داعش چگونه پدید آمد؟/ شیوخ سعودی و فتوای بیعت با ابوبکر البغدادی

به گزارش خبرنگار گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، جاسم محمد، تحلیلگر تروریسم و امور اطلاعاتی عرب در گزارشی که مرکز تحقیقات خاورمیانه در بیروت آن را منتشر کرده، به موضوع فعالیت‌های گروه داعش می‌پردازد و در آن بخشی از اعترافات یکی از عناصر جداشده از این گروه تروریستی را بیان می‌کند.

گزارش پیش رو مبتنی بر اعترافات یکی از عناصر جداشده داعش است.

گروه داعش از موقعیت جغرافیایی (عراق و سوریه) استفاده و در زمین‌های سخت و بایر رشد کردند. علاوه بر این، آن‌ها مناطق بیابانی و استان الانبار و مناطق غربی را با هدف پشتیبانی نیروها و مخفی شدن انتخاب کردند. این در حالی است که نیروهای عراقی به همراه عشایر استان الانبار جنگی گسترده علیه گروه داعش به راه انداخته بودند، ولی هنوز بسیج مردمی (حشد الشعبی) و گروه‌های شیعه به دلیل برخی مشکلات نتوانسته بودند وارد درگیری‌ها شوند.

برخی عشایر و مناطق، تحت کنترل داعش قرار داشتند و عرصه به قدری بر ساکنان آن مناطق و عشایر تنگ شده بود که چاره‌ای جز حمایت از گروه داعش و مبارزه با نیروهای مسلح عراقی که به جنگ با داعش برخاسته بودند، نداشتند. مناطق بیابانی الانبار پناهگاه امنی برای تشکیلات القاعده دیروز و گروه داعش امروز بود. این مناطق پیشتر در سال 2006 (1385) شاهد فعالیت‌های ابو مصعب زرقاوی سرکرده گروه القاعده در عراق و جنگجویانش بود، همچنین ابو ایوب مصری و ابو عمر بغدادی دیگر سرکردگان دولت اسلامی عراق در سال 2010 (1389) در آنجا کشته شده بودند.

می‌توان گفت که بعد از کشته شدن ابو عمر بغدادی گروه داعش مجددا در عراق متولد شد. فرایند تاسیس این گروه به شرح زیر است.

دستگاه نظامی

گروه موسوم به دولت اسلامی عراق و شام به شکل یک سازمان نظامی تشکیل شد و سپس نیاز به تزریق بودجه پیدا کرد. در آغاز، الحاج بکر اموالی را از طریق همکاری با تشکیلات القاعده آن هم تا پیش از کشته شدن ابو عمر بغدادی به دست آورد، ولی از آن رو که فعالیت‌های گروه دامنه‌دار بود طرحی برای تامین بودجه ریخته شد که یکی از آن‌ها «تحمیل حق امتیاز به غیر» بود که در سال 2010 (1389) اجرایی شد. این تحمیل حق امتیاز به سه شیوه زیر عملی شد:

- شرکت‌های نفتی عربی و بیگانه که در حکومت عراق فعالیت می‌کردند

- عملیات ربایش

- تحمیل فدیه به شیعیان در مناطق تحت کنترل و مصادره اموال و دارایی‌هایشان

جمع‌آوری این اموال باعث شد تا گروه داعش بتواند به هر جنگجوی خود 200 دلار پرداخت کند.

تشکیل دفتر امنیت و استخبارات داعش

گروه داعش در خلال طرح توسعه خود به این نتیجه دست یافت که نیاز دارد این گروه به دلیل نگرانی نسبت به فعالیت‌های جاسوسی از سوی دیگر گروه‌های مسلح و یا حکومت عراق، از داخل حمایت شود. بنابراین، دفتر امنیت و استخبارات داعش تشکیل و مسئولیت آن به مازن نهیری سپرده شد. هدف این دفتر، تقویت امنیت با هدف مبارزه با عملیات‌های جاسوسی بود.

فتواها

علاوه بر نیاز به حفظ امنیت داخلی، داعش احساس کرد که نیاز به مردان دینی دارد که فتواهایی مطابق با فعالیت‌های گروه بدهند. گزینه‌ای که در آن زمان مطرح شد، مفتیان کشورهای حوزه خلیج(فارس) و به‌ویژه عربستان سعودی بود، بنابراین ارتباطاتی با محمد قحطانی در عربستان برقرار شد. گروه داعش بعد از سفر محرمانه قحطانی به عراق و دیدار با ابوبکر بغدادی، از وی خواستند تا فتوایی مبنی بر گرایش جوانان به صف این گروه بدهد. علاوه بر این، از قحطانی خواسته شد تا در این مسیر، حمایت مفتیان و علمای دین کشورهای حوزه خلیج(فارس) را جلب کند. بندر شغلان، افسر بازنشسته سعودی نقش مهمی در جلب قحطانی و دیگر علمای دینی به گروه داعش ایفا کرد.

هم‌زمان با شکل گرفتن گروه داعش، گروه‌های مسلحی در مناطق غربی و شمال‌غربی عراق فعالیت می‌کردند که شاخص‌ترین آن‌ها جیش السنة، جیش المجاهدین و ثورة العشرین بودند. این جماعت‌ها نخستین حمایت‌ها را چه از لحاظ معنوی و چه از لحاظ مالی، از مفتیان سعودی دریافت کردند به گونه‌ای که این مفتیان فتواهایی با محوریت حمله به شیعیان و تکفیری‌ها صادر می‌کردند تا بتوانند بدین‌وسیله جنگجو جذب کنند.

