اختناق اردوغانی و مرگ روزنامه‌نگاری انتقادی در ترکیه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا به نقل از المانیتور، یکی از خبرنگاران مطرح ترکیه که چند ماه پیش به این نتیجه رسید که نمی‌تواند حرفه خود را در این کشور ادامه دهد و به اروپا مهاجرت کرد، متوجه رفتاری در پسر خردسالش شده است. او در این زمینه به المانیتور می‌گوید: «او دائما نقاشی زندان را می‌کشد. من نگران آینده او در ترکیه بودم، اما حالا مشخص شده که او نیز نگران من بوده است». او در یکی از نقاشی‌هایش، محوطه بزرگی از یک زندان با جزئیات کشیده بود.

بنا بر شاخص آزادی رسانه‌ها در سال 2016، ترکیه از میان 180 کشور در رتبه 151 قرار دارد. بنا به گفته نجات آبای، یکی از فعالان رسانه‌ای که مساله روزنامه‌نگاران ترکیه را دنبال می‌کند، تا اوایل ماه جاری میلادی حدود 92 زندانی ترکیه در زندان هستند. آزادی رسانه‌ها در ترکیه معمولا براساس تعداد روزنامه‌نگاران در حبس مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. با این حال این مساله نمی‌تواند نشان دهنده شرایط سخت روزنامه نگارانی باشد که شغل خود را از دست داده یا آینده نامشخصی در این زمینه دارند.

بنا به اعلام سندیکای روزنامه‌نگاران ترکیه، پس از کودتای ناکام 15 جولای ( 25 تیر)، تعداد روزنامه‌نگاران بیکار به حدود 10 هزار نفر رسیده است. گوکان دارموس، رئیس این سندیکا به المانیتور می‌گوید که در سال گذشته میلادی نزدیک به 7 هزار روزنامه‌نگار از کار اخراج شدند.

وی افزود: متاسفانه این روند در سال جاری شدت بیشتری به خود گرفته و در حال حاضر تعداد روزنامه‌نگاران فعال از 40 هزار نفر به 30 هزار نفر رسیده است. بنا به گفته دارموس، دولت ترکیه هیچ فضایی برای روزنامه‌‌نگاری انتقادی باقی نگذاشته است. از سوی دیگر موانع متعددی برای حضور این روزنامه نگاران در رسانه‌ها از سوی دولت ایجاد شده است. اخیرا دولت دستور تعطیل کردن 12 کانال تلویزیونی و 11 ایستگاه رادیویی را صادر کرده است. دارموس به این نکته نیز اشاره می‌کند که از 30 هزار روزنامه‌نگار فعال، تنها 4500 نفر جز سندیکا هستند.

احمد سک برنده جایزه آزادی رسانه‌ها در سال 2014 که این روزها بیکار است، می‌گوید که تعدادی از همکاران او به بخش روابط عمومی سازمان‌ها و همچنین رسانه‌های اینترنتی رفته‌اند و برخی نیز با گرفتن وام، کافه یا رستورانی راه انداخته‌اند. او در این زمینه می‌گوید: «هیچ روزنامه‌نگار منتقد دولت نمی‌تواند در حال حاضر شغلی پیدا کند. سه روزنامه منتقد کنونی ( اِورین‌سِل، بیرگان و جمهوریت) با مشکلات عدیده مالی رو‌به‌رو بوده و این بدین معناست که نمی‌توانند نیروهای جدیدی را استخدام کنند.»

