کارنامه قرآن‌پژوهی «سید قطب» در «سوره» شبکه چهار بررسی شد
در برنامه «سوره» شبکه چهار سیما کارنامه قرآن‌پژوهی سید قطب بررسی شد.
به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا از روابط عمومی برنامه تلویزیونی سوره، سید مرتضی خاتمی خوانساری در ادامه سخنان خود در قسمت‌های پیشین ویژه‌برنامه «سوره» گفت: خداوند در قرآن درباره توسل می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ». وقتی شخصی را که نزد کس دیگر اعتبار دارد وسیله قرار می‌دهیم کارها بهتر پیش می‌رود. در دعا نیز می‌خوانیم: «فَإِنَّکمْ وَسِیلَتِی إِلَی اللّهِ وَ بِحُبِّکمْ و َبِقُرْبِکمْ أَرْجُو نَجاةً مِنَ اللّهِ». در زیارت جامعه کبیره هم داریم که «اللَّهُمَّ إِنِّي لَوْ وَجَدْتُ شُفَعَاءَ أَقْرَبَ إِلَيْكَ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الْأَخْيَار الْأَئِمَّةِ الْأَبْرَارِ لَجَعَلْتُهُمْ شُفَعَائِي». یعنی خدایا اگر از محمد (ص) و اهل‌بیت مقرب‌تر می‌شناختم آن‌ها را برای شفاعتم وسیله قرار می‌دادم.
این پژوهش‌گر تاریخ اسلام افزود: این یک قاعده است که هر کس مقرب‌تر باشد انسان بیشتر امید دارد که به وسیله او کارش راه بیفتد. این را خود خداوند به ما گفته است. گاهی در محاوره‌ها هم می‌گوییم تو را به حضرت عباس این کار را بکن. چرا؟ چون هم ما به حضرت علاقه داریم و او را قبول داریم هم طرف مقابل، درنتیجه با توسل به او کارمان را جلو می‌بریم.
وی ادامه داد: درباره حضرت آدم هم که از بهشت رانده شد و برای بخشش خود به درگاه خداوند گریه کرد در سوره بقره می‌گوید: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْه». آدم از پروردگارش کلماتی را دریافت کرد که به خاطر آن کلمات خداوند او را بخشید. جبرئیل آمد و به آدم گفت که از خدا بخواه که تو را ببخشد و این کلمات را بگو: «یا حمید بحق محمد یا عالی بحق علی یا فاطر بحق فاطمه یا محسن بحق الحسن یا قدیم الاحسان بحق الحسین». در قرآن هم آمده که آدم و حوا گفتند: «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ». این‌گونه شد که خداوند توبه آن‌ها را پذیرفت.
سید مرتضی خاتمی خوانساری اضافه کرد: اگر امام حسن (ع) صلح نمی‌کرد اسلام از بین می‌رفت. دولت روم منتظر بود تا اختلاف داخلی میان مسلمانان تشدید شود تا حمله کند و همه‌چیز را از بین ببرد. امام حسن (ع) خود را فدا کرد تا اسلام بماند. پیامبر (ص) هم خبر داده بود که صلح پسرم حسن بین دو طایفه مسلمانان اتحاد ایجاد می‌کند و خیلی برکات خواهد داشت. همین‌طور هم شد چون موجب شد مسلمانان در برابر دشمن یکپارچه شوند. اگر حِلم امام حسن نبود اسلام از بین رفته بود.
وی در پایان عنوان کرد: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در کتاب «انسان 250 ساله» می‌گویند تمام ائمه یک هدف و مسیر را طی کردند اما چون شرایط متفاوت بود عملکردهایشان تفاوت داشت. اطلاعات ما نسبت به معصومین کم است و باید بیشتر مطالعه کنیم. در قدیم مطالعه تاریخ سیره ائمه را " سیره‌خوانی " می‌گفتند. دانستن تاریخ موجب آموزش ماست که در هر زمان و شرایطی چگونه عمل کنیم.
در ادامه پانزدهمین قسمت از ویژه‌برنامه «سوره»، گفتگوی مسعود دیانی با زهیر توکلی و سید احمد نادمی در خصوص «قرآن و شعر سید حسن حسینی» پخش شد. در این برنامه همچنین یوسفعلی میرشکاک به قصه‌خوانی قرآنی از روی بخشی از کتاب «روض الجنان و روح الجنان» پرداخت.
