تشکل‌های اسلامی؛ زمینه‌ساز فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی دانشجویان

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا،‌ تاریخ شکل‌گیری جنبش‌‌های دانشجویی را شاید بتوان همزمان با تاریخ ایجاد دانشگاه‌ها دانست، اما شکل‌گیری رسمی تشکل‌های دانشگاهیان به عنوان سازمان دانشجویی درون دانشگاه‌ها کمی بعدتر صورت پذیرفت.

تشکل‌های دانشگاهیان پس از انقلاب اسلامی، به دسته‌ها و گروه‌های متفاوتی تقسیم بندی می‌شوند که از آنها با عنوان تشکل‌های اسلامی یاد می‌شود. در سال‌های ابتدایی انقلاب تاثیرگذارترین تشکل اسلامی را می‌توان دفتر تحکیم وحدت دانست که بعدها با استحاله رویکرد و افول، دچار تغییر و تحولات اساسی شد.

با تشکیل اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان در دهه 60 انحصار از دست دفتر تحکیم وحدت خارج شد، بعدها با تشکیل اتحادیه‌ انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل در دهه 70 و جنبش عدالتخواه دانشجویی در دهه 80، کمیت و کیفیت فعالیت‌های تشکل‌های اسلامی سیاسی بسیار افزایش یافت. امروز اکثر تشکل‌های اسلامی دانشگاه‌های مختلف کشور، ذیل یکی از این اتحادیه‌ها فعالیت می‌کنند؛ البته تشکل‌هایی وجود دارند که بدون عضویت در اتحادیه و به طور مستقل فعالیت می‌کنند که به دلیل عضو نبودن در اتحادیه شاید اثرگذاری کم‌تری داشته باشند و نتوانند برنامه منسجمی را دنبال کنند.

تشکل‌های دانشجویی می‌توانند هر نوع فعالیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که در حدود اساسنامه تشکل‌ها مشخص شده است، در داخل دانشگاه و در چارچوب ضوابط و مقررات دانشگاه و و سایر قوانین کشور انجام دهند.

نحوه تاسیس تشکل‌های اسلامی سیاسی

حداقل 5 دانشجو می‌توانند درخواست خود برای تاسیس یک تشکل اسلامی به دانشگاه ارائه دهند و هیات نظارت بر دانشگاه بعد از 15 روز با بررسی‌های لازم جهت تایید صلاحیت، می‌توانند موافقت اصولی خود را صادر نمایند.

پس از آن فرآیند جمع آوری امضاها شروع می‌شود که در آن باید از 3 درصد کل دانشجویان آن دانشگاه و حداقل 50 نفر دانشجویان به، امضا گرفته شود.

هیات نظارت در هر دانشگاه با ترکیب رئیس دانشگاه به عنوان رییس هیأت، مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه و نماینده وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری یا بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا دانشگاه آزاد اسلامی وظیفه بررسی اساسنامه و صلاحیت اعضای موسس تشکل‏‌های اسلامی، اعلام موافقت اصولی و صدور پروانه فعالیت برای تشکل‏‌های اسلامی، صدور مجوز انجام فعالیت تشکل‌ها، نظارت بر حسن اجرای انتخابات تشکل‏های اسلامی، رسیدگی به تخلفات تشکل‌ها براساس آیین‌نامه مربوط و رسیدگی به شکایات اشخاص حقیقی و حقوقی در ارتباط با فعالیت‌های تشکل‏های را برعهده دارد.

کش و قوس‌های انتخاباتی تشکل‌ها

اعضای اصلی (شورای مرکزی) تمام تشکل‌های اسلامی سیاسی که در دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند چه آنها که زیر نظر اتحادیه هستند و چه آنهایی که مستقل فعالیت می‌کنند، با فرآیند انتخابات مشخص می‌شوند. گرچه بر اساس آیین‌نامه و دستورالعمل‌ها، هیچ زمان خاصی برای انجام این انتخابات ذکر نشده و محدودیتی نیز وجود ندارد، اما انتخابات اکثر تشکل‌های اسلامی در موعد اردیبهشت ماه برگزار می‌شود. این زمان، فرصت خوبی برای ارزیابی و برنامه‌ریزی در زمان تعطیلات تابستانی دانشگاه‌ها برای فعالین دانشجویی فراهم می‌کند.

براساس آیین‌نامه انتخاباتی تشکل‌های اسلامی، انتخاب اعضای شورای مرکزی با نظر شورای عمومی (اعضای تشکل) انجام می‌گیرد اما کم و کیف آن بسته به اساسنامه تشکل می‌تواند متفاوت باشد. گرچه انتخاب اعضای شورای مرکز صراحتا در قانون به عنوان وظایف اعضای تشکل یاد شده اما در بعضی از دانشگاه‌ها انتخابات به صورت آزاد برگزار که عموم دانشجویان توانایی حضور در این نوع انتخابات را دارند.

