شعر جناحی با شعر انقلابی و سیاسی متفاوت است/ مداح به مشاور مذهبی و ادبی برای انتخاب شعر نیاز دارد

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا  ــ  حسن آقایان  ــ  بخش قابل توجهی از بار محتوایی یک مراسم مذهبی بر دوش شعر و آفریننده آن یعنی شاعر است. بلافاصله بعد از برگزاری آیین‌های مهم مذهبی در هیئت‌ها خصوصاً در ماه محرم اشعار خوانده‌شده توسط مداح در قالب‌های مختلف صوت و تصویر منتشر می‌شود و در دسترس علاقه‌مندان در مناطق مختلف کشور قرار می‌گیرد.

فراگیر بودن و مخاطبان زیاد باعث شده تا حساسیت‌ها بر ارزش ادبی اشعار آیینی، محتوا و مضمون این اشعار بیش از گذشته باشد تا اشعار در بهترین کیفیت در مجالس مذهبی مورد استفاده قرار گیرد.

برای بررسی شعر آیینی و شعر هیئت به سراغ هادی جانفدا شاعر مجموعه شعرهای آیینی «با لهجه خدا و صدای خودت» و «کفشداری یازده» رفتیم؛ در ادامه، گفتگوی خبرنگار خبرگزاری آنا با این شاعر جوان را درباره مختصات شعر آیینی و هیئت می‌خوانید.

آنا: ابتدا درباره شعر آیینی یعنی شعری که در هیئت‌های مذهبی توسط مداح خوانده می‌شود توضیحاتی بفرمایید.

جانفدا: اگر بخواهیم در حوزه تعریف کلمات وارد شویم، شعر آیینی تعریفی وسیعی دارد. به نظرم جا دارد که نشستی باشد و کارشناسان این مفاهیم را تعریف کنند که شعر آیینی به چه اطلاق می‌شود و حدود و ثغورش چیست و مرزبندی‌اش چطور مشخص می‌شود. اما فکر می‌کنم مد نظر شما شعر ولایی و شعر اهل بیت‌(ع) است. رسانه شیعه و اهل بیت(ع)، شعر بوده است. اهل بیت(ع) اهتمام ویژه به شعر داشتند و برای شعرا ارزش قائل می‌شدند. دلیلش هم این بود که این زبان هنر و زبان شعر بود که پیام‌های اهل بیت(ع) را پیام مظلومیت اهل بیت(ع) را منتشر کرد. مظلومیت ائمه اطهار الان برای ما جزء مسلمات است یا شهدای کربلا مظلوم بودند یا امام صادق(ع) مورد ظلم قرار گرفته است، اینها در یک برهه‌ای از تاریخ مخفی بوده و این‌طور نبوده که همه مردم این را بدانند و به آن اشراف داشته باشند؛ چون فضاسازی تزویر و نفاق از یک سو و تقیه‌ای که اهل بیت(ع) می‌کردند از سوی دیگر، باعث می‌شده که همین فضای خیلی ساده هم برای مردم روشن نباشد که اهل بیت(ع) مظلوم هستند. انتقال و ثبت مظلومیت اهل بیت(ع) در تاریخ مهم بوده که این مهم با ابزار شعر محقق شده است.

آنا: شعر چگونه می‌تواند در این مسیر کمک کند؟

جانفدا: یکی از کارهای شعر روشنگری در طول تاریخ است؛ یعنی هم اینکه پیام مظلومیت اهل بیت(ع) را رسانده به عالم، هم اینکه اهل بیت(ع) مظلوم واقع شدند و حق‌شان از آنها گرفته شده است. اتفاقاً یکی از قصیده‌هایی که مورد توجه اهل بیت(ع) قرار گرفته، قصیده معروف «مدارس آیات»، دعبل خزائی است. اصلاً خود پیام آن قصیده مدارس آیات که امام زمان(ع) تحویل می‌گیرد و خودش هم دو بیت به آن اضافه می‌کند این است که اهل بیت(ع) مظلوم هستند. امام رضا(ع) حقش غصب شده و به او داده نشده است. اصلاً خود مظلومیت اهل بیت(ع) یک پیامی بوده که وظیفه رساندن این پیام را شعر به دوش کشیده است.

