پژوهش در کجای پازل اقتصاد قرار دارد؟
رمزگشایی از نسخه نجات‌بخش اقتصاد با ثروت علم‌محور/ سکانس‌های زیست‌فناوری کشور تحسین‌برانگیز است
افزایش تولید دانش و به‌کارگیری آن در بهبود مولفه‌های اقتصادی کشور نقش موثری دارد و از این رهگذر می‌توان چشم‌انداز صادراتِ دستاوردهای علمی را با هدف خلق ثروت محقق کرد.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا _ فاطمه بحیرائی؛ پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. دانش محصول پژوهش است و تفاوت در دانش در حال حاضر یکی از دلایل مهم در تفاوت سطح رشد اقتصادی کشورها محسوب می‌شود. علاوه بر این، موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه از جمله صنایع، کشاورزی و خدمات به‌نحوی به گسترش فعالیت‌های پژوهشی وابسته است.
از طرفی، هزینه تحقیق، توسعه، نوآوری و تکنولوژی‌های جدید به بنگاه‌های اقتصادی اجازه می‌دهد توان تولیدی خود را ارتقا بخشند که این امر نیز منجر به رشد ظرفیت، کاهش هزینه، افزایش کیفیت و افزایش سرعت در تحویل کالا می‌شود؛ ضمن اینکه ویژگی برجسته ایده‌ها و نوآوری‌ها این است که رقابت‌پذیر نیستند.
این در حالی است که یکی از موضوعاتی که تلاش در آن چشم‌گیر بوده، یافتن راهی برای تفکیک اقتصاد کشور از اقتصاد نفتی است و تلاش‌هایی صورت گرفته تا به بودجه‌ای بیندیشیم که منبع و منشاء آن درآمد حاصل از فروش نفت نباشد.
یعقوب فتح‌اللهی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با آنا در رابطه با ارزش پژوهش در کشور می‌گوید «پژوهش که مبتنی بر یافته‌ها و دستاوردهای تکنولوژیک است، رمز نجات اقتصادی و تجدید بنای اقتصادی ایران است. در کشورهایی که اقتصاد پیشرو دارند مانند آمریکا، ژاپن، کره، چین و کشورهای اروپایی، کارکرد دانشگاهی با بدنه بیرونی و نیازهای اقتصادی شرکت‌های عظیم موجود در اقتصاد آن کشور، آمیخته است در آن کشورها، هر دانشجوی دکتری و نخبه، در پروژه‌ای فعالیت می‌کند که نیاز اساسی بخش‌های مختلف اقتصادی است.»
یعقوب فتح‌الهی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس
وی اینطور ادامه می‌دهد که «بنابراین یک منبع درآمدی از آن شرکت، بنگاه و تولیدکننده همان صنعت به دانشگاه وارد شده و معیشت اساتید و دانشجویان از محل همان منابع مالی تأمین می‌شود. اما در ایران به دلیل طراحی نادرست، اقتصاد با دانشگاه پیوند سیستماتیک نداشته و برنامه‌های عملیاتی الزام‌آور برای بخش‌های اقتصادی در راستای همکاری با دانشگاه نداریم، بنابراین منبع مالی برای تأمین معیشت نخبگان و دانشجویان وجود ندارد. این طراحی، یک چالش بزرگ برای کشور و نظام آموزش عالی بوده که تاکنون به آن نپرداخته‌ایم.»
به عقیده فتح‌اللهی؛ «لازم است وزارتخانه‌های علوم، آموزش و پرورش، بهداشت، صمت، سازمان برنامه و بودجه و معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری در یک برنامه مدون با کارشناسان و طراحان زبده، این پیوند سیستماتیک و ارگانیک صنعت و دانشگاه را در ایران طراحی کنند. این طرح در قالب یک شبکه بسیار پیشرفته از ذی‌نفعان، دانشگاه، بخش‌های مختلف اقتصادی، مؤسسات مالی و شبکه ارتباط بین‌المللی قابل انجام و عملیاتی شدن است.»
بیشتر بخوانید:
پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز در رابطه با نیمه عمر فناوری‌ها بیان می‌کند که «اگرچه در سال‌های قبل نیز مفهومی به نام نیمه‌عمر فناوری وجود داشته است، اما برخی از فناوری‌ها ۱۰ سال به طول می‌انجامد تا ۵۰ درصد محتوای آن تعویض شود و بعضی از فناوری‌ها نیز ماهانه و سالانه تغییر پیدا می‌کند، به‌طور مثال در حوزه موبایل با تغییرات هر روزه روبه‌رو هستیم. بنابراین اگر نتوانیم به فناوری‌هایی وارد شویم که حوزه‌های الویت‌دار جهان بوده و نیمه عمر آن‌ها کوتاه است، در این مسیر ضرر کرده‌ایم.»
