کودتای 28 مرداد و شروع روابط جهت‌دار بین ایران و آمریکا

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، برای نسل به ستوه آمده از ناکارآمدی مسئولان و جویندگان کلید حل مشکلات در آن‌سوی مرزها ارتباط و یا عدم ارتباط با هیچ کشوری به‌اندازه آمریکا اهمیت ندارد.

سرزمینی که در میان آب‌های آن زنی با مشعل ایستاده و پیام آزادی را به دنیا مخابره می‌کند و مراکز قدرت و ثروت آن با چوب مقدس خود به روی پرده‌های نقره‌ای، آمریکا را به‌عنوان منجی موعود به مردم نشان می‌دهند و برای جوانانی خسته، از کشور‌های درحال‌توسعه مسحور این تصویر زویایی می‌شود.

اینجا ایران در تابستان 98 پس از شکست توافق برجام هنوز عده‌ای چشم‌انتظار مذاکره مستقیم بین دولت ایران و آمریکا هستند تا بلکه معجزه‌ای برای حل مشکلات داخلی رخ دهد و جیغ‌های جماعت مدام آبان سال 58 را یادآوری می‌کند و مقصر وضع موجود را دانشجویانی می‌داند که به طمع کشف اسرار آمریکایی و اثبات جاسوسی آن‌ها در‌های سفارت را باز کردند.

اما لازم است برای بررسی رابطه از سال 58 به عقب‌رفته و با اولین دولتی مواجه شویم که رجال آن دست سیاست‌مداران آمریکایی را برای دوستی لمس کردند، یعنی حلقه یاران مصدق که سیاستمداران آمریکا در میان آن‌ها نشست‌وبرخاست داشتند و درهای سفارت آمریکا همواره به روی آن‌ها باز بود.

محمد مصدق، دست‌پرورده یک خانواده قجری قدرتمند و نماد ملی‌گرایی در ایران معاصر، کسی که علی‌رغم تمام زاویه‌هایی که نیروهای اسلام‌گرا با وی داشتند اولین دولت قدرتمند را در عصر پسا مشروطه پدید آورد و به گواهی تاریخ مشروطیت جدیدی را بر حکومت شاهنشاهی تحمیل کرد. شاید عامه مردم وی را صرفاً با حضور در نهضت ملی شدن نفت بشناسند و کمتر کسی مطلع باشد او در طول سه سال نخست‌وزیری مقام شاه را از فرماندهی کل قوا به یک جایگاه تشریفاتی محدود کرد و چنان به امور مالی سیطره داشت که علاوه بر قطع حقوق‌های بی‌مورد به وابستگان شاه حتی هزینه‌های آشپزخانه دربار را کنترل می‌کرد. (فردوست، 1369: 173)²

برای پهلوی جوان که به دنبال احیای سلطنت مقتدرانه پدر بود تحمل یکه‌تازی مصدق امکان‌پذیر نبود و کنار زدن او را تنها راه بقای خود می‌دانست و در مردادماه 1332 کاسه صبر او لبریز شد. 26 مرداد سال 1332 شاه و ملکه در نوشهر اقامت داشتند بامداد آن روز زاهدی قرار بود کودتای اولیه را انجام دهد که به خاطر رعب و وحشت نیروهای نظامی تحت امر خود از غیبت شاه در تهران عملیات کودتا انجام نشد و عملیات برای مصدق فاش شد. صبح 26 مرداد شاه با شنیدن این خبر به بغداد فرار کرد که به خاطر عدم استقبال سفیر ایران از خود ( به دستور مصدق ) عرصه را تنگ دید و به رم گریخت در آنجا نیز خواجه‌نوری، سفیر وقت ایران در ایتالیا، از او استقبالی به عمل نیاورد.

