داد مداد و بیداد واردات؛ بازار نوشت‌افزار همچنان در سیطره مدادهای خارجی

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، ونوس بهنود ـ فروشندگان لوازم التحریر می‌گویند با وجود کیفیت قابل‌قبول مداد ایرانی، بخش عمده مداد‌هایی که درخواست می‌شود، وارداتی است. موضوعی که نشان می‌دهد محصول بومی در بازار داخلی قادر به رقابت نیست.

مداد یکی از پرمصرف‌ترین کالا‌های لوازم‌التحریر است که مورد استفاده گروه‌های سنی مختلف بوده و به نوعی یکی از کالا‌هایی است که همواره مشتری دارد.

سال ۱۵۶۰ میلادی یک زن و شوهر ایتالیایی با قراردادن یک تکه گرافیت میان دو تکه چوب سرو نخستین مداد به شکل امروزی را اختراع کردند. پس از ابتکار خانواده ایتالیایی در قراردادن گرافیت میان چوب این اندکی تغییر به عنوان ایده اصلی طراحی مداد به کار گرفته شده‌است. با این حال، برخی بر این باورند که سازندهٔ این ابزار فردی آمریکایی به‌نام «جوزف پریستلی» است.

از آن تاریخ تا به امروز کشور‌ها در تلاش بوده‌اند نسبت به تولید مداد کیفی هم با هدف تأمین نیاز داخلی و هم با هدف صادرات آن رقابت کنند.

از چوب سدر قرمز تا درخت‌های جایگزین

بر خلاف تصور عموم مداد از دو ماده اولیه گرافیک و چوب مخصوص تولید می‌شود که تأمین هر دوی آنها به سختی انجام می‌شود.

مداد‌ها به طور سنتی از چوب سدر قرمز معطر ساخته می‌شدند، اما با شروع به شکوفایی صنعت مداد، منابع این نوع چوب کمیاب‌تر شد تا جایی که تولیدکنندگان مداد به سمت تولید مداد‌های خود از چوب سدار عود کالیفرنیایی روی آوردند. برای سال‌های متمادی این چوب منتخب صنعت مداد بود، اما چوب نسبتاً گرانی است.

کاهش قیمت تمام شده تولید موجب شد تا مداد‌های چوبی ارزان‌قیمت چینی در ایالات متحده و کشور‌های اروپایی هجوم آوردند. به مرور زمان یافتن مداد‌های جایگزین و داشتن جنگلی از درختان که بتواند چوب مداد را تأمین کند، به یک دغدغه جدی تبدیل شد. چرا که ناتوانی در تأمین موجب می‌شد تا تولید کننده نسبت به خرید چوب از کشور‌های دیگر اقدام کند. از طرفی موضوع حمایت از جنگل‌ها و توسعه پایدار نیز مطرح بود در نتیجه تلاش کشور‌ها به شناسایی حداقل ۱۴ نوع درخت مختلف برای ساخت مداد منجر شد.

این رقابت همچنان پابرجاست و اینکه بتوان بدون لطمه به محیط زیست و با دانش بومی مداد ساخت، یکی از نیازمندی‌های جدی در تولید مداد شده است. اغلب تولیدات داخلی نیز یا از مواد اولیه وارداتی استفاده کرده و یا مقوله توسعه پایدار در مصرف چوب چندان دیده نشده است.

در بازار داخلی ما چه می‌گذرد؟

براساس آمار‌های گمرک ایران در سال ۱۴۰۱ درمجموع ۲۹۱۴ تُن انواع مداد، مداد، مداد رنگی، چوب مداد (اسلت) و مدادتراش وارد کشور شده است. واردات این اقلام منجر به خروج ۱۵/۲ میلیون دلار ارز از کشور شده است. اتحادیه فروشندگان نوشت افزار نیز درصد نوشت افزار وارداتی را حول و حوش ۶۰ درصد عنوان می‌کند. رقمی که طی سال‌های اخیر تلاش شده با معرفی برند‌های ایرانی، کاهش یابد، اما وقتی سری به لوازم‌التحریری‌ها می‌زنیم مشاهده می‌شود که تقاضا برای جنس واراتی می‌چربد و به تبع فروشنده نیز تمایل دارد جنسی که به فروش می‌رسد را در جلو ویترین خود بچیند.