بررسی کارنامه قرآن‌پژوهی سید قطب نیز بخش دیگری از پانزدهمین قسمت برنامه «سوره» بود. در این گزارش آمده است:
سید قطب، ادیب، نظریه‌پرداز برجسته اخوان‌المسلمین و مفسر قرآن کریم در اکتبر ۱۹۰۶ میلادی، مهر ۱۲۸۵شمسی در مصر متولد شد. پدر و دیگر اعضای خانواده او درگیر مبارزات سیاسی علیه حکومت پادشاهی مصر بودند و همین فضا سید قطب را از نوجوانی با مبارزه سیاسی آشنا ساخت. نوشته‌های او چنان تند بود که در برخی موارد به توقیف نشریات منجر شد. سید قطب در سال ۱۹۵۱ به اخوان‌المسلمین پیوست. علاقه او به اخوان چنان بود که خود را متولد ۱۹۵۱ می‌خواند. پس از بازگشت از آمریکا در دفتر وزارت تربیت و تعلیم مصر به کار گمارده شد، اما با هدف ادامه مبارزات سیاسی از شغل خود استعفا کرد.
پس‌ازآنکه حسن البناء، بنیان‌گذار اخوان‌المسلمین در سال ۱۹۴۹ به کام ترور رفت و اخوان با خلأ ایدئولوژیک مواجه شد، اندیشه‌های سید قطب به بازسازی و انسجام دوباره جنبش اخوان‌المسلمین در اوایل دهه ۱۹۶۰ انجامید و برخلاف حسن البناء که به دنبال روش‌های تدریجی و سیاسی برای دستیابی به حکومت اسلامی بود، سید قطب مشی انقلابی و مسلحانه داشت و بر این باور بود که تنها با کمک شمشیر و کتاب می‌توان حکومت خداوند در زمین را پیاده کرد. نظریات سید قطب گرچه به حکومت اسلامی موردنظر او منتهی نشد، اما انشعاب‌های دامنه‌داری را در اخوان‌المسلمین ایجاد کرد و ازجمله به پیدایش گروه‌های تکفیری مانند القاعده منجر شد.
در پی ترور ناموفق جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور مصر به دست یکی از اعضای اخوان‌المسلمین در اکتبر ۱۹۵۴، فشارهای دولت علیه اخوان آغاز شد. سید قطب نیز به دلیل مخالفت‌های شفاهی با سیاست‌های جمال عبدالناصر بازداشت و زندانی شد. در همین دوران زندان مهم‌ترین آثار وی تألیف شد؛ ازجمله تفاسیر قرآن و همچنین آثاری درباره ایدئولوژی سیاسی اسلام. قطب در آگوست ۱۹۶۵ به اتهام توطئه برای سرنگونی دولت محکوم به اعدام شد. حکمی که احتمالاً با اتکا به آخرین اثر وی، «معالم فی الطریق» صادر شد و در خرداد ۱۳۴۵ به اجرا درآمد.
سید قطب تا دهه چهل عمر خود به‌رغم فعالیت‌های جدی سیاسی، در مواجهه با قرآن کریم رویکردی ادبی و زیبایی‌شناختی داشت و جلوه‌های اعجاز قرآن را نیز با همین رویکرد تبیین می‌کرد. در دوره ده‌ساله زندان اما به این باور رسید که تنها پیروی از قوانین شریعت در یک مجموعه به‌هم‌پیوسته و جامع می‌تواند فساد را از میان ببرد و انسان‌ها را از تمام مواهب شخصی و اجتماعی برخوردار سازد. این اندیشه‌ها در اواخر عمر سید قطب در کتاب «معالم فی الطریق» بیان شد. سید قطب در این کتاب به تبیین حکومت اسلامی پرداخت و آن را با تکیه بر سه عنصر بنیادین «حاکمیت خدا»، «جاهلیت جهان و جهانی بودن اسلام» و همچنین «جهاد» توسعه داد. تأثیر او بر مبارزات سیاسی و اجتماعی مسلمانان مبارز چنان بود که اثر اخیر او تنها به فاصله دو سال در ایران به چاپ رسید.
