناشی از تصادفات رانندگی در زندان به‌سر می‌بردند.

شهید لا‌جوردی در ماه مبارک رمضان همان سال پیشنهاد کرد که از جمعی افراد خیر و نیکوکار برای کمک به آزادی این زندانیان دعوت شوند. در نتیجه این دعوت نزدیک به 50 میلیون تومان برای یاری این زندانیان جمع‌آوری شد و رئیس جمهوری وقت نیز به همین میزان قبول تعهد کرده که این امر به آزادی شماری از این افراد انجامید.

از این رو در ماه مبارک رمضان سال 1369 اولین جشن گلریزان برای آزادسازی این زندانیان بر پا شد و پایه‌های این نهاد خیریه با عنوان ستاد دیه سازمان زندان‌ها، شکل گرفت و در سال 1376 با ساختار جدید، به عنوان یک مؤسسه خیریه و مردم نهاد، با هدف کمک به آزادسازی زندانیانی که به دلیل عدم توانایی نسبت به پرداخت دین (حق الناس) در جرائم غیر عمد مانند: 1. ایراد صدمه بدنی و یا قتل غیر عمد ناشی از تصادفات رانندگی، 2. حوادث کارگاهی، 3. محکومیت‌های مالی نظیر مهریه معقول و نفقه، 4. چکهای بلامحل غیرکلاهبرداری تشکیل شد.

ستاد دیه با گذشت سال‌ها از آغاز به کارش با تشکیل شعبی در سراسر کشور و برقراری ارتباط با خیران و نهادهای کمک‌رسان سالا‌نه مسیر آزادی بسیاری از زندانیان دیه و دیگر زندانیان نیازمند جرایم غیرعمد را هموار می‌کند و به عنوان یک تشکیلا‌ت حقوقی به ثبت رسید. سید اسدالله جولایی، مدیرعامل ستاد دیه با حضور در خبرگزاری آنا درباره چند و چون فعالیت‌های بیست و هفت ساله این ستاد توضیحاتی را ارایه کرد.

* از ابتدای تاسیس ستاد دیه تا به امروز بیش از 105 هزار زندانی غیرعمد آزاد شدند؛ این در حالی است که علی‌رغم تمامی این تلاش‌ها، روند ورود زندانیان غیرعمد به زندان قطع نمی‌شود. به نظرتان چرا این ورودی همچنان ادامه دارد؟

-علت این موضوع را می‌توان فقر فرهنگی دانست. در دانشگاه‌ها تنها به تدریس کتب توجه می‌کنند. در حالی که باید به آنها فرهنگ درس دهند. ستاد دیه 18 سال برای اصلاح قانون بیمه اجباری شخص ثالث تلاش کرد. در ستاد دیه مرتبا شاهد ورود رانندگان به زندان بودیم. با ارسال پرسشنامه‌ای به سراسر زندان‌ها این موضوع را آسیب‌شناسی کردیم و مشخص شد افرادی که در زندان به سر می‌برند بیش از 50درصدشان گواهینامه رانندگی و بیش از 80درصدشان بیمه‌نامه ندارند. بر همین اساس رسالت ستاد دیه را حول دو موضوع پیشگیری و درمان قرار دادیم. اصلاح، اجرای قانون و آموزش موضوعات دیگری بود که باید به آنها توجه می‌شد. بر همین اساس، ستاد کمیته‌ای حقوقی – مردمی تشکیل داد و قانونی را که از سال 47 درخصوص قانون شخص ثالث به تصویب رسیده بود، مورد بررسی قرار دادند و مشخص شد که این قانون خود ناقص است و ناقص هم اجرا می‌شود.

* این قانون چه سالی اصلاح شد؟

-در سال 84 وارد مجلس شورای اسلامی شدیم و این قانون در کمیسیون اقتصادی مورد بحث و بیش از 60 جلسه در این کمیسیون مورد بررسی قرار گرفت. مسئولین ذی‌ربط هم از راهور ناجا، بیمه مرکزی، شهرداری تهران، وزارت کشور و پژوهش‌های مجلس در این جلسات حضور داشتند و 31 اردیبهشت‌ماه 87 این موضوع در صحن علنی مجلس مطرح شد و مورد تایید تمامی نمایندگان قرار گرفت و به یک قانون تبدیل شد.