برای آنهایی که شغل خود را از دست داده‌اند، چشم‌انداز کار کردن در رسانه‌های دیگر کاملا صفر است. در واقع دولت سعی می‌کند با اعمال محدودیت‌های شدید، روزنامه‌‌نگاران را تنبیه کند. اِرول اوندور اوغلو، نماینده ترکیه در سازمان خبرنگاران بدون مرز به این نکته اشاره می‌کند که روابط اقتصادی میان دولت و روسای رسانه‌ها، نقشی کلیدی در این زمینه دارد. بنا به گفته اوندور اوغلو، روسای رسانه‌ای به منظور حفظ منافع خود در دیگر بخش‌های تجاری، از دستورات دولت تبعیت کرده و نیروهای خود را نیز بر همین اساس تشکیل می‌دهند. در این میان حتی مجریان و خبرنگاران مشهور تلویزیونی نیز مجبور به ترک رسانه‌های مطرح خود شده و به رسانه‌های کوچک‌تر کوچ کرده‌اند.

بانو گووِن یکی از شخصیت‌های سرشناس در شبکه خبری NTV بود که بنا به گفته خودش در سال 2011 به دلیل منافع اقتصادی رئیس این شبکه با دولت، اخراج شد. پیش از پیوستن به شبکه تلویزیونی IMC در سال 2014، مدتی در وب‌سایت شخصی خود گزارش منتشر می‌کرد اما این کار از لحاظ اقتصادی برایش به صرفه نبود. او روند بازنگری در ساختار و نیروهای رسانه‌های توسط دولت را اینگونه توضیح می‌دهد: «در یک برهه در شبکه NTV ما لیست اسامی افرادی را دریافت کردیم که مجاز به حضور در صحنه تلویزیون بودند. هنگامی هم که روسا کاملا در اختیار دولت قرار گرفتند، شروع به اخراج افرادی همچون من کردند. با این حال امیدوار بودم که در آن شرایط نیز بتوانم به فعالیت خود ادامه بدهم. اما در حال حاضر به مرحله‌ای رسیده‌ایم که هر اقدام مستقلی با مانع رو‌به‌رو می‌شود. هر رسانه‌ای خارج از معیارهای دولت، محکوم به نابودی است.»

فاروق بالیچلی که پیشتر برای شبکه تلویزیونی IMC ار منطقه کردشنین دیاربکر گزارش می‌داد، تا این اندازه بدبین نیست. او اعتقاد دارد که این دوران تاریک می‌گذرد و روزی دوباره روزنامه‌‌نگاری انتقادی باز خواهد گشت. او نیز همچون گووِن پس از آن به این شبکه تلویزیونی پیوست که سال گذشته از روزنامه مطرح حریت اخراج شد. بالیچلی در سال‌های دهه 90 میلادی که جنگ دولت و کردها در مناطق جنوب شرقی به اوج خود رسیده بود، در آن مناطق فعالیت می‌کرد.

او در مقایسه آن روزها با شرایط کنونی می‌گوید: «در آن سال‌ها بسیاری از همکارانم در درگیری‌ها کشته شدند. با این حال فشار روی خبرنگاران به هیچ وجه به اندازه این روزها نبود. در آن زمان هرگز این تعداد روزنامه و شبکه تلویزیونی بسته و این تعداد خبرنگار دستگیر نشدند. اگرچه شرایط بسیار سخت و دشوار بود، اما به هر طریقی کار خود را انجام می‌دادیم. امروز همه فعالیت‌ها مسدود شده است، اما مطمئنا این دوران نیز سپری می‌شود.»

یکی دیگر از شکست‌ها برای روزنامه‌نگاران بیکار، نبود ساختاری برای اتحاد و اقدام عمل جمعی است. البته اوندور اوگلو به این مساله اشاره می‌کند که روزنامه‌نگاران ترکیه‌ای تمایل زیادی به اقدامات فردی داشته و به اقدام جمعی و سازمان یافته اهمیت نمی‌دهند.

به گفته آن خبرنگار مهاجرت کرده به اروپا، نقاشی‌های پسر او نشان می‌هد که حتی دانش‌آموزان ابتدایی هم در حال حاضر می‌توانند به راحتی وضعیت آزادی رسانه‌ها در ترکیه را درک کنند.

ترجمه حسین خلیلی