هنگامی‌که شاه در ایران حضور نداشت توده‌ای‌های داعیه‌دار کمونیسم که جایی برای خود در حکومت وابسته به اروپا و آمریکا نمی‌دیدند به خیابان‌ها ریختند و ضمن پایین کشیدن مجسمه‌های شاه شعار جمهوری دادند، مصدق نیز که خیابان‌های تهران را در اشغال عناصر توده‌ای دید مجدداً با متحد استراتژیک خود آمریکا تماس گرفت و اعلام کرد می‌خواهد کنار بکشد اما غافل از آنکه آمریکایی‌ها قدرت گرفتن یک دیکتاتور نظامی را به نجات مصدق ترجیح می‌دادند درواقع آن‌ها نمی‌توانستند ثانیه‌ای پایگاه خود در منطقه را از حضور شاه مقبول یا نخست‌وزیر مقبول خالی بگذارند تا طعمه شوروی کمونیست شود و توده‌ای‌ها در تهران رژه پیروزی بروند. ارتشبد حسین فردوست در خاطرات خود ذکر می‌کند که رئیس MI6 ایران مستقیماً به وی گفته بود: آمریکایی‌ها به دنبال دیکتاتور نظامی بودند، ما (انگلیسی‌ها) آن‌ها را به بازگشت محمدرضا راضی کردیم. (فردوست، 1369: 173)³

به‌این‌ترتیب تشکیلات سری انگلیس و آمریکا در ایران با اردوکشی خیابانی جمعیت‌های مدنظر در 28 مرداد 1332 از زاهدی حمایت کردند و با محاصره و دستگیری مصدق، اشغال پایگاه رادیو و اعلام نخست‌وزیری زاهدی، پرونده یک دولت ملی را بستند. مصدق شخصیت خاکستری تاریخ ایران که هرچند انتقادات بسیاری از سوی امام خمینی(ره) به او وارد است، می‌توانست گامی در جهت جدایی حکومت از سلطنت بردارد اما با تکیه و افشای نیت تسلیم خود مقابل حزب توده نزد دوستان آمریکایی خویش سقوط خود را رقم زد. وزارت امور خارجه آمریکا در سال‌های گذشته 375 قطعه سند منتشر نموده است که طبق آن دولت آمریکا 5 میلیون دلار برای انجام کودتا به زاهدی داده بود و یکی از مقامات سیا به نام «کرمیت روزولت» جهت نظارت بر انجام کودتا در تهران حضورداشته است.⁴ 

آمریکایی‌ها در روز پس از واقعه همواره خود منجی پهلوی اعلامی می‌کردند و این اقدام خود را پس از گذشت سالیان دراز اقدامی متعارف در قالب جنگ سرد می‌دانند هرچند که به نفرت مردم ایران از خود به خاطر این امر اذعان دارند. (کلینتون، 2014، فصل 18)⁵ حال به این جهت است که با تورق تاریخ و بازخوانی اولین قدرت‌نمایی آمریکا در ایران پس از جنگ جهانی دوم، آن‌هم قدرت‌نمایی که به قیمت سرنگونی یکی از رجال وابسته به خود انجام دادند درمی‌یابیم سنگ اول که آغازگر جنگ و پایان سکون بود را آمریکا به سمت ایران پرتاب کرد و چه در ماجرای کمک به شاه فراری، حمله طبس، شلیک به هواپیمای مسافربری ایران در خلیج‌فارس، مذاکرات الجزایر و... بارها سنگ‌اندازی قدیمی خود را تکرار کرد و در ادامه این بازی قدیمی بین دو کشور لحظه‌ای ملامت کردن ایران برای خصومت نسبت به آمریکا با بدیهیات دنیای سیاست سازگار نیست.

منابع استفاده‌شده:

1. Hollywood هالیوود در لغت به معنای چوب مقدس.


2. فردوست، حسین. (1369). ظهور و سقوط سلطنت پهلوی. تهران: اطلاعات


3. همان


4. انتشار اسناد دخالت آمریکا در کودتای 28 مرداد پس از 64 سال، Yjc.ir


5. کلینتون، هیلاری. (2014). تصمیم‌های دشوار

*دبیر سیاسی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه الزهرا(س)

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری آنا» نیست و این خبرگزاری صرفاً منعکس‌کننده نظرات فعالان دانشجویی است.

انتهای پیام/4108/