* با تصویب این طرح چه میزان از ورود رانندگان به زندان کاسته شد؟

-روزانه بین 57 تا 60 نفر راننده وارد زندان می‌شد، به عنوان مثال در سال 1382، 30هزار و 200 راننده وارد زندان‌ها شده بودند، اما به تدریج پس از تصویب این قانون آمار ورود رانندگان به زندان به 2 الی 3 نفر کاهش پیدا کرد. قبل بیستم شهریورماه سال 87 که این قانون لازم‌الاجرا شد، حدود 50 هزار راننده در زندان‌ها وجود داشتند که به مرور زمان این تعداد کاهش پیدا کرد. اگر آن روند ادامه پیدا می‌کرد، با شرایط فعلی یقینا 200 الی 300 هزار راننده باید در زندان‌ها حبس تحمل می‌کردند، اما امروز حداکثر رانندگانی که در زندان‌ها هستند 572 نفر اعلام شده است که البته برای این تعداد هم در قانون بودجه 96 و ذیل تبصره ماده 11 بندی در نظر گرفته شد تا این تعداد هم آزاد شوند.

* با این تفاسیر چرا هنوز این تعداد زندانی غیرعمد در زندان‌ها حضور دارند؟

-براساس استفساریه‌ای از علمای دین، حضور زندانی که دارای اعسار مالی است و یا محکوم جرایم غیرعمد است، در زندان‌ها شرعی نیست اما قضات براساس کتاب قانون تصمیم می‌گیرند و می‌گویند که فرد شاکی خصوصی دارد و به اصطلاح چک بلامحل صادر کرده است، پس باید به زندان برود.

* ستاد دیه در بحث آموزش اقداماتی انجام داده تا مردم کمتر دچار مشکل شوند؟

-سال‌هاست که تلاش می‌کنیم تا آموزش‌های لازم از طریق کتب درسی به شهروندان ارائه شود. زیرا آموزش از سنین کم در افراد تاثیرگذار است و در هر شرایط و زمانی مورد استفاده فرد قرار می‌گیرد.

* در حال حاضر چه تعداد زندانی مهریه در زندان‌ها به سر می‌برند؟

-2704 نفر بابت مهریه و نفقه در زندان‌ها هستند که 2420 نفر به دلیل مهریه و 334 نفر به دلیل نپرداختن نفقه حبس تحمل می‌کنند. در دور هشتم مجلس شورای اسلامی مقرر شد تا اگر کسی بیشتر از 110 سکه مهریه همسرش قرار داد و توانایی پرداختش را به هنگام طلاق نداشت، زندانی نشود.

* با این مقرره، پس چرا هنوز زندانی مهریه داریم؟

این هم یک مشکل فرهنگی است؛ جوانی که کارگر فصلی است و شغل درست و حسابی هم ندارد، ازدواج کرده و مهریه را 300 سکه قرار داده است؛ حتی اگر این فرد همیشه هم سرکار باشد و هر ماه هم حقوق بگیرد، یک عمر طول می‌کشد تا مهریه زنش را بدهد. این فرهنگ که «مهریه را چه کسی داده و چه کسی گرفته است» باید در جامعه کنار گذاشته شود. افراد باید به جیبشان و درآمدشان نگاه کنند و بعد مهریه را تقبل کنند. مهریه یک تعهد مالی جدی است و مرد باید آن را بپردازد؛ 2420 نفر بخاطر اینکه فکر نکردند و تعهد مهریه را قبول کرده‌اند، راهی زندان شده‌اند. مردم این مساله را شوخی نگیرند.

* با قضات صحبت نکردید تا جوانان را اینگونه راهی زندان نکنند؟

با قضات دادگستری هم جلسات مکرری گذاشته شده است اما قاضی، کتاب قانون را باز می‌کند و بر اساس قانون حکم می‌دهد. هم فرهنگ مردم باید درست شود و هم قضات باید انعطاف بیشتری در برابر قانون نشان دهند.

* جدا از مهریه و نفقه، در کدام قسمت‌ها هنوز دچار مشکل هستیم؟

-حوادث ایمنی کار یکی از موضوعاتی است که باید به آن توجه ویژه شود. به عنوان مثال به دلیل عدم رعایت ایمنی کار، حادثه‌ای برای کارگر پیش آمده که به دلیل از کارافتادن اعضای مختلف بدن،‌چندین دیه به فرد تعلق می‌گیرد و کارفرما به پرداخت بیش از یک‌میلیارد تومان دیه این کارگر محکوم شده است که به دلیل نداشتن بیمه، از پرداخت آن متعذر است و راهی زندان شده است؛ باید در این موارد اطلاع‌رسانی کرد که هم ایمنی کار و کارگاه را توجه کنند و هم کارفرما،‌مسئولیت خودش را بیمه کند که در صورت بروز حادثه،‌اینچنین گرفتار نشود.

