نگاهی به مهاجرت و چالش‌های آن در مستندهای پرس‌تی‌وی

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، مهاجرت از آن دست مقولات و مسائل انسانی است که صرفا به عنوان تجربه سفر شناخته نمی‌شود و چالش‌های مختلفی را پیرامون خود شکل می‌دهد که هرکدام از آنها می‌تواند از منظر آسیب‌شناسی اجتماعی و فردی مورد بررسی قرار ‌گیرد. به عبارت دیگر «مهاجرت» را اگر به‌عنوان یک مضمون در نظر بگیریم می‌توان آن را از جنبه‌های گوناگون فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حتی روانشناختی مورد تحلیل قرار داد و چالش‌هایی را که در هر یک از این حوزه‌ها وجود دارد بازنمایی کرد. شبکه پرس تی‌وی بنا به ماهیت و کارکرد رسانه‌ای خود همواره این مساله را به‌عنوان یک دغدغه جدی مورد توجه قرار داده و با پخش انواع مستندهایی که به مساله مهاجرت پرداخته‌اند تلاش کرده تا این تجربه را از زوایای متفاوت مورد تحلیل قرار دهد و مخاطبان خود را نسبت به ابعاد مختلف آن آشنا کند. در این یادداشت به بازخوانی برخی از این مستندها خواهیم پرداخت که از این شبکه با موضوع مستند روی آنتن رفته است.
تجربه شرقی

«تجربه شرقی» (Oriental Experience) عنوان مستندی در شبکه پرس‌تی‌وی بود که داستان آدم‌هایی را روایت می‌کند که سال‌هاست دور از وطن، زندگی جدیدی را تجربه کرده‌اند. این مستند به کارگردانی فاطمه موسوی محصول سال 2018 شبکه پرس تی‌وی است که با چند پناهجو از کشورهای مختلف همراه می‌شود و ماجرای زندگی آنها پیش از مهاجرت به ایتالیا و زمان زندگی در این کشور را به نمایش می‌گذارد. در واقع مستند «تجربه شرقی» به بررسی زندگی گذشته این افراد و زندگی امروز آنها در شهر ونیز ایتالیا می‌پردازد و داستان سرگذشت پرفرازونشیب این پناهجویان را در فضای رستورانی به همین نام بازگو می‌کند.

این مستند را می‌توان در ذیل مستندهای جنگ هم قرار داد که اگرچه به شکل مستقیم به فضای جنگ نمی‌پردازد اما پیامدهای جنگ را که یکی از آنها مهاجرت است محور قرار داده و به روایت تحلیلی آن می‌پردازد. ضمن اینکه به واسطه همین روایت به بازنمایی لایه‌های درهم‌تنیده تجربه‌های فرهنگی که برساخته از تجربه مهاجرت است نیز پرداخته می‌شود. به‌طوری که می‌توان دست‌کم سه فرهنگ مختلف را که حالا به جبر مهاجرت در یک تجربه هم‌زیستانه قرار گرفته‌اند به تصویر کشید.

مستند «تجربه شرقی» تمرکزش را روی مهاجران جنگ‌زده و زندگی آنها در سرزمین بیگانه قرار داده که از پس آن می‌توان روایت‌های مختلفی از تحلیل‌های مردم‌نگارانه تا روانشناسی بحران فردی را ردیابی کرد؛ مستندی متفاوت درباره مهاجرت مردم خاورمیانه. مستندی که در عین محوریت موضوع(مهاجرت)، شخصیت‌محور نیز هست. به این معنا که قصه آن به سه شخصیت که در فیلم می‌بینیم وابسته است. یکی از آنها خانمی ایتالیایی و اهل شهر رم که از سال‌ها پیش عاشق فرهنگ و مردم خاورمیانه به‌ویژه سوریه و فلسطین است و از طریق آداب و رسوم، موسیقی و غذای این کشورها با مردم آنها آشنا شده است. این زن به سوریه می‌رود و از این طریق از نزدیک هم با فرهنگ و زندگی در این کشور آشنا می‌شود و سوریه را به مثابه‌ وطنش می‌بیند.

