مراقبت از سالمند بدون نیاز به مراقب
تا چند دهه پیش، مراقبت از سالمند عمدتاً با حضور فیزیکی انسان معنا پیدا میکرد. پرستاری که دارو میداد، خانوادهای که کمک میکرد، یا خانه سالمندانی که خدمات ارائه میدادند.
اما امروز با ظهور هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IoT)، رباتهای اجتماعی و خانههای هوشمند، شکل تازهای از مراقبت متولد شده است مراقبتی که در سکوت و بدون حضور انسان انجام میشود.
این مدل نو، بر سه اصل «پایش مداوم بدون مزاحمت (Passive Monitoring)»، «پیشگیری بهجای مداخله دیرهنگام» و «استقلال و کرامت سالمند» استوار است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، پیشبینی میشود تعداد افراد ۸۰ ساله و بالاتر بین سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۵۰ سه برابر شود و به ۴۲۶ میلیون نفر برسد. در همین حال، کمبود نیروی انسانی در بخش مراقبت، یکی از چالشهای اصلی نظامهای سلامت و رفاه اجتماعی در سراسر دنیاست.
به گزارش (europa) مطالعهای در اتحادیه اروپا نشان میدهد که تا سال ۲۰۳۰، کمبود ۴ میلیون مراقب سالمند در این قاره پیشبینی میشود. ژاپن نیز سالانه حدود ۳۰۰ هزار نیروی مراقب کم دارد، در حالی که جمعیت بالای ۶۵ سالش از مرز ۳۰ درصد گذشته است.
این شرایط، دولتها و شرکتهای فناوری را به سمت راهحلهای تازه سوق داده است که چگونه میتوان بدون پرستار، از سالمند مراقبت کرد؟
فناوریهایی که پرستار نامرئی شدهاند
در خانههای جدید، مراقبت از سالمند دیگر به تماس تلفنی یا حضور فیزیکی وابسته نیست. شبکهای از فناوریها در پسزمینه فعالیت میکنند تا امنیت و سلامت فرد حفظ شود.
خانههای هوشمند سالمندمحور
در این خانهها، حسگرهای حرکتی سقوط را تشخیص میدهند، نور اتوماتیک شب هنگام مسیر رفتوآمد را روشن میکند، و سیستم تهویه دما را متناسب با وضعیت بدن تنظیم میکند.
رباتهای همدم و کمکیار
رباتهایی مانند (Pepper) یا (Paro) در آسیا و اروپا نهتنها کارهای فیزیکی ساده انجام میدهند، بلکه با چهره و صدای انسانی، احساس تنهایی را کاهش میدهند.
حسگرهای پوشیدنی و سلامت از راه دور
دستبندهای هوشمند مانند (Apple Watch) یا (Fitbit Sense) میتوانند ضربان قلب، سطح اکسیژن، خواب و حتی خطر سقوط را تشخیص دهند و در صورت بروز خطر، به خانواده یا مرکز اورژانس هشدار دهند.
مراقبت بیمراقب؛ فلسفهای انسانی
در پس این نوآوریها، فلسفهای عمیق نهفته است بازگرداندن استقلال و شأن انسانی به دوران سالمندی.
در مدل سنتی، مراقبت اغلب با وابستگی همراه است؛ سالمند باید از دیگران کمک بگیرد و در بسیاری موارد احساس ناتوانی یا سرباری میکند.
اما مدل جدید به او این امکان را میدهد که بدون کمک مستقیم دیگران، تصمیم بگیرد، کنترل کند و مشارکت فعال در زندگیاش داشته باشد.
الگوهای جهانی این تحول
ژاپن پیشتاز رباتهای مراقبتی
با توجه به کمبود نیروی پرستار، دولت سرمایهگذاریهای گستردهای در حوزه رباتهای مراقبتی انجام داده است.
به گزارش (reuters) در آسایشگاه شین-تومی توکیو، صحنه غیرمعمولی در جریان است: «پارو»، ربات خزدار فُک، زیر نوازشهای بانوی سالمند به آرامی نق میزند. «پپر»، ربات انسان نما، در حالی که گروهی از سالمندان را در حرکات ورزشی هدایت میکند، برایشان دست تکان میدهد؛ و ربات ایستاده «درخت» با صدایی زنانه و ملایم به مردی دارای ناتوانی جسمی که گامهای لرزان برمیدارد راهنمایی میکند: «راست، چپ، آفرین! »
این تصاویر بخشی از واقعیت روزمره آسایشگاهی است که با بهکارگیری ۲۰ مدل مختلف ربات، تحولی در ارائه خدمات مراقبت از سالمندان ایجاد کرده است.
آلمان و شبکه خانههای هوشمند
در آلمان، شرکتهای فناوری و بیمه سلامت، سیستمهایی طراحی کردهاند که با تحلیل دادههای حسگرها، تغییر در عادتهای روزمره سالمند (مثل کاهش تحرک یا تغییر در الگوی خواب) را تشخیص میدهند و هشدار میفرستند.