در بدو تاسیس، تشکیلات شبکه ماهواره‌ای نداشت بنابراین رو به فعالیت در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی ازجمله توییتر آوردند تا بدین وسیله بتوانند فتواها را منتشر کنند، آن‌ها همچنین برای گسترش کار خود چت‌روم‌های رمزگذاری شده را به خدمت گرفتند.

بیعت کردن عشایر

بخشی از طرح توسعه گروه داعش مبتنی بر عشایر مناطق غربی و شمال‌غربی یا استان الانبار، صلاح‌الدین، الجزیره و دیالی بود. بنابراین، گروه، کمیته مذاکره‌کننده با عشایر تشکیل داد تا بتواند آن‌ها را راضی به بیعت کند. هماهنگی با عشایر این امکان را می‌داد که فرزندان عشایر متمایل به پیوستن به گروه داعش شوند، آن هم در زمانی که این گروه به هر جنگجوی خود 200 دلار پرداخت می‌کرد. گام نخست جذب فرزندان عشایر این بود که به آن‌ها بدون هیچ‌گونه ثبت‌نامی سلاح می‌دادند تا به پایگاه‌های نظامی میدانی داعش بپیوندند و بتوان از آن‌ها در زمان‌های لزوم استفاده کرد.

در ادامه این روند، الحاج بکر، بنیان گذار تشکیلات دریافت که برخی گردان‌های مسلح در عراق ممکن است مانع استقرار نیروهای داعش در مناطقشان شوند، بنابراین کمیته رسیدگی به مسائل موجد نارضایتی تشکیل و ریاست آن به مازن نهیری سپرده شد. هدف از تشکیل این کمیته ارتباط با گردان های مسلح عراقی برای کسب بیعت یا ائتلاف با گروه داعش بود.

طبعا گروه‌ها و گردان‌هایی بودند که همچنان بر مخالفت و نارضایتی خود اصرار داشتند. در این زمان مازن نهیری ابزارهای اطلاعاتی خود را به کار می‌گرفت تا رهبران عشایر را وارد میدان کند و در این مسیر از هر ابزاری حتی شنود مکالمات عشایر استفاده می‌کرد. این موضوع به‌عنوان تهدیدی برای عشایر به‌شمار می‌رفت و در نهایت مجبور می‌شدند از داعش حمایت کنند. تاثیرگذاری این شیوه باعث شد تا از آن برای جذب حمایت‌های اضافی از سوی عشایر سوءاستفاده شود.

بیعت با ابوبکر بغدادی

برای الحاج بکر، بندر شغلان افسر سعودی نقش هماهنگ‌کننده برای جلب نظر شیوخ عربستان ازجمله ناصر ثجیل، علیوی شمری، غازی شمری، حمود حمود مطیری، حمد فهد ریس، صالح خطیف، طارق حرب (ابوبلال حرب) و عزیز عمر و همچنین ترکی بن علی از بحرین را برعهده داشت. این ارتباطات با هدف صدور فتاوایی درباره حمایت از ابوبکر بغدادی، سرکرده داعش و ارائه کمک‌های مالی از سوی تاجران و موسسات خصوصی عربستان انجام می‌شد. ابوبکر بغدادی اوایل کار احساس تردید و ناامیدی می‌کرد ولی وجود الحاج بکر در کنارش، به او دلگرمی و روحیه مضاعف می‌داد.

ابوبکر بغدادی از بندر بن شغلان سعودی خواست تا لیست رسمی اسامی مفتیان و شیوخی که با وی بیعت کرده‌اند را ارائه کند. این بیعت، در واقع نوعی مشروعیت‌ بخشیدن به اقدامات داعش به‌شمار می‌رفت تا حساب این گروه از دیگر گروه‌های جهادی مسلح جدا شود. تبلیغات بیعت با سرکرده داعش با شعار «دست دادن به بیعت با بغدادی» آغاز شد و با فتوای مفتیان سعودی و عراقی در حمایت از گروه داعش ادامه یافت.

بندر بن شغلان سپس با شیوخ قطر ارتباط برقرار کرد و از آن‌ها خواست تا در صورت کمبود بودجه و امکان نداشتن ارائه پشتیبانی و جذب جنگجو، به داعش کمک کنند. باوجود این، در آن مرحله بندر بن شغلان نتوانست حمایت‌های مالی شیوخ قطر را به داعش جلب کند.

داعش که ساختاری سلفی را برای خود در نظر گرفته است، در زمان ابو عمر بغدادی با رهبر القاعده بیعت کرد و این بیعت تا پیش از کشته شدن زرقاوی در سال 2006 (1385) ادامه داشت.

تصویری که داعش از خود و راهبرد اجرایی‌اش نشان داده، بیانگر این است که نیروهای داعش تنها یک جنگجوی داوطلب نیستند بلکه آن‌ها افسرانی آموزش‌ دیده و حرفه‌ای هستند که به صف داعش پیوسته‌اند.

ترجمه: مجتبی اسماعیلی