علی طائی *
آسیای مرکزی محور طرح‌های راه لاجورد و ترانس خزر؛ کریدورهای بین‌المللی منهای ایران
منطقه آسیای مرکزی دارای مزیت‌ها و ظرفیت‌های پرشماری از جمله منابع غنی طبیعی و جایگاه ژئواستراتژیک ویژه است، یکی از موضوعات داغ کنونی در حوزه آسیای مرکزی، مربوط به طرح‌های ترانزیت بین‌المللی به‌ویژه ناشی از همسایگی این منطقه با چین است.
شواهد حاکی از آن است که آسیای مرکزی در همسایگی با چین در طرح ترانزیتی بین‌المللی این کشور برای اتصال به اروپا نقش قابل ملاحظه‌ای را ایفا خواهد کرد. در همین چارچوب طرح‌های حمایت شده از سوی غرب همچون «ترانس خزر» یا «راه لاجورد» و همچنین طرح «راه ابریشم جدید» و اتصال آسیای مرکزی به جنوبی که یکی از اهداف آن‌ها حذف کشورهایی همچون ایران و روسیه از مسیر انرژی و ترانزیت بین‌المللی است، در حال اجرا هستند.
در فروردین سال جاری توافقنامه ریلی و همکاری بنادر میان سه کشور قزاقستان، گرجستان و جمهوری آذربایجان در راستای اجرایی کردن طرح کریدور «ترانس خزر» امضا شد. کریدور «ترانس خزر» چین را به قزاقستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان، ترکیه و سپس اروپا متصل خواهد کرد. بعد از امضای توافقنامه یاد شده در باکو، الهام علیف، رئیس‌جمهوری آذربایجان در جریان دیدار با همتای قزاق خود گفت «هر دو کشور قزاقستان و جمهوری آذربایجان در حال انجام کار بزرگی برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای از مسیر ترانزیت، پروژه‌های انرژی و پروژه‌های مربوط به توسعه اقتصادی هستند.»
با اجرای این توافقنامه درآینده‌ای نه چندان دور به وسیله یک سیستم حمل‌ونقل دریایی ـ ریلی ـ جاده‌ای می‌توان محصولات آسیای مرکزی را از بندر آکتائو و کروک قزاقستان به بندر باکو در جمهوری آذربایجان منتقل و سپس با دو خط آهن گرجستان و ترکیه به نقاط مختلف اروپا منتقل کرد. مسیری که بدون عبور از خاک ایران و روسیه، چین و آسیای مرکزی را به اروپا متصل خواهد کرد و طرحی است که حمایت اتحادیه اروپا را نیز با خود دارد.
رئیس راه‌آهن قزاقستان در باکو گفت: «این کشور قصد دارد تا سال 2017 بیش از 450000 تن محصولات نفتی از بندر کروک به جمهوری آذربایجان و گرجستان منتقل کند. بندر کروک با مساحت 40 هکتار در مسیر کریدور «ترانس خزر» از اهمیت زیادی برای این طرح حمل‌ونقل بین‌المللی برخوردار است. این بندر جدید نسبت به بندر آکتائو به بندر باکو نزدیک‌تر است و کالاها بین بنادر کروک و باکو ظرف 18 ساعت جابه‌جا می‌شوند.»
این پروژه در طرف مقابل کریدور «تراسیکا» است. طرحی که شامل پنج کشور آسیای مرکزی، ایران و سه کشور قفقاز و چهار کشور اروپایی بلغارستان، اوکراین، رومانی، مولداوی و ترکیه بود. ایران در این طرح به‌منزله تنها مسیر جاده‌ای که این کشورها را از شرق تا غرب به یکدیگر متصل می‌کند، نقش کلیدی داشت.
ترکیه برای دسترسی به آسیای مرکزی بدون حضور ایران، در نشستی در ترکمنستان مسیر «راه لاجورد» را معرفی کرده است. «راه لاجورد» افغانستان را از مسیر ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان به دریای سیاه و در نهایت از مسیر ترکیه به دریای مدیترانه و اروپا متصل می‌کند. این مسیر تاریخی تجارت سنگ لاجورد بدخشان است. آنکارا با تکیه بر انجمن کشورهای ترک‌زبان، با شعار اتصال این کشورها از ارومچی تا استانبول، «طرح راه لاجورد» را مطرح کرده است که در آن با اتصال بنادر ترکمن‌باشی ترکمنستان و آکتائو قزاقستان به بندر باکو، مسیر جاده‌ای ایران حذف خواهد شد. علاوه بر اینها طرح خطوط لوله گاز از بستر دریای مازندران مطرح شده است. خطوط انرژی و ایجاد منابع جدید انرژی بدون نیاز به گاز روسیه و مسیری که از خاک این کشور عبور نکند و گاز آسیای مرکزی را به اروپا منتقل کند مورد حمایت اتحادیه اروپا و آمریکا قرار دارد و در طرف مقابل ایران وروسیه با مطرح کردن موضوعات زیست محیطی دریای مازندران و همین‌طور توافق نکردن بر سر همه کشورهای ساحلی با این طرح، مخالفت کرده‌اند.
در توافقنامه اخیر میان قزاقستان، گرجستان و جمهوری آذربایجان که در باکو و با محوریت چین امضا شده است، موضوع انتقال کالا مطرح بوده و تاکیدی بر انتقال انرژی آسیای مرکزی و خطوط لوله به اروپا نشده است، لذا واکنش منفی نداشتن روسیه به این توافقنامه را می‌توان به وجود نداشتن طرح‌های انرژی در آن نسبت داد. چین به‌دنبال کریدورهای ترانزیتی برای تجارت بین‌المللی خویش است و در این چارچوب اروپا یکی از بزرگ‌ترین بازارهای هدف محسوب می‌شود، اما موضوع این است که مسیر جاده‌ای ایران به‌منزله راهی کم هزینه و امن در حال کنار گذاشته شدن از کریدورهای بزرگ بین‌المللی است که با محوریت یکی از کنشگران تراز اول اقتصادی جهان، یعنی چین، در حال طراحی و عملیاتی شدن است.
* پژوهشگر بنیاد مطالعات قفقاز
انتهای پیام/