جدا از این وظیفه، شعر وظایف دیگری هم در طول تاریخ داشته است. نشر فضائل اهل بیت(ع)، جدا از آنها که مظلومیت آنها را منعکس کند، فضائل اهل بیت(ع) را منتشر کرده و همیشه در میدان بوده است. پس برای شیعه خیلی هنر مهمی است. برای ایران هم همین‌طوری است و شاید مهم‌ترین هنر سرزمین ما شعر باشد. آن‌قدری که شاعران ما را در دنیا می‌شناسند، شاید نقاشان و خطاطان ما را در دنیا نشناسند. برای این سرزمین هم از ابتدا شعر، هنر مطرحی بوده و محبت اهل بیت(ع) با این هنر تأثیرگذار، دست به دست هم دادند، دو بال شدند برای ابلاغ پیام اهل بیت(ع) به مردم. گونه‌ای از شعر در سرزمین ما خصوصاً در 20 سال اخیر رونق بسیار گرفت و آن هم شعر ولایی و شعر اهل بیت(ع) است که هم پیشکسوتان خوبی در ایران هستند که در این زمینه فعالیت می‌کنند و هم شاعران جوانی پا به این عرصه گذاشته‌اند.

آنا: شعر اهل بیت(ع) چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ آنا: آیا هر شاعری می‌تواند شعر آیینی بسراید؟ شاعر چه چیزی باید داشته باشد یا چه چیزهایی را برای این نوع سرودن شعر باید رعایت کند؟

جانفدا: وقتی در مورد شعر از نظر فنی صحبت می‌کنیم، همه آن چیزهایی که ادبا گفته‌اند شعر لازم دارد، باید شعر اهل بیت(ع) هم داشته باشد؛ یعنی این بهانه خوبی نیست که بگوییم چون قرار است این شعر در هیئت و برای مردم خوانده شود، پس اگر یک‌سری نکات ادبی را هم نداشته باشد، اشکالی ندارد. خیر! ما وقتی می‌گوییم شعر، داریم در مورد هنری صحبت می‌کنیم که در این سرزمین ریشه دارد، کتاب‌های بسیاری در مورد فنون ادبی و صناعات ادبی نوشته شده که شعر باید چگونه باشد و شعر اهل بیت(ع) هم باید تمام آن ویژگی‌ها را داشته باشد. البته شعر اهل بیت(ع) یک ارزش افزوده‌ای دارد که آن هم روح، ارادت و اخلاص شاعر به اهل بیت(ع)، سوز و گداز و عاطفه خاصی است که شاید انسان نسبت به فرزندش هم آن نوع عاطفه و سوز و گداز را نداشته باشد. این یک جنس خاصی از عاطفه و سوز و گداز است که باید در شعر اهل بیت(ع) باشد، مخصوصاً شعر عاشورایی که اصلاً عاطفه، یک جزء‌ لاینفک و جدانشدنی آن است و یکی از چیزهایی که حرکت سیدالشهدا(ع) را تا امروز حفظ کرده و نسل به نسل منتقل کرده، آن عاطفه‌ای است که در این حرکت است. اشعاری هم که در طول تاریخ پیام‌رسان واقعه عاشورا بوده‌اند، به خاطر آن عاطفه‌ای که آن اشعار داشتند باعث شد مردم آنها را به خاطر بسپارند و نسل به نسل منتقل کنند.

آنا: چه پروسه‌ای از خلق و سرودن شعر تا خواندن شعر در هیئت توسط مداح باید طی شود که یک سری شعرها در هیئت وارد نشود؟

جانفدا: ما اینجا با چند ضلع مواجه هستیم. یکی ضلع تولید اثر است که یک شاعر یا یک نوحه‌سرا آن را تولید می‌کند، یکی عرضه‌اش است که این را مداح محترم اهل بیت(ع) عرضه می‌کند، یک ضلع هم مخاطب است که آن را گوش می‌کند. هر سه اینها را باید اصلاح کنیم. حالا مسئولیت کدام یک اینجا از همه بیشتر است؟ به نظر من مسئولیت مداح از همه بیشتر است؛ چون به هر حال میکروفن دست مداح است. اختیار و اداره جلسه دست مداح است. ممکن است امروز هزارتا شعر هم برای اهل بیت(ع) تولید شود که مثلاً 10تای آنها هم وهن باشد. تقریباً هم اجتناب‌ناپذیر است؛ چون وقتی در یک جایی کثرت تولیدات وجود دارد، بالاخره در میان اینها یک‌سری چیزهایی هم گفته می‌شود که در شأن اهل بیت(ع) نیست. البته وظیفه ما این است که به آن جنبه مثبتش نگاه کنیم، یعنی به آن 90 کار خوب تولید شده نگاه کنیم و این‌طور نباشد که به واسطه اینکه از این 100 شعر 10تایش هم وهن بوده، کلاً این جریان را بکوبیم.

