هشدار؛ این گزارش حاوی ویروس سیاه زخم است

مهرو ماهر، خبرنگار گروه اجتماعی خبرگزاری آنا- همه ما به صورت روزانه با پیام‌هایی حاوی اخبار تهدید آمیز و جعلی در حوزه سلامت مواجه‌ایم، پیام‌های آلودگی مواد غذایی و دارویی که به طور مرتب در فضای مجازی دست به دست می‌شود؛ به عنوان مثال اخباری با موضوعات حلیم‌ با طعم پنبه، خرماهای مسموم وارداتی از سوی داعش، استفاده از شربت معده در زولبیا و بامیه زیرزمینی، ایست قلبی ناشی از مصرف دگزامتازون چینی و ... بسیاری از اخبار جعلی دیگر که هرچند در مدت کوتاهی از سوی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو تکذیب می‌شود اما آثار زیان‌باری از جمله بی اعتمادی و نگرانی افراد مصرف کننده این مواد را در پی دارد که سلامت و امنیت روانی آنها را به خطر می‌اندازد.

همزمان با رشد و توسعه شبکه‌های مجازی از جمله تلگرام و واتس آپ روند شایعه‌پراکنی و اخبار کذب در این فضا نیز رونق گرفت. برهمین اساس امروزه شبکه‌های مجازی بر سرعت انتقال شایعات و اخبار کذب در اکثر حوزه‌ها به ویژه بخش سلامت افزوده‌اند به طوری که تکذیب این اخبار به یکی از مسائل و معضلات رایج سازما‌ن‌های مختلفی مانند سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت تبدیل شده است.

هریک از کاربران شبکه‌های مجازی با یک کلیک می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان به انتشار شایعات و اخبار جعلی در این فضا کمک کنند. در حالی که انتشار اخبار و اطلاعات جعلی آسیب‌های روانی و اجتماعی بسیاری در افکار عمومی به دنبال دارد.

علی اسدی، معاون دفتر سلامت روان، اجتماع و اعتیاد وزارت بهداشت با اشاره به شایعات فضای مجازی در سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی مرتبط با حوزه سلامت به خبرنگار آنا می‌گوید: هر فردی با توجه به نیازهای بهداشتی و درمانی خود در فضای مجازی به دنبال پاسخ است و می‌کوشد از هر راهی به این نیاز پاسخ دهد، بر همین اساس شایعات فضای مجازی مردم را از نظر احساسی و عاطفی تحت تاثیر قرار می‌دهد و آنان نیز در این راستا تصمیمات هیجانی می‌گیرند به طوری که علاوه بر اعتماد خود به این اطلاعات نادرست سریعا پیام رسیده را برای سایر دوستان و اطرافیان نیز ارسال می‌کنند.

چندی پیش پیامی در فضای مجازی منتشر شد مبنی بر اینکه طبق اطلاعیه بیمارستان الزهرا قرص استامینوفن جدیدی وارد بازار شده است که در زیر آن به صورت ریز نوشته شده "دگلوفین یا باکلوفن" به هیچ وجه استفاده نکنید که ظرف مدت 72 ساعت سبب مرگ می‌شود، یا بیماران از آمپول دگزامتازون استفاده نکنند زیرا نوع چینی آن وارد کشور شده که تزریق آن سبب بروز تپش قلب و ایست قلبی می‌شود. اسدی با اشاره به این شایعات معتقد است: توجه به شایعات فضای مجازی گاهی مانع استفاده بیمار از داروی تجویز شده از سوی پزشک متخصص می‌شود که این موضوع عوارض جسمی و روانی بسیاری به همراه دارد، مثلا حتی مصرف داروهای بدون مجوز وزارت بهداشت، تجویز دارو بدون نظر پزشک و داروهای غیر استاندارد می‌تواند منجر به بروز اختلالات روانپزشکی خاص مانند افسردگی‌های شدید، اختلالات هذیانی و حالت‌های مخرب روانی شود.

