نقش ارتباط غیرکلامی در برخوردهای امروز

مادرانی که به نوزادان شیر می‌دادند و یا پرستارانی که از کودکان مراقبت می‌کردند، به هیچ وجه اجازه صحبت کردن نداشتند و بچه‌ها در فضایی سراسر از سکوت نگهداری می‌شدند. نتیجه چه شد؟ پس از مدتی همه کودکان مردند. این موضوع اهمیت بالای ارتباط و کلام را نشان می‌دهد که در دنیای امروز با پیشرفت‌های تکنولوژی، ارتباط کلامی و غیرکلامی شکل تازه‌ای به‌خود گرفته و از اهمیت بیشتری برخوردار شده است.

حال که دنیای گستردۀ ما با کلیکی به دهکده جهانی تبدیل می‌شود و ارتباطات از هر زمان دیگری ارزان‌تر و راحت‌تر شده است، آداب و شیوه‌های جدیدی را می‌طلبد که خود نیازمند آموزشی است که در هیچ‌یک از کلاس‌های درسی فراگرفته نمی‌شود و در این میان اگر زبان بدن «Body language» اهمیتش بیش از ارتباط کلامی نباشد، کمتر هم نیست تا آنجا که خداوند در سوره فصلت آیه ۲۰ تا ۲۲ می‌‌فرماید: «وقتی به آن‌ها می‌رسند، گوش‌ها و چشم‌ها و پوستهای تنشان به آنچه می‌کردند، گواهی می‌دهند.» و در سوره یاسین آیه۶۵ می‌فرماید: «امروز بر دهان آن‌ها مهر می‌نهیم‌ و دست ایشان با ما سخن می‌گوید و پا‌هایشان کارهایی را که انجام می‌دادند، شهادت می‌دهند.» و نیز در سوره نور آیه ۲۴ آمده است: «در آن روز زبان‌ها، دست‌ها و پا‌هایشان بر ضدّ آن‌ها به اعمالى که مرتکب می‌‏شدند، گواهى می‌‏دهند!.»

این آیات به طور مستقیم به زبان بدن اشاره دارد و اهمیت آن را بر ما آشکار می‌کند و نیز در جای دیگر از سورهٔ الرحمن آیه ۴۱ و فرازی از مناجات امیر به طور آشکارا به گویا بودن چهره و فاش شدن پیشینه فرد گناهکار از روی صورت اشاره می‌کند: «مجرمان از چهره‌هایشان شناخته می‌شوند.» و سعدی در این رابطه می‌گوید: «رنگ رخساره خبر می‌دهد از سر درون.»

همه این عبارات و نشانه‌ها حاکی از نقش مهم ارتباط غیرکلامی در برخوردهای امروزه است و می‌توان گفت رابطه تنگاتنگی با پیشه روابط عمومی دارد. چراکه روابط عمومی مجموعه‌ای از ارتباطات کلامی و غیرکلامی را شامل می‌شود که صدالبته ارتباط غیرکلامی صحیح می‌تواند منظور گوینده را به طور مشخص و واضح به شنونده منتقل کند و این فرصت مناسبی است تا یک روابط عمومی موثر بتواند آن تأثیر مورد نظر را در فرد مقابل بگذارد و چالش‌های پیش رو را هموار کند و برای درخواست‌ها و پیشنهادات بعدی به قولی میخ خود را در دل مخاطب کوبیده باشد.

برای اثربخشی یک رابطه و یا حتی یک صحبت کوتاه، بهره‌مندی از ابزار قدرتمند زبان بدن می‌تواند نتیجه مکالمه را به سمت دلخواه پیش ببرد و توجه به نکات زیر بی‌تأثیر نخواهد بود.

چشم‌ها:

حسین منزوی، شاعر، در جایی می‌گوید: «در آن دو چشم پر از گفت‌وگو چه می‌بینی»، این شعر حاکی از آنست که چشم‌ها دریچهٔ دل‌ها هستند و پر از رازهای درون که آشنایی با فن بیان بدن می‌تواند احساسات نهان فرد مقابل را بازگو کند. چشمانی که در حال گفت‌وگو همواره به سمت پایین بوده و به قولی فرد چشمانش را از ما می‌دزدد، گویای فردیست که سخنانش آمیخته با دروغ است و یا عکس آن نیز ممکن است، رخ دهد، زل زدن پیوسته به چشمان ما گواه پنهان کردن حقیقتی پشت چشمان نافذ است.

دست‌ها:

دست‌ها بیان کننده مشخص حال مخاطب است. دست‌های بسته و دست به سینه و پاهای جمع حالت کاملا تدافعی و منفعل که به شما اجازه ورود به افکار و یا مخالفت با وی را نمی‌دهد و در یک کلام، راه را بر شما مسدود کرده است و این شکل رابطه برای یک فرد تأثیرگذار نمی‌تواند شیوهٔ موثری باشد بلکه دستان باز که نشان از صداقت و خلوص نیت دارد، همیشه نتیجه مثبتی را در بر دارد.

تاکنون عبارت سرتاپا گوش را شنیده‌ایم و مفهوم آن‌‌ همان زبان بدن برای ارتباط غیرکلامی موثر در رابطه با یک شنونده خوب است. هنگامی‌ که دوستی ما را مخاطب خود قرار داده و سفره دلش را برایمان می‌گشاید، او نه فقط یک گوش شنوا بلکه شنونده خوب را می‌طلبد و ما با رعایت نکات زیر به گوینده می‌قبولانیم که بهترین گزینه برای شنیدن سخنان او هستیم.

اگر قرار است در حال نشسته به حرف‌هایش گوش فرا دهیم، با جلو کشاندن بدن و سر می‌توان این پیام را به گوینده القا کنیم که حرف‌های او برایمان مهم است و نیز داشتن دست و پایی بی‌حرکت و چشم دوخته به چشمان گوینده، احساس امنیت و آرامش را به وی القا کرده و او را برای ادامه صحبت تشویق می‌کند و برای تأثیر بیشتر می‌توان هر از گاهی با پرسیدن چند سوال از دل حرف‌های گوینده این اطمینان را ایجاد کنیم که ششدانگ حواسم به شماست، ادامه بده و این حس همدردی در او رضایت صد در صد و اعتماد بیشتر را سبب می‌شود.

به طور کلی زنان نسبت به مردان از ارتباط کلامی بالاتری برخوردارند زیرا دقت نظر و ریزبینی زنان بیش از مردان است چراکه مردان کلی‌نگرند و زنان به جزئیات توجه بیشتری دارند. آزمایشی در آمریکا نشان داده است زنان به طور غریزی از کودکی می‌توانند به راحتی زبان بدن را ترجمه کنند. در این آزمایش تعدادی کودک دور از مادر انتخاب شده‌اند و هر یک نیازی را می‌طلبند، ۸۰ درصد مادران فقط از روی نحوهٔ گریه کودکان متوجه نیاز آن‌ها شده‌اند و در عوض ۱۰۰ درصد پدر‌ها پاسخ دادند: «کودک مادرش را می‌خواهد.»

نتیجه این آزمایش گواه دقت نظر خانم‌ها در ارتباطات غیرکلامی است و این نشان می‌دهد هرگاه مخاطب یک خانم باشد، استفاده از زبان بدن ملاحظات بیشتری را می‌طلبد.

با تمام توضیحات بیان شده هیچ لزومی ندارد در استفاده از زبان بدن تندروی کرد و یا بیش از حد در آن غرق شد به طوری که از اصل موضوع فاصله گرفت اما نباید اهمیت آن را نسبت به زبان گفتاری از نظر دور داشت.

* مدیر روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی شیروان