یکی از کارهای شعر روشنگری در طول تاریخ است

آنا: مداحان چطور باید به شعر خوب برسند که هم از لحاظ ادبی و هم محتوا قابل قبول باشد؟

جانفدا: من می‌گویم در این میان مسئولیت مداح از همه بیشتر است چون مسئولیت اداره جلسه به دست مداح است. چرا رفتی آن شعر را انتخاب کردی و یک شعر دیگر را انتخاب نکردی؟ تو اینجا اختیار داری. مجبور نیست که هر شعری را بخواند. به نظرم مداحان ما کاری که باید بکنند، این است که همه‌شان یک شاعر خوب را نه فقط به عنوان اینکه برای‌شان شعر بگوید بلکه به عنوان یک مشاور محتوایی جلسه انتخاب کنند. یعنی یک شاعری که در حوزه اهل بیت(ع) سواد هم دارد، تاریخ هم بلد است، چون خیلی از شاعران را داریم چون آن جنس شعر اصلاً سروکارش با این مفاهیم است.

 مداحی که مخاطب زیاد دارد و مخصوصاً رسانه‌ای دارد که می‌خواهد کارهایش را پخش کند، حداقل باید یک مشاور شعری داشته باشد و حتی یک روحانی به عنوان مشاور محتوایی هم باید در کنارش باشد؛ یعنی آن کسی که برای 5 هزار نفر، 10 هزار نفر می‌خواند، رسانه دارد و آثارش در سطح بالا تکثیر می‌شود و مردم می‌شنوند، نیاز دارد که این دو را در کنار خود داشته باشد تا در مورد محتوا و نوع شعر با اینها مشورت کنند و حتماً با نظر اینها حرکت کند. هیچ اشکالی هم ندارد و این کسر شأن نیست، بالاخره همه چیز را همگان دانند! همه چیز را که یک نفر نمی‌داند. مداح قرار نیست حتماً شعر هم خوب بفهمد، قرار نیست آیات و روایات را هم خوب متوجه شود. بنابراین به نظرم این کار اگر درست شود خیلی تأثیر می‌گذارد و مسئولیت این امور با مداح است.

مداحانی را می‌شناسم که شاید 10 تا 15 سال است که دارند شعر فاخر می‌خوانند. در ابتدا شاید مستمع و مخاطب‌شان با آن‌گونه شعر آشنایی چندانی نداشت ولی کم‌کم مخاطبانش با آن اشعار اُنس گرفتند و الان هم با همان اشعار فاخر گریه می‌کنند. مداحی را هم می‌شناسم که مسیر برعکس این را طی کرده یعنی آن‌موقع داشته اشعار فاخر و خوب می‌خوانده، الان به یک‌سری اشعار ضعیف‌تر رو آورده است، پس هر دو حالت را داریم. این وظیفه سنگین دوستان ذاکر اهل بیت(ع) است. بالاخره ارائه‌کننده محتوا و تصمیم‌گیرنده در مورد محتویات جلسه، مداح است.

آنا: مرز باریکی بین هیئت سیاسی و هیئت سیاست‌زده وجود دارد. بخش مهمی از محتوای هیئت هم شعر است حالا این شعر باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا مرز هیئت سیاسی و سیاست‌زده عبور نکند؟

جانفدا: اصل اول این است که شعر نباید جناحی باشد. شعر جناحی با شعر انقلابی و سیاسی متفاوت است. مثلاً آقای مطیعی که رفت آن اشعار را در عید فطر خواند، اگر آقای سعید جلیلی رئیس‌جمهور می‌شد هم می‌رفت این اشعار را می‌خواند؟ یعنی آن‌طور که صف اول را خطاب می‌کرد. درست است که چیز بدی نگفت، بالاخره حقایق را گفت ولی می‌خواهم بگویم مردم این‌جوری به قضایا نگاه می‌کنند، مردم این‌طوری فکر می‌کنند، نمی‌توانیم جای مردم هم فکر کنیم، ما نمی‌توانیم به مردم بگوییم ما این کار را می‌کنیم تو این‌جوری فکر کن. مردم هر جوری که دوست دارد فکر می‌کند، یعنی آن چیزی که می‌بیند را می‌گوید. مردم هم این را متوجه می‌شوند.