وی اضافه می‌کند «امروزه هوش مصنوعی بحث جدی در تمام دنیا است، طول عمر تمام فناوری‌های این حوزه ماهانه تغییر می‌کند. در وزارت علوم نیز بخش‌هایی داریم که وظایف آن آینده‌نگاری و آینده‌پژوهی است به این صورت که در دنیا حوزه‌های علم‌وفناوری و مسیر حرکت آن‌را رصد می‌کنند تا برای آینده برنامه‌ریزی کنند.» پژوهش، رمز نجات و تجدید بنای اقتصادی ایران است
معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در رابطه با تأثیر پژوهش بر اقتصاد اینطور می‌گوید که «اقتصاد خیلی از موضوعات را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به‌طور مثال معلمی افتخار بزرگی است و بسیاری از کشورهای دنیا نیز بیشترین ارزش را برای معلمان قائل هستند و حتی بیشترین حقوق را به این قشر از جامعه اختصاص داده‌اند، اما در ایران علی‌رغم اینکه اساتید جایگاه بی‌بدیلی دارند اما فکر و نگاه مسئولین ما متفاوت است، درحالی‌که پژوهش در حوزه بیوتکنولوژی و فناوری زیستی دنیا را متحول کرده و خوشبختانه ما هم توانسته‌ایم در این زمینه گام جدی برداریم و در ایران نظام آموزش عالی وزارت علوم، پژوهشگاه بین‌المللی و ملی را به نام فناوری طراحی کنیم.»
پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
آمارها نشان می‌دهد بیش از ۱۴ درصد از ارزش کل صادرات در سال ۲۰۰۸ مربوط به صادرات با فناوری بالا بوده است. کشورهای چین، اتحادیه اروپا، آمریکا، هنگ‌کنگ، ژاپن، سنگاپور و کره‌جنوبی بیشترین سهم را در اختیار داشتند و سهم ایران در بازار بسیار ناچیز بود. ازاین رو، یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه‌یافته، توجه خاص به امر پژوهش به‌عنوان مولد دانش است.
اصولا پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشورهای توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است. توجه خاص مقام معظم رهبری به اقتصاد دانش‌بنیان هم از رهگذر این موضوع قابل تبیین است که غرب تمام تلاش خود را برای جلوگیری از دستیابی ایران به سطوح بالاتر دانش انجام می‌دهد.
صالحی در این رابطه اظهار می‌کند «اولویت کشور را زیست فناوری قرار داده‌ایم و بهترین دانشجوها را در دکتری پیوسته زیست فناوری بورسیه کرده‌ایم. در این مسیر معاونت علمی ریاست جمهوری نیز ستادی با عنوان زیست فناوری تشکیل داده است، بنابراین تمام نظام علمی کشور برای رسیدن به نقطه مطلوب در این مسیر دست‌به‌دست هم داده‌اند چراکه بر این باورند که زیست فناوری عاملی مهم در کشور است و در حال حاضر نیز جایگاه بالایی در این زمینه داریم. نکته قابل توجه این است که بسیاری از فارغ‌التحصیلان ما در این رشته مدیران شرکت‌های خود هستند و ما یکی از بزرگترین شرکت‌های تولیدکننده محصولات زیست فناوری و صادر کننده آن هستیم.» ایران از منظر شاخص تولید علم رتبه سوم خاورمیانه را در اختیار دارد
وی ادامه می‌دهد «داروهای پیچیده زیست فناوری ما به بیش از ۵۰ کشور دنیا صادر می‌شود و هیچ‌کدام هم نرخ دولتی نیست مثل داروهای ضدسرطان. در این رشته یک موجود ریز همچون باکتری و میکروب محصول تولید می‌کند بنابراین باید شرایط لازم برای بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها را فراهم کنیم. ما توانستیم علی‌رغم تحریم‌ها محصول خود را تولید کنیم و صادرات داشته باشیم. بنابراین اگر بر روی موضوعی در کشور اجماع شود آن مقوله تبدیل به یک خواسته ملی خواهد شد. افرادی وارد این حوزه شده‌اند که نه تنها تئوری‌های فضایی نداشته بلکه در کنار مردم قرار گرفته‌اند و درآمد حاصل از این امر را نیز وارد اقتصاد کشور کرده‌اند. بنابراین ما می‌توانیم از طریق پژوهش‌ها و علم فناوری به نقطه صادرات محصول خود رسیده و حتی کشورهای دیگر را به خود وابسته کنیم تا در نهایت برای کشور تولید ثروت داشته باشیم.»
بیشتر بخوانید:
ارزشیابی و اعتبارسنجی راه جهانی‌شدن نظام پژوهش در کشور
شیوه‌های تحول و بهبود نظام پژوهش کشور کدامند؟
با درک این واقعیت، باید نسبت به افزایش تولید دانش و به‌کارگیری آن در بهبود مولفه‌های اقتصادی حساس بود. وضعیت کشور از منظر شاخص تولید علم نشان می‌دهد، ایران رتبه سوم خاورمیانه را در اختیار دارد. بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط موسسه سایمگو در سال ۲۰۱۲میلادی ایران حدود ۳۷هزار مقاله قابل استناد منتشر کرده است (موسسه سایمگو؛ نظام رتبه‌بندی است که براساس تعداد مقالات علمی، موسسات آموزش عالی کشورهای مختلف موجود در بانک اطلاعاتی اسکوپوس را ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند). این شرایط روند روبه‌رشد کشور را در تولید علم نشان می‌دهد.
بنابراین برنامه‌ریزی برای افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان در تولید ناخالص داخلی؛ تدوین نظام‌نامه همکاری‌های هدفمند صنعت و دانشگاه؛ افزایش سهم بودجه تحقیقات در اعتبارات سازمان‌های دولتی و افزایش دامنه خرید تضمینی محصولات دانش‌بنیان توسط دولت برای ارتقای سهم دانش در اقتصاد کشور بسیار حائز اهمیت است.
انتهای پیام/۱۰۴/
انتهای پیام/