مهم‌ترین اثر تفسیری سید قطب، «فی ظلال القرآن» است. آیت‌الله سید علی خامنه‌ای در سال ۱۳۴۸ ترجمه این کتاب به فارسی را آغاز کرد و پس از اتمام ترجمه جلد اول دریافت که احمد آرام، مترجم پرکار آثار انگلیسی، فرانسه و عربی در حال ترجمه آن است و بر همین اساس ترجمه خود را به پایان نرساند. بااین‌حال ترجمه مقام معظم رهبری یک‌بار در دهه 50 و بار دیگر در دهه 60 انتشار یافت و در سال گذشته با افزوده‌هایی چاپ شد.
سید قطب بر این باور بود که مردم از آن‌گونه هم‌نشینی با قرآن که مسلمانان صدر اسلام تجربه کرده‌اند دور افتاده‌اند. شاید از همین رو بود که مباحث لغوی، کلامی، فقهی و فلسفی را در تفسیر خود کنار گذاشت و قرآن را به‌مثابه متنی برای عمل و حرکت سیاسی تفسیر کرد. سید قطب قرآن را نه فقط کتاب عارفان و عبادت‌گران، بلکه کتاب حرکت و جنبش می‌دانست. «فی ظلال القرآن» را در دو مرحله تألیف کرد. در یک دوره با نگاهی ادیبانه در قرآن نظر کرد و بیشتر به نکات ادبی آن توجه یافت، اما در دوره دوم قرآن کریم را مبنای حرکت، تربیت و دعوت تلقی کرد و در پی آن بود که از لفظ آن فراتر رود و از قرآن برای ساختن جامعه اسلامی بهره گیرد.
اولین پاره‌نوشته‌های تفسیر سید قطب با نگاهی بیشتر زیبایی‌شناسانه به قرآن، در سال ۱۹۵۱ به‌طور سلسله‌وار در مجله المسلمون به چاپ رسید و سپس در مجلدات مستقل انتشار یافت. پس از انتشار ۱۶ جلد که حاوی تفسیر ۱۶ جزء قرآن بود به زندان افتاد، اما این امکان را یافت که در زندان به ادامه تفسیر خود بپردازد و ۲۷ جزء قرآن را تفسیر کرد. او اعجاز ادبی قرآن را نه چنان پیشینیان از راه بلاغت لفظی قرآن، بلکه با اتکا به زیبایی‌شناسی نهفته در تصویرسازی‌های قرآنی مورد مطالعه قرار داد و بر این اساس تلاش کرد احساسات و عواطف قهرمانان و شخصیت‌های قرآنی را در قالب تصویرسازی بیان کند. همچنین بر این باور بود که بین آوای واژگان، آهنگ و ریتم موسیقایی عبارات و معانی صحنه‌های توصیف شده در قرآن، هماهنگی هنری وجود دارد.
سید قطب روشن‌ترین دریافت‌های تفسیری خود درباره عمل اجتماعی و سیاسی را در تفسیر سوره انعام به نمایش گذاشت و به همین ترتیب 13 جزء نخست قرآن را بازتفسیر کرد. اما پیش از اتمام تفسیر محکوم به اعدام شد. وی قرآن کریم را متنی واحد در نظر آورد که محور مرکزی آن توحید است و خداوند آن را بر قلب پیامبر نازل کرده است تا بر پایه توحید امتی ایجاد کند، حکومتی برپا کند، جامعه را سازمان بخشد، اندیشه و اخلاق را پرورش دهد، روابط اجتماعی را تعریف کند، روابط حکومت اسلامی را با سایر حکومت‌ها تنظیم کند و همه امور را بر گرد محوری واحد که دین خداست استوار گرداند. سید قطب گرچه از روایات تفسیری بهره می‌برد اما همانند علامه طباطبایی از روایات برای رفع ابهام و روشن ساختن برداشت خود استفاده نمی‌کرد. بلکه تنها برای تأیید دیدگاه‌ها و رویکردهای خود به روایات اتکا می‌کرد.
برنامه تلویزیونی «سوره» که به موضوع قرآن اختصاص دارد، در شب‌های ماه مبارک رمضان هر شب ساعت 22:45 دقیقه از شبکه چهار سیما پخش می‌شود. تکرار این برنامه نیز ساعت 17 روز بعد است.
انتهای پیام/4104/
انتهای پیام/
