حقوق کودکان و ربات‌ها در دنیای دیجیتال
گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری آنا ـ محمدمهدی سیدناصری: حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان: تحولات فناوری و گسترش استفاده از ربات‌ها و هوش مصنوعی در زندگی روزمره انسان‌ها، چالش‌های نوینی را در حوزه‌های مختلف حقوقی به‌ویژه حقوق کودک به وجود آورده است. در این میان، مواجهه کودکان با ربات‌ها و موجودات غیرانسانی به یکی از دغدغه‌های بزرگ نظری و عملی تبدیل شده است. این تعاملات، چه در قالب ربات‌های همیار کودک، چه به‌عنوان بخشی از فرایند‌های آموزشی و تفریحی، سوالات حقوقی پیچیده‌ای را مطرح می‌کند که نیازمند بازنگری و بازتعریف حقوق کودکان و مسئولیت‌های مربوط به فناوری‌های جدید است. در دنیای کنونی، ربات‌ها و هوش مصنوعی نه تنها در حوزه‌های اقتصادی و صنعتی کاربرد دارند، بلکه در زمینه‌های اجتماعی و آموزشی نیز به طور گسترده وارد عمل شده‌اند.
کودکان به عنوان گروهی آسیب‌پذیر که از نظر فیزیکی، روان‌شناختی و اجتماعی به شدت تحت تأثیر تعاملات خود با محیط اطراف قرار دارند، با چالش‌های خاصی در این زمینه روبه‌رو هستند. از جمله مسائل مطرح در این زمینه می‌توان به تأثیرات روان‌شناختی تعامل با ربات‌ها، چگونگی محافظت از حقوق کودک در برابر خطرات ناشی از استفاده نادرست از این فناوری‌ها و تنظیم قوانین و مقررات مربوط به این تعاملات اشاره کرد. یکی از نخستین چالش‌ها، تعریف جایگاه ربات‌ها در حقوق کودک است. آیا ربات‌ها باید به‌عنوان موجودات مستقل با حقوق خاص شناخته شوند یا به‌عنوان ابزار‌هایی برای خدمت به انسان‌ها و حفظ حقوق کودک؟ در این زمینه، تفاوت‌های عمده‌ای با تعاملات کودک با انسان‌ها وجود دارد، چراکه ربات‌ها فاقد احساسات و آگاهی‌های انسانی هستند و این امر می‌تواند بر تعاملات عاطفی و روان‌شناختی کودک تأثیرگذار باشد.
مسئولیت‌ها و تعهدات در قبال ربات‌ها و استفاده از آنها در تعاملات کودک باید به‌دقت بررسی شود، در مواردی همچون آسیب‌های جسمی یا روانی که ممکن است از تعامل با ربات‌ها به وجود آید، چه کسی مسئول است؟ توسعه‌دهندگان ربات، خانواده‌ها یا مدارس باید در قبال تأثیرات این فناوری‌ها بر کودکان مسئولیت‌پذیر باشند؟ استفاده نادرست از ربات‌ها در فرایند‌های تربیتی و آموزشی ممکن است تأثیرات منفی بر توسعه اجتماعی، عاطفی و شناختی کودک داشته باشد.
این آسیب‌ها باید از منظر روان‌شناسی کودک و آسیب‌شناسی اجتماعی بررسی شود تا بتوان راهکار‌های پیشگیرانه و درمانی مناسبی ارائه داد. در این زمینه، ضرورت وجود قوانین و مقررات جدید برای حمایت از حریم خصوصی و امنیت دیجیتال کودکان در مواجهه با ربات‌ها و هوش مصنوعی بیشتر از پیش احساس می‌شود.