ریشه انتشار اخبار جعلی در فضای مجازی

کوروش محمدی، جامعه شناس و استاد دانشگاه به ریشه و علت انتشار اخبار جعلی و شایعات فضای مجازی در حوزه سلامت اشاره می‌کند و به خبرنگار آنا می‌گوید: باید بپذیریم که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بخشی از واقعیت جامعه جهانی است که هر کس باتوجه به سلیقه و نظر شخصی خود اخبار مرتبط را برای سایرین ارسال می‌کند و فضای مجازی به فضای افسار گسیخته‌‌ای تبدیل شده که هیچ نظارت، هدایت و کنترلی برای آن نیست، البته منظور از نظارت بر فضای مجازی، نظارت پلیسی بر فضای مجازی نیست بلکه حضور دستگاه‌های فرهنگی و مسئول است تا کاربران با یک فضای خالی روبه‌رو نشوند.

او دلیل انتشار و ارسال شایعات حوزه سلامت و بهداشت را ناآگاهی مردم از نحوه استفاده از شبکه‌های مجازی می‌داند و معتقد است: با توجه به اینکه جامعه به نوعی درگیری‌های اعتیادگونه به فضای مجازی پیدا کرده و برخی به صورت جنون آمیز درگیر این فضا هستند برهمین اساس شاهد ترویج پدیده دروغ و شایعه در جامعه هستیم که حتی این اخبار کذب و شایعات متولیان سلامت را درگیر کرده‌ و به صورت مداوم در حال پیگیری و تکذیب اخبار جعلی در کانال‌های تلگرامی‌ هستند که یکی از پیامدهای این موضوع اختلال و ایجاد مشکل در روابط فردی، عاطفی و خانوادگی کاربران است.

غفلت وزارت بهداشت از تولید اخبار موثق سلامتی و بهداشتی

محمدی، استاد دانشگاه، غفلت وزارت بهداشت نسبت به تولید اطلاعات و محتوای مورد نیاز کاربران ایرانی در حوزه سلامت را یکی دیگر از دلایل ترویج شایعات بهداشتی و سلامتی در فضای مجازی می‌داند و می افزاید: وزارت بهداشت و زیرمجموعه‌های بهداشتی و درمانی تحت نظارت این مجموعه باید آموزش‌های اجتماعی را با مردم به اشتراک بگذارند و مردم را آگاه کنند تا آنان اطلاعات مورد نیاز خود را از سایت‌ها و کانال‌های معتبر این حوزه کسب کنند و برای پاسخگویی به نیازهای خود به سایت های خارجی و نامعتبر مراجعه نکنند.

البته ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت اظهارات این جامعه شناس مبنی بر تامین اطلاعات مردم از سوی وزارت بهداشت را مانع بروز و انتشار شایعات و اخبار نادرست در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نمی‌داند و در این زمینه به خبرنگار آنا می‌گوید: هماکنون افزایش اطلاع رسانی از طریق وزارت بهداشت، دانشگاه‌های علوم پزشکی و ارگان‌های مسئول در این زمینه انجام می‌‌شود و بخشی از این اطلاع‌رسانی‌ها نیز از سوی سازمان های مردم نهاد تامین می‌شود اما هیچ کجای دنیا اطلاع رسانی حتی خوب و مکفی نتوانسته مانع اطلاع رسانی نادرست و انتشار شایعات بهداشتی و درمانی شود بنابراین مردم باید در فضای موجود از منابع اطلاعاتی معتبر و موثق کسب اطلاع کنند.

محمدی، جامعه شناس ادامه می‌دهد: متاسفانه در این دوره جامعه گرایش شدیدی به ترویج شایعات پیدا کرده و شایعات و اخبار جعلی را بیشتر می‌پسندد برهمین اساس اخبار کذب و اشتباه بدون هیچ تحقیق و سندی دست به دست بین کاربران می‌چرخد.

حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت نیز معتقد است: در هر جامعه تعدادی از افراد مبتلا به مشکلات شخصی و شخصیتی وجود دارند که با رفتار خود سعی در ایجاد اختلال در جامعه دارند به عنوان مثال همیشه تعدادی هستند که با شماره‌های ضروری آتش‌نشانی و اورژانس تماس می‌گیرند و مدام این تلفن‌ها را اشغال می‌کنند بنابراین برخی از این افراد در فضای مجازی هم با تولید و انتشار اخبار کذب سعی در برهم زدن آرامش دیگران را دارند، به طوری که عکس یک بیماری را از کشور دیگر یا موقعیت زمانی دیگر برداشته و با افزودن اخبار جدید به این تصاویر سعی در ایجاد ناآرامی و تشنج در جامعه دارند در حالی که این موضوع اثرات مخرب بسیاری بر جامعه دارد.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی توجه به شایعات سلامتی و بهداشتی

حریرچی با اشاره به بروز استرس و اضطراب در مصرف کنندگان دارو ادامه می‌دهد: یکی از اثرات مخرب روانی انتشار شایعات بر جامعه این است که بیمارانی که باید آن دارو را مصرف کنند همیشه هنگام مصرف دارو دچار استرس و اضطراب شده و علاوه بر از دست دادن اعتماد خود به آن دارو و درمان پس از مدتی ترجیح می‌دهند که مصرف دارو را قطع کنند که اثرات مخرب بسیاری برای سلامتی آنان دارد.

سخنگوی وزارت بهداشت با تاکید براینکه مردم باید پیام‌های بهداشتی و درمانی مورد نیاز خود را از منابع موثق و معتبر دریافت کنند، می‌افزاید: گاهی از سوی کانال‌های تلگرامی و سایت‌های غیرمعتبر خبرهای نادرستی منتشر می‌شود که این اخبار تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم بهداشتی بر روند زندگی افراد دارد، به عنوان مثال در مورد یک بیماری که آلودگی و ابتلا به آن در حد چند نفر بود و اقدامات لازم هم در کشور در حال انجام بود اطلاع رسانی غیر ضروری و شایعات علاوه بر اینکه از نظر روحی و روانی مردم را تحت تاثیر قرار داد بلکه ممکن است مصرف پروتین و مواد غذایی مورد نیاز جامعه را نیز با کمبود مواجه کند که در دراز مدت اثرات مخرب بسیاری بر سلامت مردم دارد.

حریرچی ادامه می‌دهد: وقتی 80 میلیون نفر مصرف پروتئین‌شان در مدتی با کاهش رو به رو می شود و در دراز مدت شاهد بروز بیماری‌های دیگری ناشی از این موضوع خواهیم بود بنابراین اثرات اجتماعی و اقتصادی انتشار برخی شایعات و خبرهای کذب مصرف برخی محصولات را مختل می‌کند که این موضوع علاوه بر ایجاد اختلال در نیاز جسمی مردم به این گروه غذایی صنایع اقتصادی کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اسدی، معاون دفتر سلامت روان، اجتماع و اعتیاد وزارت بهداشت برای پیشگیری از بروز مشکلات ناشی از شایعات منتشر شده در حوزه سلامت می‌گوید: با توجه به بروز آسیب‌های سلامت روان به مردم توصیه می‌کنیم برای حفظ سلامتی خود و اطرافیان‌شان تحت هر شرایطی برای مشکل و درمان خود فقط به پزشک متخصص و مراکز درمانی مجاز پزشکی مراجعه کنند و به شایعات فضای مجازی در حوزه سلامت اهمیتی ندهند.

براساس این گزارش، مردم باید توجه داشته باشند در حوزه اخبار سلامت تنها به شبکه‌های مجازی و کانال‌های تلگرامی اکتفا نکنند و سعی کنند برای کسب اطلاعات و اخبار موثق به رسانه‌های معتبر رجوع کنند، همچنین توجه داشته باشند که تا کشف صحت و سقم اخبار سلامت از انتشار آن برای دوستان و نزدیکان خود جلوگیری کنند زیرا این موضوع اثرات مخرب روحی و جسمی برای بیماران در پی دارد.