قوانین تبلیغات در سلامت؛ محدود کننده یا در جهت سلامت مردم؟

به گزارش آنا،یاسر مختاری؛ تبلیغات امروزه بخشی مهم از جریان زندگی افراد را تشکیل می‌دهد. تبلیغات امر جدیدی نیست و در طول تاریخ با اهداف گوناگون اعم از مذهبی، سیاسی، اجتماعی، هنری و حتی اقتصادی وجود داشته است. مشاغلی مانند جارجی، مسیونری، رجز خوانی و ... همه در مسیر تبلیغات بوده‌اند. گاه تبلیغات اثر‌های بسیار بزرگی را بر جوامع داشته و موجب تغییرات بسیار زیادی بر زندگی افراد شده و گاهی هم پس از اندکی با فروکش کردن امواج تبلیغاتی این آثار هم ناپدید می‌شد.

سه هزار سال قبل از میلاد مسیح یک تاجر مصری بر روی برگ‌های پاپیروس اولین تبلیغات خود را ثبت کرد و پس از آن کم کم تبلیغات وارد عرصه تجاری، حکمرانی و ... مسائل دیگر شد. در زمانی که گوتنبرگ دستگاه چاپ را ساخت و پس از آن نشریات و رسانه‌های چاپی متولد شدند این تبلیغات راه خود را به رسانه‌‎ها بازکردند. س از آن نیز با ورود هر رسانه‌ای در جهان بخشی از محتوای آن را تبلیغات تشکیل داده و با تغییر فرم رسانه نحوه تبلیغات هم تغییر شکل پیدا کرده و به تبع آن تأثیر آن بر مخاطب نیز کاهش یا افزایش پیدا می‌کرد.

تقریبا بیشتر اندیشمندان و پژوهشگران علوم ارتباطات، جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی بر این موضوع که تبلیغات از هر نوع آن اعم از سیاسی، فرهنگی و اقتصادی می‌تواند بر مخاطب تأثیر گذاشته و به نوعی رفتار آنها را شکل دهند متفق‌القول هستند. اگر چنین نبود بسیاری از ارگان‌های دولتی و خصوصی و شرکت‌های بزرگ تجاری یا عام‌المنفعه بخش روابط عمومی یا بازاریابی خود را به این موضوع اختصاص نمی‌دادند.

سلامت و کالا‌های سلامت محور اعم از مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی، دارو و تجهیزات پزشکی نیز همواره بخش لاینفکی از تبلیغات را تشکیل می‌دهند. این تبلیغات شیوه‌های گوناگونی داشته و گاه یک فرم ویژه برای آن طراحی و اجرا می‌شود. مثلا در کشور‌های آمریکای لاتین از سوپ اپرا‌ها یا سریال‌های تلویزیونی صبحگاهی برای تبلیغات مواد شوینده استفاده می‌کنند چرا که مخاطب آنها در این ساعت عموما زنان خانه‌دار هستند و عموما با توجه به تأثیری که این تبلیغات بر مصرف مواد شوینده دارد، شرکت‌ها و کارخانه‌جات تولید کننده این مواد اسپانسری این سریال‌ها را بر عهده می‌گیرند.

تأثیر تبلیغات کالا‌های سلامت محور

تبلیغ کالا‌های سلامت محور به ویژه دارو و کالا‌های پزشکی با توجه به نقشی که در زندگی افراد بازی می‌کنند همانند تجویز و مصرف آنها تابع یکسری از قوانینی است که دولت‌ها برای آنها طراحی می‌کنند. این علاوه بر آن است که همزمان دولت‌ها محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی را نیز برای تبلیغ کالا‌های آسیب‌رسان مانند دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی وضع می‌کنند.

تبلیغات سلامت می‌تواند به ترویج برخی از رفتار‌های مثبت و منفی بیانجامد، مثلا یک کمپین تبلیغاتی برای پیشگیری از دیابت می‌تواند گروه گروه مردم را به ترک افعال مضر مانند مصرف شیرینی‌های مضر یا تشویق به ورزش کردن و ... سوق دهد و از آن سوی یک تبلیغ مضر مثلا دارویی که برای همین دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرد دیگر افراد را که نیازی به آن ندارند با مقاصد مختلف به مصرف این دارو‌ها سوق دهند و علاوه بر اینکه به سلامت خود زیان وارد کنند، به نظام سلامت نیز هزینه‌های مختلفی تحمیل کند.

با این حال تبلیغات هدفمند، علمی و دقیق نیز می‌تواند در پیشبرد اهدافی مانند واکسیناسیون گسترده و ضرروی برای توسعه سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها کمک کننده باشد یا آگاهی را در مورد مزایا و عوارض دارو‌های مختلف آگاه کنند.

مصرف خودسرانه، انتظارات غیر واقعی از دارو‌های مختلف مانند انتظار معجزه، مصارف غیر ضروری و تداخل دارویی و عوارض ناخواسته نیز می‌تواند از جمله تبعات تبلیغات انواع دارو‌ها باشد.

محدویت در تبلیغات دارو‌

با توجه به این موارد است که دولت‌ها تبلیغات دارو‌ها از مجاری رسمی را محدود و حتی برخی از آنها نیز ممنوع کرده‌اند. کشور‌های عضو اتحادیه اروپا، استرالیا و کانادا تبلیغ دارو‌های تجویزی به عموم مردم را ممنوع کرده‌اند و تنها تبلیغات تخصصی که مخاطب آنها پزشکان هستند تبلیغات مجاز محسوب می‌شود.

در آمریکا اگرچه انتشار تبلیغات دارو برای عموم مردم منعی ندارد با این حال محتوای تبلیغات باید در چارچوب قانون بوده و تمامی جزئیات مربوط به دارو اعم از مزایا و عوارض آن نیز باید منتشر شود.

در ایران نیز تبلیغ دارو‌ها و نیز ذکر خواص درمانی در تبلیغات مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی در رسانه‌های عمومی ممنوع است، اما آگهی و تبلیغات دارو‌ها و خواص درمانی مورد تأیید وزارت بهداشت در صورتی که صرفاً برای صاحبان حرف پزشکی و موسسات مربوطه قابل استفاده باشد بلامانع است. همچنین درج هر نوع آگهی برای تجویز یا فروش داروها، از طریق تعیین پورسانت یا تعیین جایزه جهت تشویق به تجویز یا خرید یا روش‌های مشابه ممنوع است

با این حال مجاری غیر رسمی و رسانه‌های اجتماعی با شیوه‌های گوناگون این قوانین را دوره زده و بدون توجه به تبعات آن، اقدام به تبلیغ با شیوه‌های گوناگون می‌کنند. این موضوع بیشتر از اینکه یک اقدام با اهداف تجاری و یا ترویج سلامت باشد یک اقدام آسیب‌رسان محسوب شده و می‌تواند منجر به یک رفتار خطرناک برای مخاطب شود.

مقابله با این مسائل هم شیوه خاص خود را می‌طلبد که عموما باید با همان شیوه و از طریق همین بستر‌ها با این گونه تبلیغات مقابله شود. آگاهی سازی در مورد مصرف خودسرانه انواع دارو‌ها و اثرات منفی که بر سلامت می‌تواند به جا بگذارد در قالب کلیپ‌های کوتاه با همان ژانر‌ها و همان شیوه تبلیغاتی که این دارو‌ها را تبلیغ می‌کنند می‌تواند تا حد راه‌گشا باشد.