رد پای بشر در فضا/ چه کسی زباله‌‌های ماه را جمع می‌کند؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا، نوید فرخی؛ سفر بشریت به ماه، از اولین گام‌های تاریخی نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در سال 1969 گرفته تا مأموریت‌های روباتیک اخیر، پر از دستاوردهای الهام‌بخش و اکتشافات علمی بوده است. در این مأموریت‌ها دانش ما نسبت به تنها قمر زمین افزایش پیدا کرد و برای مثال از ذخایر بالقوه آبی آنجا آگاه شدیم. حال ما با یک خبر شوک‌آور روبه‌روییم؛ کره ماه با معضل آلودگی محیط زیستی مواجه است! تاکنون بشر مأموریت‌های موفق زیادی را برای کاوش ماه انجام داده که بی‌تردید از جنبه علمی بسیار جالب و هیجان‌انگیز بوده، اما مسئله در اینجا صرفاً‌ بحث‌های نجومی نیست. ما حدود 227000 کیلوگرم زباله در ماه باقی گذاشته‌ایم!

این روزها بحث فوتبال داغ است. تصور کنید در یک مسابقه بعضی از تماشاگران فوتبال با خودشان یک چمدان سنگین به استادیوم ببرند و پس از پایان دیدار  چمدانشان را در همان استادیوم باقی بگذارند. وسایلی که در ماه رها کردیم، شامل ابزارهای فنی، قطعات ازکارافتاده خود فضاپیماها، یادگاری‌های شخصی و حتی چیزهای واقعا عجیب و غریبی مانند توپ گلف است! انباشت زباله در ماه به صورت واضحی نشان می‌دهد که اکتشافات فضایی بشر پیامدهای بالقوه‌ای خواهد داشت. به زبان ساده، چالش‌های محیط زیستی ما از این به بعد تنها محدود به زمین نیست و فضا را نیز در برمی‌گیرد. باید مراقب نحوه کاوش در فضا بود و از همین حالا باید قوانینی را در رابطه با فضای بیکران وضع کرد. مسئله فقط ماه نیست. ما باید در مورد همه مکان‌هایی که ممکن است در آینده از آنها بازدید کنیم، دغدغه داشته باشیم.

شاید بپرسید اصلاً‌ این ماجرا چه اهمیتی دارد؟ آلودگی محیط زیستی ناشی از فعالیت‌های انسانی روی ماه اصلاً مسئله ناچیزی نیست زیرا در محیط ماه فرآیندهای طبیعی از نوعی که در زمین شاهد آن هستیم رخ نمی‌دهد. در ماه از جو، آب‌وهوا یا فعالیت بیولوژیکی برای تجزیه یا بازیافت موادی که در آنجا دور ریخته‌ایم خبری نیست. این بدان معناست که تمام چیزهایی که از مراحل فرود مأموریت آپولو تا کاوشگرهای اخیر در آنجا قرار گرفته‌اند همانجا باقی می‌مانند (البته پرتوهای خورشیدی به ویژه اشعه ماوراء بنفش به همراه تغییرات شدید دمایی می‌تواند بر برخی مواد باقی مانده در سطح ماه تأثیر بگذارد).  

چالش در حال حاضر فقط تداوم کاوش‌ها نیست، بلکه مسئله سر نحوه کاوش‌ها است. ما باید به توسعه تکنیک‌های اکتشاف پایدار فکر کنیم. یکی از این رویکردها، طراحی تجهیزاتی است که کاملاً قابل استفاده مجدد باشند. به عبارت دیگر ما باید با خود ابزاری را به ماه ببریم که بتوان آن را تغییر کاربری داد. ابزاری را تصور کنید که پس از اینکه عمر مفیدشان به پایان رسید، به جای اینکه به عنوان زباله رها شوند، به عنوان یک ابزار علمی دیگر به کار روند!

روش هیجان‌انگیز دیگر استفاده از موادی است که در خود ماه برای ساخت سازه‌ها پیدا می‌شود. به این روش بهره‌برداری منبع درجا (ISRU) اطلاق می‌شود. در این روش به جای وسایلی که از زمین به فضا انتقال می‌دهند، از همان موادی که در دیگر اجرام آسمانی وجود دارد استفاده می‌شود! در حال حاضر در برخی فضاپیماهای موجود از فناوری‌هایی استفاده می‌کنند که از انرژی خورشیدی بهره می‌برند (اما این مسئله با سرمنزل مقصود بسیار فاصله دارد).  به لطف ISRU می‌توان مواد لازم را برای موتورهای پیشرانه‌، مواد ساختمانی و حتی ابزارهای کنترل زیستی فراهم کرد. با این روش نیاز به انتقال مواد از زمین به میزان قابل توجهی کم می‌شود.

راه حل در دسترس‌ اما پرهزینه دیگر پاکسازی فضایی است. برای پاکسازی فضایی باید مأموریت‌هایی جدا در نظر گرفته شود تا زباله‌های موجود حذف یا بازیابی شوند. احتمالاً این روش نه تنها به درد حیاط خلوت کیهانی ما می‌خورد، بلکه ورود شرکت بزرگی مانند ناسا به این حوزه، فرصت‌هایی را برای آزمایش فناوری‌های جدید برای مدیریت زباله فراهم می‌کند، که شاید حتی برای مدیریت زباله‌ها در زمین نیز مثمر ثمر باشد!

باید رویای آینده‌ای را در سر پروراند که در آن ماه به همان اندازه که حیاط خلوت ما به نظر می‌رسد، بکر باقی بماند. ما به عنوان علاقه‌مندان علم و فناوری و همچنین به عنوان ناظرانی بیرونیِ رصدگر اقدامات بشری، باید حامی نوعی از اکتشافات فضایی باشیم که با مسئولیت محیط زیستی‌مان هماهنگ باشد. این نوشتار نیز یک فراخوان برای اقدامی گروهی نیست، بلکه بازتابی بر ظرفیت جمعی ما در جهت تغییر است تا در نهایت میراث ما از اکشتافات فضایی، چیزی به جز زباله‌هایی باشد که بر جای گذاشته‌ایم! بار دیگر که نگاه‌تان به ماه افتاد به این فکر کنید که بشر چهره ماه را که میلیاردها سال دست نخورده بوده، طی همه چند دهه اخیر زخمی کرده است. تدوین و اجرای توافق‌نامه‌های بین‌المللی کار آسانی نیست اما مسئله صرفاً یک الزام اخلاقی نیست، بلکه یک ضرورت آینده‌محور است تا ظرفیت علمی، آموزشی و اکتشافی ماه (و فراتر از آن) برای نسل‌های آینده باقی بماند.