شخصیت دیگر یک پسر افغانستانی است که در پاکستان زاده شده است. این پسر، مثل خیلی از مهاجران جنگ‌زده‌ افغانستانی ترک دیار می‌کند و به اروپا و ایتالیا می‌رود. این فرد در شهر ونیز ساکن می‌‌شود.

شخصیت دیگر این مستند، یک مرد سوری است که سال‌ها پیش از جنگ در سوریه به ایتالیا مهاجرت کرده است. تحت شرایطی هر سه این افراد که یا اهل خاورمیانه بوده یا اینکه مدت زیادی را در خاورمیانه گذرانده‌اند، با هم آشنا می‌شوند. این افراد تصمیم می‌گیرند با کمک هم یک رستوران تاسیس کنند.

غذا در اینجا معنایی فراتر از طعم و خوراکی پیدا کرده و کارکرد فرهنگی می‌یابد به‌طوری که غذا برای این افراد حکم گفت‌وگوی تمدن‌ها را پیدا می‌کند. آنها به دلیل تعلق به سرزمین خاورمیانه، غذای مشترک دارند. غذای مشترک در اینجا مانند زبان مشترک شده است. افزون بر این به دلیل اینکه این افراد، ملیت‌های متفاوت دارند، نوعی تلفیق فرهنگی هم از طریق تلفیق غذایی صورت گرفته است. آنچه در پس این قصه و روایت وجود دارد شکل‌گیری یک هویت اجتماعی جدید است که از جبر مهاجرت ناشی از جنگ شکل گرفته است. هویتی که دچار قبض و بسط‌های جبری مختلفی شده اما با نوعی مبارزه درونی این مهاجران برای ثبات و دست‌یابی به آرامش پس از توفان، به یک شمایل هویت‌مند رسیده است.

غذا در اینجا به مثابه یک نماد فرهنگی به تجربه مشترک این مهاجران بدل شده تا آنها بر سر یک سفره بنشینند و تلخی‌های جنگ را تحمل یا فراموش کنند. «تجربه شرقی» یک مستند متفاوت از تجربه مهاجرت اجباری است.
عبور از گذرگاه

یکی دیگر از مستندهای پخش شده از شبکه پرس تی‌وی با موضوع مهاجرت، «عبور از گذرگاه» (One day crossing) بود که به شرح ماجراهای مهاجران در عبور از مرز مکزیک و گواتمالا می‌پرداخت. این مستند تولید سال 2015 در مادرید و به سفارش شبکه هیسپان تی‌وی تولید شده است و داستان مردمی را روایت می‌کند که به دنبال مهاجرت و یافتن زندگی بهتر در «سرزمین موعود» هستند.

این مستند را می‌توان از نوع مستندهای ‌انگیزشی دانست که تلاش می‌کند به کندوکاو درباره‌انگیزه افراد از مهاجرت به آنچه به‌عنوان سرزمین موعود وعده می‌دادند بپردازد و از طریق این واکاوی برخی واقعیت‌های تلخی را که از پس تحقق این ‌انگیزه برای مهاجران اتفاق می‌افتد، به تصویر بکشد. مهاجرانی که برخلاف خوانش ذهنی خود از تجربه مهاجرت دچار چالش‌های مختلف می‌شوند. چنانچه در مستند می‌بینیم اولین چالش بسیاری از این مهاجران، عبور از خاک مکزیک و سفر با قطار«بستیا» است که از مرز مکزیک و گواتمالا عبور می‌کند.

