در گفت‌وگو با فرید مرادی مطرح شد:
ناگفته‌هایی از محمد زهرایی و حساسیت‌هایی که در انتشار کتاب داشت
فرید مرادی درباره رویکرد زنده‌یاد محمد زهرایی در انتشار کتاب، گفت: «نگاه زنده‌یاد زهرایی به کتاب، نگاه به یک شیء یا کالا نبود بلکه او کتاب را به عنوان یک اثر هنری می‌دید.»
فرید مرادی؛ نویسنده و پژوهشگر حوزه کتاب در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی آنا درباره زنده‌یاد محمد زهرایی گفت: «او از جمله افرادی بود که از جوانی وارد حوزه کتاب شد و رنج‌های بسیاری را به جان خرید تا سرانجام به ساحل امن در کار و حرفه نشر کتاب برسد.»
وی افزود: «زهرایی سال‌ها ناظر چاپ بود و بعدها توانست بخشی از سهام انتشارات نیل را از آن خود کند. اما او انسان ذوق‌ورزی بود و نمی‌توانست تمام اهداف خود را در این انتشارات محقق کند.»
مرادی اظهار داشت: «نگاه زنده‌یاد زهرایی به کتاب، نگاه به یک شیء یا کالا نبود بلکه او کتاب را به عنوان یک اثر هنری می‌دید. به همین خاطر، طبیعی بود که برای انتشار یک کتاب مطابق با نگاه نکته‌سنجی که داشت، به زمان زیادی نیاز داشته باشد که در انتشارات نیل این امکان وجود نداشت.»
نویسنده مجموعه پنج جلدی «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی؛ از برآمدن تا انقلا» ضمن بیان این مطلب که او با تاسیس انتشارات کارنامه اهداف خود را از پی گرفت، گفت: «کتاب‌هایی که زهرایی در انتشارات کارنامه منتشر کرد، موید نگاه و ذوق‌ورزی هنری او است؛ کتاب‌هایی که هر کدام ویژگی خاصی دارند و همین ویژگی‌ها باعث ماندگاری‌شان شده.»
وی به مصادیقی از رویکرد زهرایی اشاره کرد و افزود: «او برای چاپ دیوان حافظ به سعی سایه، شمعی چند متری از آلمان سفارش داد و مدت‌های متمادی دنبال پیدا کردن محلی مناسب بود که بشود غروب خورشید را در بک‌گراند شمع، عکاسی کرد. نهایتا هم محلی در کرج را انتخاب کرد و یارتا یاران عکسی را از این منظره گرفت که روی جلد آن کتاب آمد.»
مرادی ادامه داد: «یا درمورد کتاب «مستطاب آشپزی» نوشته نجف دریابندری، تک تک غذاها طبخ و سفره‌ای برای آن پهن شد و یارتا یاران از آن‌ها عکس گرفته است. این نشان می‌دهد چقدر زنده‌یاد زهرایی به کیفیت تصاویر و کتاب، اهمیت می‌داده است. این کار واقعا در توان هر ناشری نیست.»
وی گفت: «مثالی دیگری که می‌توانم به آن اشاره کنم، انتشار حکایت‌های ملانصرالدین بود. مرحوم زهرایی برای هر حکایتی، سفارش داده بود که یک نقاشی بکشند. علاوه‌بر نقاشی‌ها، کاری که او برای حاشیه‌نگاری صفحات این کتاب انجام داد، بی‌نظیر بود.»
سرویراستار نشر نگاه توضیح داد: «روزی برای دیدن زهرایی به دفتر کارش رفته بودم؛ دیدم صدها شال رنگی و منقش را در دفتر خود جمع کرده است. از او پرسیدم این‌ها چیست و او در پاسخ گفت این شال‌ها را از یزد تهیه کرده تا از نقوش آن‌ها برای حاشیه صفحات کتاب ملانصرالدین استفاده کند.»