تعامل کودک با ربات‌ها می‌تواند به جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات شخصی کودک منجر شود که ممکن است تحت سوءاستفاده قرار گیرد. بنابراین، تدوین و اجرای قوانین حفاظت از داده‌ها در این حوزه ضروری است. تعامل با ربات‌ها می‌تواند تأثیرات عمیق اجتماعی و روان‌شناختی بر کودکان داشته باشد. این تأثیرات از جمله اختلالات در ارتباطات اجتماعی، کاهش مهارت‌های اجتماعی و عاطفی، و یا ایجاد وابستگی‌های نادرست به ربات‌ها می‌تواند خطرناک باشد. از سوی دیگر، برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ربات‌های همیار می‌توانند در بهبود مهارت‌های آموزشی کودکان، به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند آموزش زبان و ریاضیات، نقش مؤثری ایفا کنند. بنابراین، باید توجه داشت که ربات‌ها می‌توانند هم تهدید و هم فرصت‌هایی برای ارتقای حقوق کودکان به شمار آیند.
باتوجه به گسترش سریع فناوری‌های رباتیک و هوش مصنوعی و ورود آنها به زندگی روزمره کودکان، مواجهه با مسائل حقوقی و اجتماعی جدید ضروری‌تر از هر زمان دیگری به نظر می‌رسد. تعامل کودکان با ربات‌ها، به‌ویژه در قالب ربات‌های آموزشی، همیار، و حتی ربات‌های سرگرم‌کننده، می‌تواند فرصت‌های زیادی برای ارتقاء مهارت‌های شناختی و اجتماعی فراهم کند.
از سوی دیگر، این تعاملات خطرات و چالش‌های قابل توجهی نیز به همراه دارد که می‌تواند بر رشد و توسعه کودک تأثیر منفی بگذارد. از منظر حقوقی، یکی از چالش‌های اساسی این است که ربات‌ها و هوش مصنوعی هنوز در چارچوب‌های قانونی کشور‌های مختلف، به‌ویژه در زمینه حقوق کودک، به‌طور کامل جایگاه خود را پیدا نکرده‌اند. این موضوع منجر به شکاف‌های حقوقی می‌شود که در بسیاری از موارد، کودکان به‌عنوان گروهی آسیب‌پذیر، در برابر آنها محافظت کافی ندارند.
تدوین قوانین جدیدی که حقوق کودکان را در مواجهه با ربات‌ها محافظت کند، از جمله حق بر حریم خصوصی، حق بر امنیت دیجیتال و حتی حقوق اجتماعی کودک، امری ضروری است. به‌ویژه در زمینه روان‌شناختی، نیاز به تحقیقات بیشتر و دقیق‌تر در مورد تأثیرات تعامل کودکان با ربات‌ها احساس می‌شود. ممکن است که این فناوری‌ها به تقویت برخی مهارت‌های آموزشی کمک کنند، اما تأثیرات منفی نیز وجود دارد، از جمله کاهش توانایی‌های اجتماعی کودک، وابستگی به ربات‌ها به‌جای ارتباطات انسانی، و خطرات ناشی از کاهش تعاملات واقعی کودک با همسالان و بزرگترها. این مشکلات می‌توانند در درازمدت به مشکلات عاطفی و روانی منجر شوند که در صورت عدم توجه به آنها، ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سلامت روانی نسل‌های آینده وارد آید.
علاوه بر این، در حوزه امنیت داده‌ها، حفاظت از اطلاعات شخصی کودکان در مواجهه با ربات‌ها و فناوری‌های مشابه باید به‌شدت تقویت شود. جمع‌آوری داده‌های خصوصی از کودکان توسط ربات‌ها و ابزار‌های دیجیتال باید تحت مقررات سختگیرانه قرار گیرد تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود. همچنین، نهاد‌های قانونی باید مسئولیت‌های شرکت‌ها و توسعه‌دهندگان این فناوری‌ها را در قبال کودکان به‌وضوح مشخص کنند. در نهایت، برای رسیدن به یک چارچوب حقوقی جامع و موثر، همکاری میان حقوق‌دانان، روان‌شناسان، توسعه‌دهندگان فناوری، و سیاست‌گذاران ضروری است. این همکاری‌ها می‌تواند به ایجاد یک فضای قانونی و اجتماعی کمک کند که در آن حقوق کودکان به‌طور مؤثر محافظت شده و از تعاملات با ربات‌ها و فناوری‌های مشابه، به‌عنوان ابزاری جهت رشد و توسعه بهتر کودکان استفاده شود.
انتهای پیام/