موضوع تأمین مواد اولیه کیفی و به ویژه چوب درخت نه تنها به صورت جدی طی سال‌های اخیر اندیشیده نشده بلکه با وجود قدمت چهار دهه‌ای تولید مداد در ایران همچنان در حد سخنرانی و اما و اگر باقی مانده است.

سال‌ها قبل رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌التحریر و نوشت افزار تهران اظهار کرده بود که برای تولید مداد‌های چوبی از چوب‌های خاصی استفاده می‌شود که زیر ساخت کاشت درخت‌های مورد نظر در کشور وجود ندارد. در صورتی که روند تولیدات داخلی ادامه پیدا کند و روند واردات چوب با مشکل مواجه نشود، نیاز بازار به نمونه‌های خارجی به صفر خواهد رسید.

این اظهارات در حالی است که در همان مقطع زمانی رئیس گروه صنایع چوب سازمان جنگل‌ها اعلام کرد امکان کاشت چوب مداد در داخل وجود دارد و در بلند مدت و میان مدت کشت چوب در داخل و در کوتاه مدت استفاده از منابع برون سرزمینی تنها راه حل است؛ اما در حال حاضر دنیا به سمت استفاده از کاغذ باطله جهت تولید مداد می‌رود به طوری که کاغذ باطله‌ها را روی هم گذاشته و مغز کربن را در داخل آن می‌گذارند، هرچند برای مداد رنگی مواد اولیه متفاوت است.

مداد کاغذی طرفدار ندارد

تصمیم گیری برای تأمین چوب مداد همچنان یک معضل جدی است. مدتی ساخت مداد‌های کاغذی که از کاغذ باطله و به ویژه روزنامه‌ها برای تولید استفاده می‌شد، مطرح بود و این محصول وارد بازار شد، اما نه دانش آموزان و نه بزرگسالان از آن استقبال نکردند. به دلیل کیفیت پایین و سختی در تراش کردن مداد، اغلب خرید‌ها صرفاً با هدف لذت بردن از کاغذی بودن بدنه مداد بود و نه استفاده جدی از آن.

از طرفی تأمین ماشین آلات برای راه‌اندازی کارخانه‌های تولید مداد نیز با سختی انجام می‌شود. تا جایی که در نمونه اخیر راه‌اندازی کارخانه مدادسازی پردیس این موضوع مطرح شد.

بهمن ۱۳۹۹ بود که خبر افتتاح کارخانه‌ای با ظرفیت تولید ۱۴۴ میلیون مداد در سال اعلام شد. مدیرعامل شرکت مدادسازی با اشاره به مشکلات واردات مواد اولیه، اظهار کرد: برای راه‌اندازی بدون استفاده از تسهیلات دولتی ۸۵ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کردیم و اکنون ۴۰ اشتغال مستقیم و در بخش‌های تأمین، بسته‌بندی و حمل و نقل اشتغالزایی غیرمستقیم داشتیم.

جهانشاهی با بیان اینکه شیوع بیماری کرونا افتتاح و بهره‌برداری از کارخانه را به تاخیر انداخت، اظهار کرد: اواخر سال ۹۸ ماشین آلات خارجی را وارد و تجهیزات داخلی را تأمین کردیم و نصب آن در حدود یک ماه طول کشید و با شیوع بیماری کرونا، کار‌ها متوقف شد.

مدیرعامل کارخانه مداد سازی گفت: اکنون کارخانه با تولید در طول یک میلیون قراص ( هر یک قراص ۱۴۴ عدد مداد است) راه اندازی شده است و برای توسعه تولید برنامه‌ریزی داریم.

هر چند نسل دهه شصت در ایران با مداد‌های توسن و سوسمار «پارس مداد»، اولین کارخانه تولید مداد استاندارد ایران که از سال ۱۳۶۱ فعال است، آشنا بوده و با همین مداد‌ها تحصیل کرده است، اما مداد‌های وارداتی به دلیل کیفیت بهتر چوب و گرافیت و استفاده راحت‌تر موجب شده تا بازار داخلی محلی برای فروش محصولات خارجی باشد و نسل‌‌های بعدی نیز به سمت آن‌ها متمایل شود. آن هم در شرایطی که هیچ برنامه مشخصی برای تغییر این وضعیت مشاهده نمی‌شود و وابستگی به یک کالای کوچک مانند مداد، قطعاً پذیرفتنی نیست.