در هر کیلومتر از این سفر تا ایالات متحده یا همان «سرزمین موعود» برای مهاجران اتفاقات تاسف‌باری رخ می‌دهد. در واقع «عبور از گذرگاه» با جویا شدن نظر برخی از این مهاجران، مددکاران، فعالان حقوق بشر و دیگر افراد مرتبط به این امر، این معضل انسانی- اجتماعی را مورد بررسی قرار می‌دهد. رویکرد روانشناختی مستند که به تحلیل و بررسی ‌انگیزه این افراد از مهاجرت می‌پردازد، نوعی امکان همذات‌پنداری پیشین را برای افرادی که واجد چنین ‌انگیزه‌هایی هستند، فراهم می‌کند که می‌توان در آینه آن به نوعی تجربه آینده را پیش‌بینی کرد یا چالش‌های درونی و بیرونی این تجربه را در قاب تصویر شاهد بود.
به خیابان‌ها بریزید، داستان مهاجران

«به خیابان‌ها بریزید: داستان مهاجران» (To the streets: the story of immigrants ) که اخیرا از شبکه پرس تی‌وی روی آنتن رفت مستندی دیگر با موضوع مهاجرت است که داستان مهاجرانی را که از آمریکای لاتین راهی ایالات متحده شده‌اند، روایت می‌کند. ویژگی ساختاری این مستند را باید در رویکرد گزارشی آن جست‌وجو کرد که به پررنگ شدن لحن رئالیستی اثر کمک می‌کند. این مستند گزارشی به تهیه‌کنندگی «رونی کورولو» محصول شبکه هیسپان تی‌وی است و به بیان شرایط زندگی مهاجران کشورهای آمریکای لاتین در نقاط مختلف ایالات متحده می‌پردازد.

شاید پر چالش‌ترین مهاجران و اساسا پر مساله‌ترین تجربه مهاجرت، مساله مهاجرت به آمریکا باشد که با توجه به شرایطی که در همین مستند می‌بینیم گواهی بر این مدعاست که زندگی مهاجران در این کشور با برخی مشکلات و چالش‌های خاصی مواجه است که در کشورهای دیگر کمتر شاهد آن هستیم یا کم‌رنگ‌تر است. مستندی که نگاه چند بعدی و همه‌جانبه‌تری به مساله مهاجرت و چالش آن داشته و مشکلات این افراد را از نظر اجتماعی و فرهنگی، مسائل و درگیری‌های سیاسی آنها، مشکلات اقتصادی خانواده‌ها و مشکلات تحصیلی فرزندان این مهاجران مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. اما آنچه بیش از هر مساله دیگری به‌عنوان چالش مهاجران به آمریکا در این مستند مورد توجه قرار گرفته و برجسته شده، مساله نژاد‌پرستی است که به نوعی چالش ویژه مهاجرت به آمریکاست.

در واقع در این مستند با روایتی از داستان مهاجرانی مواجه می‌شویم که اسیر نژادپرستی آمریکایی شده‌اند. تماشای این مستند به‌ویژه بعد از روی کار آمدن ترامپ که تعصبات نژادپرستانه افراطی دارد برای آنهایی که قصد مهاجرت به این کشور را دارند می‌تواند حاوی واقعیت‌هایی باشد که نمی‌توان به راحتی روی آن چشم ‌پوشید.

این سه مستند تنها نمونه‌هایی از مستندهایی بودند که شبکه پرس تی‌وی درباره موضوع مهاجرت و مسائل آن پخش کرده که فارغ از جنبه فراغتی و سرگرمی، کارکرد آگاهی بخشی دارد و می‌تواند پرده از برخی واقعیت‌های پنهان یا وارونه مهاجرت به کشورهای بیگانه بردارد. کارکرد شناختی این مستندها و نقشی که می‌تواند در روشنگری مخاطب داشته باشد ایجاب می‌کند تا شبکه پرس تی‌وی به‌عنوان یک شبکه برون مرزی، از واقعیت‌های بیرون از مرزهای کشورها ازجمله مهاجرت، باز هم مستند بسازد یا پخش کند.

منبع: فرهیختگان