در انتخابات شورای مرکزی تشکل‌، افرادی که پیش از این با ثبت‌نام به عضویت آن تشکل درآمدند می‌توانند شرکت نمایند.

البته هر کدام از این دو روش معایب و مزایایی دارد،‌ واضح است که انتخاباتی که در سطح دانشگاه برگزار شود و تمام دانشجویان بتوانند در آن مشارکت داشته باشند، شور و حرارت خاصی را به فضای دانشجویی و دانشگاه می‌بخشد اما شاید انتخاب دقیقی و براساس شناخت، انجام نشود. در عوض مشارکت صرفا اعضای تشکل یا شورای عمومی شاید انتخاب دقیق‌تر و از روی شناخت و فرد واجد صلاحیت‌تری باشد اما به هرحال شور و هیجانی در دانشگاه ایجاد نمی‌کند ودیگر دانشجویان درگیر انتخابات نخواهند شد.

تشکل‌ها باید دو هفته قبل از برگزاری انتخابات، تاریخ پیشنهادی خود را به صورت کتبی به هیات نظارت اعلام کند و هیات نظارت نیز باید حداکثر در مدت یک هفته از تاریخ اعلام تشکل، موافقت خود را با تاریخ تعیین شده اعلام نماید و در صورت عدم موافقت، دلایل خود را در همان مهلت، با امضای رئیس هیات نظارت به تشکل ابلاغ کند، در این صورت تشکل موظف است زمان دیگری را برای برگزاری انتخابات به هیات نظارت دانشگاه پیشنهاد نماید.

همچنین هیأت نظارت دانشگاه، می‌تواند، نماینده خود را که برای نظارت بر انتخابات معرفی کند، در این صورت تشکل نیز با انتخاب و معرفی یک نماینده ، موظف به همکاری با نماینده هیات نظارت دانشگاه است. نماینده هیأت نظارت بر روند اجرای انتخابات، بدون دخالت در امور اجرایی، نظارت نموده و نحوه برگزاری و انطباق انتخابات با مفاد اساسنامه مصوب را به صورت کتبی و مستند به هیأت نظارت دانشگاه گزارش می‌‌کند.

تخلفات انتخاباتی

اگر تشکل‌ها بدون موافقت هیات نظارت انتخابات برگزار کنند، نتایج انتخابات از سوی هیات نظارت غیرقابل قبول و باطل اعلام می‌شود. رسیدگی به تخلفات انتخاباتی تشکل‌ها نیز هیات نظارت دانشگاه است و شکایت درباره نحوه برگزاری انتخابات تا پانزده روز پس از اعلام نتایج انتخابات، توسط تشکل‌ها می تواند مطرح شود.

هیأت نظارت دانشگاه در صورت دریافت گزارشی از سوی نماینده خود مبنی بر تخلف انتخاباتی یا ارائه شکایت مکتوب و مستند از سوی یک سوم اعضای تشکل اسلامی، باید نحوه برگزاری انتخابات و مطابقت آن با دستورالعمل و اساسنامه تشکل‌ها را بررسی و رأی خود را در مورد شکایت و یا اعتراضات اعلام کند.

اگر تشکل‌های اسلامی دچار تخلفی شدند، براساس دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه تشکل‌ها، هیات نظارت دانشگاه با حضور هیات منصفه به آن رسیدگی می‌کند، البته اگر شکایت از اعضای تشکل‌ها از حیث شخصیت حقیقی باشد در کمیته انضباطی بررسی می‌شود.

اگر تخلفات انتخاباتی جزئی باشد و تأثیری در نتایج انتخابات، نداشته باشد به تشکل اسلامی تذکر کتبی داده می‌شود اما در صورتی که انتخابات به طور کلی مخدوش تشخیص داده شود، انتخابات ابطال خواهد شد.

شاکیان می‌توانند، مدت ده روز از تاریخ اعلام کتبی رأی هیأت نظارت دانشگاه، نسبت به رأی صادره، به هیأت نظارت مرکزی اعتراض کنند و هیات نظارت مرکزی باید در 45 روز از تاریخ دریافت اعتراض به موضوع رسیدگی و رای قطعی خود را اعلام کند.

در صورتی که انتخابات باطل شود تشکل اسلامی به هیأت نظارت مرکزی اعتراض کنند، در طول مدت رسیدگی مجدد، فعالیت‌های تشکل به حالت تعلیق در می‌آید. همچنین در صورت قطعیت ابطال انتخابات، تشکل اسلامی باید در مدت یک ماه از تاریخ اعلام رأی کتبی هیأت نظارت، برای برگزاری انتخابات مجدد ا نظارت نماینده هیأت نظارت دانشگاه اقدام کند.

و در صورتی که تشکل اسلامی بر اساس رأی صادره مهلت تعیین شده انتخابات برگزار نکند، تمام فعالیت‌های تشکل تا زمان برگزاری انتخابات مجدد با حکم هیأت نظارت دانشگاه به حالت تعلیق در می‌آید.