شعر و محبت اهل بیت(ع) دو بال ابلاغ مظلومیت ائمه هستند

مقام معظم رهبری یک جمله خیلی خوبی دارد که می‌فرماید: «ما سیاست دینی می‌خواهیم نه دین سیاسی!» ما باید بیاییم سیاست را دینی کنیم نه اینکه بیاییم دین را هم سیاسی کنیم؛ یعنی اینکه بگوییم اگر آیت‌الله یزدی با آیت‌الله لاریجانی دعوا کرد، چون روحانی هستند می‌شود دعوای طلبگی و هیچ اشکالی ندارد؛ اما اگر جواد ظریف مثلاً با محمود واعظی به هم‌دیگر فحش دادند، این می‌شود رسوایی دولتی! این را مردم متوجه می‌شوند که آقا این دین سیاسی است. چون اینها عضو شورای نگهبان هستند، در روزنامه به هم‌دیگر فحش بدهند، این می‌شود دعوای طلبگی، می‌گویند اختلاف نظر است! دو نفر دیگر این کار را انجام بدهند اسمش چیز دیگر است، این رویکرد دوگانه است.

آنا: در این مواقع شاعر شعر خود را حق می‌داند.

جانفدا: حق و حقیقت انعطاف ندارد برای کسی! حضرت علی‌(ع) چون حق و حقیقت بود، انعطاف نداشت، با همه یک جور برخورد می‌کرد. حق منعطف نیست. ما اگر بر مبنای حق شعر بگوییم خیلی خوب است؛ یعنی بگوییم ارزش انقلاب چه بود؟ شما ارزش‌های انقلاب را اگر در آن طرف دنیا هم بروید بگویید قابل پذیرش است. بگویید ما آمده‌ایم در بیت‌المال خیانت نکنیم، جلوی فساد را بگیریم، برابری باشد، برادری باشد، می‌گویند احسنت! ما هم به این معانی قائلیم. ارزش‌های انقلاب فطری است و شعرا دوست دارند که به این مفاهیم بپردازند و می‌پردازند. ما در این 10 تا 15 ساله در هیئت‌ها واقعاً در بحث شعر زیاد به این مفاهیم پرداخته‌ایم. اصلاً یک زمانی در هیئت از این خبرها نبود. انصاف را اگر بخواهیم رعایت کنیم اتفاقات خوبی در این چند سال افتاده است. ولی منظور من این است که باید مواظب باشیم این موضوع جناحی نشود. مرزش جناحی شدن است.

شاعر باید حق‌طلب باشد. بگوید من دنبال حق هستم. حق را می‌گویم، حتی اگر جمهوری اسلامی ظلم کرده باشد، حتی اگر یک نهاد و دستگاه جمهوری اسلامی ظلم کرده باشد باید با شعرم روبروی آن بیستم. ظلم بد است! این حرف سیدالشهدا(ع) بود. ولی اگر ما بیاییم بگوییم نه، این به مصلحت نیست که مثلاً اگر قوه قضائیه این کار را کرده، قوه مقننه این اشتباه را کرده، فلان نهاد کشور این اشتباه را کرده، آن را بگوییم! این شعر جناحی می‌شود. شاعر باید حق را برای همه بگوید. فرقی نمی‌کند عبدالله بن زیاد ظلم کرده باشد، یا یزید یا یک نفر در جمهوری اسلامی کرده باشد. این ظلم را باید داد بزنیم، نباید قضیه را جناحی کنیم.

به نظرم نیاز است که رسانه‌ها میزگرد بگذارند، شاعران بیایند صحبت کنند، هر چه تضاد آرا و صحبت پیرامون این مطالب باشد، به نظرم روشنگری پیرامون این مطالب بیشتر می‌شود. ما نباید بترسیم از روشنگری. هر چه مسیرمان روشن‌تر باشد بهتر می‌توانیم حرکت کنیم.

انتهای پیام/4072/4028/