هدف، پیشگیری از بحرانهای سلامتی قبل از وقوع است.
آمریکا؛ اکوسیستم دیجیتال مراقبت
در آمریکا، غولهای فناوری مانند (Google Health) و (Apple HealthKit) با همکاری شرکتهای بیمه، سامانههایی برای پایش از راه دور سالمندان ایجاد کردهاند.
به گفته مدیر پروژه (Google Health)، «هدف ما این است که سالمندان بتوانند در خانه خود بمانند، اما از نظر مراقبتی در سطح بیمارستان باشند.»
ایران و گامهای نخست در مسیر نو
در ایران نیز طی سالهای اخیر، استارتاپها و شرکتهای دانشبنیان وارد حوزه فناوریهای مراقبتی شدهاند.
سامانههای پایش سلامت از راه دور، دستبندهای هشداردهنده سقوط، و اپلیکیشنهای یادآور دارو از جمله ابزارهایی هستند که میتوانند مقدمهای بر مفهوم «مراقبت بیمراقب» باشند.
اما چالشهایی مانند زیرساخت اینترنت اشیا هنوز عمومی نشده، بسیاری از سالمندان آشنایی کافی با فناوری ندارند و حمایت بیمهای از این ابزارها محدود است همچنان باقی است.
با این حال، کارشناسان معتقدند که ایران، با توجه به رشد سریع جمعیت سالمند در دهه آینده، ناگزیر است به سمت استفاده از فناوریهای حمایتی و خانههای هوشمند سالمندمحور حرکت کند.
مزایا و دغدغهها
مفهوم «مراقبت بدون مراقب» اگرچه مزایای بسیاری دارد، اما بدون تردید خالی از چالش نیست. از مهمترین دستاوردهای این مدل، حفظ استقلال سالمند است. در این شیوه، فرد سالخورده میتواند بدون وابستگی مستقیم به دیگران، امور روزمره خود را انجام دهد و احساس کنترل بر زندگیاش داشته باشد. این استقلال نهتنها عزتنفس سالمند را تقویت میکند، بلکه فشار روحی خانوادهها و بار سنگین بر دوش نظام سلامت را نیز کاهش میدهد.
از سوی دیگر، فناوریهای هوشمند به افزایش ایمنی و سرعت واکنش در شرایط اضطراری کمک میکنند. حسگرها و دستگاههای هشداردهنده در صورت سقوط یا بروز علائم غیرعادی، بلافاصله خانواده یا مراکز امداد را مطلع میسازند؛ اتفاقی که در بسیاری از مواقع میتواند نجاتبخش باشد. همچنین، بهدلیل پیشگیری از بحرانهای درمانی و کاهش بستریهای طولانی، این مدل در بلندمدت منجر به کاهش هزینههای مراقبتی برای دولتها و خانوادهها میشود.
با این حال، این رویکرد با چند دغدغه جدی نیز همراه است. نخست، هزینه بالای اولیه برای خرید و نصب تجهیزات هوشمند است که بسیاری از خانوادهها را از بهرهمندی از این فناوریها بازمیدارد. مسئله دوم، نگرانی درباره حریم خصوصی و امنیت دادههاست؛ چرا که اطلاعات حساسی مانند وضعیت جسمی، موقعیت مکانی و رفتارهای روزمره سالمند در سامانهها ذخیره میشود و خطر سوءاستفاده از آن وجود دارد.افزون بر این، جایگزینی بیش از حد فناوری بهجای ارتباط انسانی ممکن است به افزایش احساس تنهایی و انزوای اجتماعی بین سالمندان منجر شود.
بسیاری از پژوهشگران هشدار دادهاند که حذف کامل تماس انسانی، هرچند کارآمد به نظر برسد، میتواند به آسیبهای روانی و کاهش کیفیت زندگی منجر شود. در نهایت، موفقیت این طرحها وابسته به آموزش و آشنایی سالمندان با فناوری است؛ چرا که بدون آموزش کافی، حتی سادهترین ابزارهای هوشمند نیز ممکن است بلااستفاده بمانند.
آینده مراقبت بیمراقب؛ تلفیق فناوری و انسانیت
اگرچه ایده «مراقبت بدون مراقب» ممکن است در نگاه نخست سرد یا ماشینی بهنظر برسد، اما در جوهر خود انسانمحورترین شکل مراقبت است؛ زیرا به سالمند اجازه میدهد تا بدون از دست دادن عزتنفس، زندگی فعال و معناداری داشته باشد.
کارشناسان آیندهپژوه بر این باورند که در دهه آینده، ترکیب فناوریهای هوشمند، طراحی محیطی قابل انطباق و سیاستهای حمایتی میتواند به شکلگیری شهرهای سالمندمحور هوشمند منجر شود شهرهایی که هر گوشه آن به گونهای طراحی شده تا نیاز به پرستار را به حداقل برساند.
در چنین آیندهای، شاید سالمندان دیگر در خانههای سالمندان زندگی نکنند، بلکه در خانههایی زندگی کنند که خود، مراقب آنهاست.
انتهای پیام/