این پژوهشگر تاکید کرد: «زهرایی برای کتاب، ارزش زیادی قائل بود. همیشه می‌گفت برای کتاب ارزش قائل شوید تا کتاب نیز برای شما ارزش قائل شود. جذابیت کتاب‌هایی که زهرایی چاپ می‌کرد، باعث توجه مخاطبان می‌شد وگرنه کتابی همچون فصوص‌الحکم، الالقاعده نباید مخاطب زیادی داشته باشد.»
مرادی درباره حساسیت زهرایی در ویراستاری کتاب‌ها نیز گفت: «او هر کتاب را 12 بار نمونه خوانی می‌کرد؛ آن هم از چپ به راست. این روش را خودش باب کرده بود؛ چراکه اعتقاد داشت در خواندن معمولی ممکن است غلط‌های تایپی از چشم مصحح دور بماند اما وقتی از سمت چپ و کلمه‌به‌کلمه جملات را بخوانیم، دیگر غلطی از زیر دست مصحح بیرون نمی‌رود.»
وی اظهار داشت: «آن اواخر؛ شاید یک سال قبل از فوتش نرم‌افزاری را برای حروف‌چینی سفارش داده بود که 100 میلیون تومان قیمت داشت. تنها به این خاطر که می‌خواست از فونت‌هایی برای کتاب‌هایش استفاده کند که خودش طراحی کرده است.»
این نویسنده و پژوهشگر درباره دیگر رویکرد زهرایی برای انتخاب کاغذ مناسب گفت: «ساعت‌ها وقت می‌گذاشت و انبارهای کاغذ را می‌گشت و گاهی کاغذهایی را می‌خرید که از معمول انتشار کتاب نبود اما او آن کاغذ را برای انتشار کتابی خاص، مناسب می‌دانست.»
وی خاطر نشان کرد: «دقت نظر او در انتشار کتاب‌ها، البته باعث نارضایتی مولفان می‌شد چراکه چنین دقت نظری، گاه سال‌ها زمان می‌برد. مثلا زهرایی روی کتاب «ادبیات مانوی» که بعد از درگذشت او منتشر شد، 18 سال کار کرد. دقت نظر او و زمانی که روی کتاب‌ها می‌گذاشت بود که باعث شد شفیعی کدکنی کتاب غزلیات شمس خود را از زهرایی پس بگیرد و با انتشارات سخن آن را چاپ کند.»
مرادی گفت: «کتاب‌هایی که زهرایی چاپ می‌کرد، به مراتب از کتاب‌های ناشران دیگر استانداردتر بود. بعد از درگذشت او نیز عمدتا همان کتاب‌هایی که زهرایی منتشر کرده بود، باز نشر شده‌اند و من امیدوارم فرزندان او نیز همان حساسیت و ظرافت‌ها را در تولید کتاب‌های تازه به کار ببندند
محمد زهرایی، ناشر و ویراستار عرصه نشر، مدیر نشر کارنامه از ناشران خلاق و صاحب‌سبک بود. محمد زهرایی از سال‌های ابتداییِ دههٔ ۱۳۷۰ نشر کارنامه را راه‌اندازی کرد که حاصل آن برخی از شاخص‌ترین کتاب‌های تاریخ نشر به‌شمار می‌رود. حافظ به سعی سایه تألیف هوشنگ ابتهاج، خواب آشفتهٔ نفت و شرح فصوص‌الحکم هر دو تألیف دکتر محمدعلی موحد و قبلهٔ عالم، ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران نوشتهٔ عباس امانت از مهم‌ترین کتاب‌های نشر کارنامه با مدیریت آقای زهرایی بود. اما شاید مشهورترین کتاب نشر کارنامه کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز نوشتهٔ نجف دریابندری با همکاری همسرش فهیمه راستکار بود. این کتابِ ممتاز آشپزیِ دوجلدی بیش از بیست بار به چاپ رسیده‌است. او ۲۷ مرداد ۱۳۹۲ در پی سکتهٔ قلبی، درحالی‌که پشت میز کار خود مشغول کار بود، درگذشت.
انتهای پیام/