* هم‌اکنون چه تعداد زن به عنوان زندانی غیرعمد حبس هستند؟

بیش از 250 زن هم‌اکنون در زندان‌ها به سر می‌برند که عمده دلیل حبس آنها جرایم مالی است؛ بهمن ماه سال گذشته تعداد زنان زندانی به کمتر از 100 نفر رسیده بود و بنا داشتیم تا در یک حرکت خیرخواهانه، تعداد آنها را به صفر برسانیم ولی متأسفانه در شش ماه گذشته،‌ ورود اینها به زندان، دوباره افزایش یافت. علت اصلی آن هم، این است که شوهرها به نام همسرشان دسته چک می‌گیرند، این خانم‌ها هم نادانسته و بدون آگاهی، چک بلامحل صادر می‌کنند و زندانی می‌شوند. این وضعیت باید اصلاح شود و زنان هم باید آگاه باشند تا بی‌جهت وارد یک تعهد مالی سنگین نشوند.
البته در ستاد تلاش می‌شود تا در آزادسازی زنان مرتکب جرایم غیرعمد به خصوص زنان سرپرست خانوار، توجه بیشتری صورت گیرد.

* امسال چه تعداد و در چند نقطه گلریزان برگزار شده و چه میزان پول جمع‌آوری شده است؟

-امسال در بیش از 300 نقطه کشور گلریزان برگزار شد و مردم بیش از 60 میلیارد تومان کمک کردند و طی 27‌سال گذشته بیش از 105هزار نفر زندانی غیرعمد آزاد شده است. سال گذشته برای آزادی 9143نفر 742میلیارد تومان پول نیاز بود، اما همکارانم در ستاد دیه توانستند قریب به 50درصد این مبلغ را از شاکیان گذشت بگیرند. در واقع 274‌میلیارد تومان را توانستیم از شکات گذشت بگیریم.

* مردم از چه راه‌هایی می‌توانند به ستاد دیه کمک کنند؟

-2 سال است که سامانه 780 شرایطی را فراهم کرده که افراد بتوانند به ستاد دیه کمک کنند. به عنوان مثال، فردی چندی پیش در دفعات متفاوت مبلغ 200هزار تومان را از این طریق به حساب ستاد دیه وارد کرده بود که در نهایت توانسته بود 3 میلیون تومان به ستاد دیه کمک کند و از این طریق تا به امروز بیش از 180هزار نفر حدود 2 میلیارد تومان به ستاد دیه کمک کرده‌اند. خودپردازهای بانک‌های مختلف، ATMها و سامانه سایت ستاد دیه راه‌های دیگری است که مردم می‌توانند کمک‌های مالی خود را از آن طریق ارسال کنند.

* طی این سال‌ها عجیب‌ترین موردی را که درباره زندانیان مربوط به چک با آن برخورد کرده‌اید، چه بوده است؟

-چند وقت پیش اعلام کردند که فردی 500 چک بلامحل کشیده است، تصمیم گرفتم خود به ملاقاتش بروم تا این فرد را از نزدیک ببینم. گمان می‌کردم باید فرد خاصی باشد که چنین جراتی را به خرج داده است، اما وقتی او را از نزدیک دیدم متوجه شدم جوانکی است که از روی ناآگاهی و ندانستن قانون دست به این اقدام زده است. باید فکری برای این موضوع شود.

* چه کسی این چک‌ها را به این شخص داده بود؟

- این سوال جدی است؛ 500 برگه چک یعنی 10 دسته چک 50 برگی، چرا بانک‌ها باید به چنین فردی این حجم دسته چک بدهند؟ بانک مرکزی نباید اجازه بدهد تا هرکسی بتواند دسته چک بگیرد. جوانی را دیدم که مدرک دکترای اقتصاد داشت و بخاطر صدور چک بلامحل زندانی شده بود، این جوان به محض فارغ التحصیلی دسته چک گرفته بود و بدون پشتوانه چک کشیده بود، هم بانک نباید به چنین فردی دسته‌چک می‌داد و هم دانشگاه باید جوری این فرد را تربیت می‌کرد که اینگونه بدون توجه چک نکشد. مقررات صدور چک باید اصلاح شود.