کامران فانی؛ استادِ زیرساختهای ناپیدا
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، درگذشت «کامران فانی» برای دانشگاه و فضای پژوهشی ایران تنها فقدان یک نام شناختهشده نیست؛ بلکه پایان حضور یکی از معدود چهرههایی است که «دانش» را در لایههای عمیق روششناختی، سازماندهی و اخلاق علمی معنا میکرد.
مفهوم «زیرساخت علمی» در کار فانی
زیرا کامران فانی از آن استادانی نبود که با پرکاری ظاهری یا انبوه کتاب و مقاله شناخته شود؛ او بیشتر با آنچه سامان داد، منظم کرد و معیارمند ساخت، در حافظه علمی ما باقی خواهد ماند. البته برای کسانی که در دانشگاه با تحقیق، منبع، ارجاع و دانشنامه سروکار دارند، نام کامران فانی بیش از هر چیز با مفهوم «زیرساخت علمی» پیوند خورده است.
این در حالی است که اگر زیرساختی نباشد، پژوهش به انبوهی از نوشتههای پراکنده و غیرقابل اتکا فرو میکاهد.
نقش استاد فانی در پروژههایی، چون «دایرةالمعارف تشیع» دقیقاً از همین جنس بود؛ نقشی که در تضمین اعتبار کل مجموعه تعریف میشود.
دقت و استانداردسازی؛ میراث علمی کمنظیر
استاد فانی بهعنوان کتابدار و فهرستنویسی برجسته، توانست تجربه علم اطلاعات و مرجعشناسی را به یکی از مهمترین پروژههای دانشنامهنگاری دینی ایران منتقل کند. تأکید او بر استانداردسازی اطلاعات، وسواس در ارجاعات، یکسانسازی منابع و نظم ساختاری مقالات همان چیزی بود که دایرةالمعارف تشیع را از یک تلاش جمعی معمول، به یک مرجع علمی معتبر تبدیل کرد. باید توجه داشت این نقش، نقشی پنهان، اما تعیینکننده است؛ نقشی که معمولاً دیده نمیشود، اما نبودش فوراً آشکار میشود.
اهمیت فراتر از یک پروژه
ناگفته نماند اهمیت کار استاد فانی در این دانشنامه، فراتر از یک پروژه خاص است. دایرةالمعارف تشیع با هدایت علمی افرادی، چون او، توانست تاریخ، کلام، فقه، فلسفه و عرفان شیعی را به صورت متمرکز، مستند و نظاممند در اختیار پژوهشگران قرار دهد. در واقع این کار، در عمل نوعی سازماندهی انبوه دانشی بود که پیش از آن پراکنده، نامنسجم و گاه دشوارالوصول بود و برای نسلهای بعدی پژوهشگران، این دانشنامه نقطه شروع تحقیق شد.
تثبیت مرجعیت علمی در فلسفه و عرفان اسلامی
همچنین در حوزه فلسفه و عرفان اسلامی نیز، نقش استاد فانی در تثبیت مرجعیت علمی انکارناپذیر است. گنجاندن مدخلهای دقیق درباره مفاهیم فلسفی، مکاتب فکری و زندگینامه فلاسفه بزرگ شیعی، به این حوزهها شأن آکادمیک و چارچوب علمی داد. این همان جایی است که میتوان دید چگونه حضور یک متخصص علم اطلاعات، به ارتقای کیفیت علوم انسانی و اسلامی منجر میشود.
انسانی با احاطه کمنظیر بر دانش
اما باید توجه داشت که کامران فانی فقط یک مدیر علمی یا ناظر روششناختی نبود. آنچه در روایتهای همکاران، شاگردان و استادان همعصر او تکرار میشود، تصویر انسانی با احاطهای کمنظیر بر حوزههای متنوع دانش است؛ انسانی که بهدرستی «دایرةالمعارف متحرک» نام گرفته بود. این احاطه، برخلاف بسیاری از نمونههای رایج، به انباشت خشک اطلاعات محدود نمیشد. دانش در ذهن او به هم پیوسته، فعال و در حال گفتوگو بود.
فروتنی و اخلاق علمی؛ وجه انسانی یک دانشمند
شاید یکی از مهمترین ویژگیهای استاد فانی، شیوه مواجهه او با دانش و با دیگران بود. روایتهایی که از او نقل شده، نشان میدهد که او اهل خودنمایی علمی نبود و خودش را گرفتار خودمحوری رایج در فضای روشنفکری نکرد. فقدان منیت، پرهیز از خودرأیی و احترام به نسبیبودن آراء، بخشی جداییناپذیر از سلوک فکری او بود. این ویژگی، به او نوعی جهانبینی مبتنی بر تسامح، مدارا و بلندنظری بخشیده بود که در رفتار علمیاش نیز انعکاس مییافت.
سختگیری علمی در کنار مدارای فکری
در عین حال، این نرمخویی فکری هرگز به سهلانگاری علمی منجر نشد. سختگیریهای استاد فانی در پروژههای دانشنامهای، بهویژه در جلوگیری از ورود مطالب سست و غیرمستند نشان میدهد که او در اصول علمی انعطافناپذیر بود. این جمعِ نادر، میان مدارا در اندیشه و صلابت در روش از او چهرهای کمتکرار در فضای دانشگاهی ساخت.
خواندن به مثابه کنش معرفتی
نکته قابل تأمل دیگر، نسبت استاد فانی با نوشتن و خواندن است. او کمتر مینوشت، آن هم از سر درک عمیق مسئولیت دانش. خواندن برای او کنشی معرفتی و اخلاقی بود. جملهای که از او نقل شده که «اینکه آنقدر کتاب هست که باید خواند و فرصتی برای نوشتن باقی نمیماند» تصویری دقیق از این رویکرد است؛ رویکردی که امروز در عصر تولید شتابزده محتوا بیش از همیشه قابل تأمل است.
میراثی که تبدیل به روش شد
درگذشت استاد کامران فانی، دایرةالمعارف تشیع و دیگر آثار مرجعی که او در شکلگیریشان نقش داشت، را وارد مرحلهای تازه کرده است. این آثار اکنون نه تنها منابع علمی، بلکه اسناد تاریخیِ نسلی از پژوهشگران هستند که دقت، وسواس و اخلاق علمی را اصل میدانستند. میراث استاد فانی، بیش از هر چیز، «روش» است؛ روشی که اگر حفظ شود، میتواند همچنان کیفیت پژوهش دانشگاهی را تضمین کند.
پایان آرام یک زیست علمی ماندگار
از سویی دیگر فقدان استاد کامران فانی به معنای کمرنگشدن الگویی از زیست علمی است که آرام، فروتن، دقیق و ماندگار بود. الگویی که شاید کمتر دیده شود، اما بیش از بسیاری از نامها، بر آینده دانش اثر گذاشته است.
به گزارش آنا؛ کامران فانی، مترجم و فهرستنویس و کتابشناس برجسته ایران، روز شنبه، ۲۲ آذرماه، پس از سپری کردن یک دوره بیماری در ۸۱ سالگی درگذشت. او متولد ۲۵ فروردینماه سال ۱۳۲۳ در قزوین بود و از چهرههای اثرگذار در حوزه کتابداری، فهرستنویسی و دانشنامهنگاری به شمار میرفت. از جمله آثار و همکاریهای شاخص او میتوان به «سرعنوانهای موضوعی فارسی»، «ردهبندی تاریخ ایران»، «ردهبندی فلسفه اسلامی» و «دانشنامه کودکان و نوجوانان» اشاره کرد.
انتهای پیام/
