تهدیدات فضای مجازی و ضرورت آموزش مهارت حل مسئله به کودکان!

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری آنا ـ محمدمهدی سیدناصری (مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان): والدین و معلمان عزیز؛ در عصر اینترنت و گسترش فضای مجازی دوران بلوغ یکی از پرفراز و نشیب‌ترین مراحل رشد در زندگی انسان است. در این دوران، کودکان شما نه‌ تنها با تغییرات جسمی و روانی زیادی رو‌به‌رو هستند، بلکه در جستجوی هویت خود و یافتن جایگاهشان در جهان نیز تلاش می‌کنند.

در این مسیر، همراهی شما می‌تواند نقش بسیار مهمی در آرامش، اعتماد به نفس، و رشد شخصیتی آنها داشته باشد. همه انسان‌ها در هر سنی نیاز به احساس امنیت دارند. احساس امنیت به معنی دور بودن از خطر و تهدید‌های فیزیکی نیست. ممکن است فردی در میان انبوهی از خطر‌ها و تهدید‌ها باشد، اما احساس امنیت داشته باشد.

در این موقعیت، فرد دلایلی دارد که می‌داند با این‌که خطر وجود دارد، به او آسیبی نخواهد رسید. برعکس این حالت هم می‌تواند اتفاق بیافتد. ممکن است فرد در امنیت کامل باشد، اما احساس امنیت نکند. کودکان به‌دلیل وابستگی که به اطرافیان و بزرگتر‌ها دارند در این زمینه بسیار حساس هستند. آنها بدون حضور والدین و بزرگتر‌ها احساس امنیت نمی‌کنند. اما حس امنیت در کودکان فقط با حضور والدین و برطرف کردن نیاز‌های اولیه آنها تامین نمی‌شود. والدین گاهی نیاز‌های روحی و روانی کودکان را فراموش می‌کنند و تصور می‌کنند فقط با تامین نیاز‌های مالی و جسمی می‌توانند در کودک احساس امنیت ایجاد کنند.

کودکان نیاز دارند که دیده بشوند، حرف‌ها و احساس آنها شنیده شده و از طرف والدین تایید شوند. کودکان حق دارند در زندگی روزمره خود از نظر روحی، عاطفی و جسمی احساس امنیت و آرامش کنند. در واقع، احساس امنیت می‌تواند آنها را برای رشد و البته رشد مطلوب در سال‌های اصلی خود آماده نماید. با این حال، این مفهوم برای بسیاری از والدین بسیار انتزاعی است و درک بیشتر در مورد آن می‌تواند برای کمک به رشد فرزندانمان بسیار مهم باشد.

اما همواره این پرسش مهم و کلیدی مطرح است که چرا گاهی کودکانتان رازهایشان را با شما درمیان نمی‌گذارند؟ شاید دلیل آن احساس ترس از قضاوت یا واکنش‌های شدید باشد، و یا شاید نمی‌دانند چطور احساسات و مشکلاتشان را بیان کنند. حالا زمان آن رسیده که با دیدگاهی جدید و خلاقانه به این ارتباط نگاه کنیم به‌عنوان مثال با انجام بازی‌ها و تمرینات عملی مانند بازی «حلقه رازها» که هدف آن ایجاد فضایی امن و صمیمی جهت گفت‌و‌گو و کشف دنیای درونی فرزندان بدون ترس از قضاوت.

مراحل اجرا؛۱ - ساخت حلقه رازها: یک حلقه یا دایره (می‌تواند واقعی یا نمادین باشد) را مشخص کنید. این حلقه جایی است که همه اعضای خانواده یا دانش‌آموزان دور هم می‌نشینند. قانون اصلی این است که هرچیزی که در این حلقه گفته می‌شود، در آن باقی می‌ماند و کسی نباید دیگری را قضاوت کند.

۲-شروع بازی؛ ابتدا یک موضوع ساده و غیرحساس مطرح کنید. مثلاً: اگر می‌توانستی هر کاری انجام دهی، چه کاری انتخاب می‌کردی؟ سپس نوبت به هر عضو می‌رسد تا نظرش را بگوید. به‌تدریج می‌توانید موضوعات عمیق‌تر مانند «بزرگ‌ترین نگرانی‌ات در این هفته چه بود؟» را مطرح کنید.

۳-ابزار کمک؛ از کارت‌هایی که روی آنها سؤال‌ها یا موقعیت‌های مختلف نوشته شده استفاده نمایید. هر نفر به نوبت یک کارت برمی‌دارد و درباره آن صحبت می‌کند. این کارت‌ها می‌توانند شامل مواردی مانند «بهترین خاطره‌ات از دوران کودکی چیست؟» یا «یکی از راز‌هایی که نمی‌توانی به کسی بگویی چیست؟» باشند.

۴-پاداش برای صداقت؛ هرکسی که صادقانه‌ترین پاسخ را بدهد یا از احساسات واقعی خود صحبت کند، یک امتیاز یا پاداش کوچک دریافت می‌کند (مثلاً انتخاب یک فعالیت خانوادگی).

۵-نتیجه‌گیری؛ در پایان بازی، از همه بخواهید که درباره‌ احساسشان پس از این گفت‌و‌گو صحبت کنند و تشویقشان کنید که در آینده نیز به این حلقه اعتماد کنند.

راهکار‌های علمی و تربیتی برای والدین و معلمان در عصر فضای مجازی:

۱-پرورش مهارت‌های ارتباطی؛ به فرزندانتان بیاموزید که چگونه احساسات خود را به‌درستی بیان کنند. بازی‌هایی مانند «حلقه رازها» یا «نامه به خود آینده» می‌توانند به آنها در تقویت این مهارت کمک کنند.

۲-ایجاد فضایی بدون قضاوت؛ فضایی فراهم کنید که فرزندان احساس کنند هر سخنی که می‌گویند با احترام شنیده می‌شود، حتی اگر اشتباه کرده باشند.

۳-آموزش مهارت حل مسئله؛ به‌جای ارائه‌ راه‌حل‌های آماده، آنها را به فکر کردن درباره‌ راه‌حل‌های ممکن تشویق کنید. مثلاً بپرسید: «فکر می‌کنی چه کاری می‌توانی انجام دهی که اوضاع بهتر شود؟»

۴-تشویق به خودشناسی؛ در دوران بلوغ، فرزندانتان در حال کشف هویت خود هستند. از آنها بخواهید چیز‌هایی را که به آن علاقه دارند (مانند ورزش، هنر، یا مطالعه) کشف کنند و در این مسیر حمایتشان کنید.

۵-الگو باشید؛ رفتار شما بزرگ‌ترین درس برای فرزندانتان است. اگر می‌خواهید آنها صادق، مهربان و خلاق باشند، ابتدا خودتان این ویژگی‌ها را در عمل نشان دهید.

در پایان، به یاد داشته باشید که ارتباط مؤثر با کودکان نسل زد و آلفا، نیازمند صبوری و خلاقیت است. آنها گاهی ممکن است از شما فاصله بگیرند یا رفتار‌هایی کرده که شما را دلخور کنند. اما این رفتار‌ها نشانه‌ای از نیاز آنها به درک بیشتر است و با عشق و حمایت، می‌توانید رابطه‌ای بسازید که در سخت‌ترین دوران زندگی نیز به آن تکیه کنند.