سایه غول کنکور و آزمون‌های تستی مدارس بر نظام آموزشی

گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ تکالیف درسی رابطه بین خانه و مدرسه را متصل می‌کند و منجر به پیشرفت بیشتر دانش‌آموزان در تمام جنبه‌های زندگی و مدرسه می‌شود؛ اما میزان آن می‌تواند یکی از موضوعات داغ این روز‌ها تلقی شود و در این راستا پژوهش‌های متعددی به‌منظور بررسی تاثیر تکالیف بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان انجام شده است و نتیجه‌ها حاکی از آن است که تکالیف بر یادگیری برای فراگیران تأثیر می‌گذارد.

تأثیر تکالیف درسی متناسب با سن دانش آموزان بر عملکرد تحصیلی آنها متفاوت است و نقش مهمی در پیشرفت دانش آموزان دارد. مطالعات مختلف پیشنهاد می‌کند که تکالیف باید هدفمند باشند، یعنی باید شامل معرفی محتوای جدید، تمرین مهارت‌ها، ایجاد هرگونه داده و توانایی دانش‌آموزان برای کشف موضوعات مورد علاقه‌شان باشد تا بتواند اثربخشی خود را نشان دهد؛ با یکی از آموزگاران دوره ابتدایی گفت‌وگویی داشته‌ایم که مشروخ آن در ادامه قابل مشاهده است:

بیشتر بخوانید

«معلم» کلید بهره‌برداری از گنجینه‌‌ای تمام‌نشدنی را به دانش‌آموز می‌دهد

اجرای طرح کیف در کلاس برای ارتقای کیفیت تحصیلی دانش‌آموزان

انجام تکالیف درسی آری یا نه؟!

مهم‌ترین عناوین گفت‌وگو به شرح زیر است؛

*طراحی تکالیف درسی متناسب با محتوای آموزشی از مهارت‌های اساسی معلمی است

*تکلیفی که دانش‌آموز با علاقه انجام می‌دهد، به عمق یادگیری کمک می‌کند

*حجم بالا به هیچ وجه ضامن کیفیت تکالیف ارائه شده نیست

*سایه سنگین شیوه‌های گزینشی بر نظام آموزشی

*سایه غول کنکور و آزمون‌های تستی مدارس

*شیوه‌های سنتی ارائه تکالیف جوابگوی نیازهای یادگیری افراد در جوامع نوین نیست

*تقویت مهارت فراشناخت در دانش‌آموزان با طراحی هوشمند تکالیف درسی

*تشخیص درست و عملکرد موثر از هنر یک معلم است

طراحی تکالیف درسی متناسب با محتوای آموزشی از مهارت‌های اساسی معلمی است

آنا: میزان تکالیف درسی با کیفیت عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان چه ارتباطی دارد؟

عبدلی مرویلی: موثر بودن و کارآمد بودن تکلیف درسی بستگی به کیفیت طراحی آن دارد، طراحی تکلیف درسی متناسب با محتوای آموزش داده شده یکی از مهارت‌های اساسی معلمی است؛ و اگر متناسب با محتوا باشد، باعث به‌کارگیری درست آموخته‌های جدید در زمینه‌های مختلف و شبیه به دنیای واقعی یا اصلا کابرد در خود دنیای واقعی شود، نیاز‌ها و علایق دانش آموز در طراحی تکلیف در نظر گرفته شود، با درجه دشواری مناسب طراحی شده باشد، تلفیق چند مهارت و موضوع را داشته باشد، شیوه‌ی انجام آن برای دانش آموز جذاب باشد و باعث خستگی و دلزدگی او نشود و در سطوح بالای یادگیری یا حداقل فراتر از دانش (سطح حفظ کردن) طراحی شده باشد، می‌تواند بر کیفیت تحصیلی دانش‌آموزان تاثیر مفیدی داشته باشد.

تکلیفی که دانش‌آموز با علاقه انجام می‌دهد، به عمق یادگیری کمک می‌کند

آنا: تعیین میزان و چگونگی تکالیف درسی دانش‌آموزان به چه صورتی است؟

عبدلی مرویلی: اگر بخواهم به صورت دقیق بیان کنم می‌توانم بگویم تکلیف درسی مناسب تکلیفی است که دانش آموز با رغبت و علاقه آن را انجام می‌دهد، باعث تعمیق یادگیری می‌شود، دانش آموز با  انجام آن  دانش، مهارت و بینش مناسب کسب می‌کند و شایستگی و دانش و مهارت‌های او در رابطه با محتوای یادگیری مانند انجام فعالیت‌های همراه با نقاشی یا کاردستی، تهیه گزارش، قصه گویی، انجام یک فعالیت گروهی، شرکت در یک مراسم و تهیه عکس و فیلم، مسئله سازی، و در کل تکالیف خلاق و مهارت محور افزایش می‌یابد که متناسب با علایق و نیاز‌های گروه سنی مخاطب است، زیرا این تکالیف دانش آموز را در امر یادگیری درگیر می‌کند و این درگیری باعث افزایش میزان یادگیری در سطوح بالای آن می‌شود.

میزان تکلیف درسی به سطح دانش آموز و محتوای یادگیری بستگی دارد و باید به اندازه‌ای باشد که اهداف یادگیری را به‌خوبی پوشش دهد. همچنین تکالیف درسی باید به‌گونه‌ای باشد که درگیری مناسب و مشتاقانه با محتوای یادگیری برای دانش‌آموز ایجاد کند.

در واقع، یک معلم تکالیف درسی را باید به‌صورت درست و کارآمد طراحی کند که تمام این ویژگی‌ها پوشش داده شود.

حجم بالا به هیچ وجه ضامن کیفیت تکالیف ارائه شده نیست

آنا: حجم تکالیف درسی چقدر باید باشد؟

عبدلی مرویلی: در طراحی تکالیف درسی همیشه باید تناسب حجم تکالیف با محتوای یادگیری، با سطح دانش آموز و نیاز دانش آموز در نظر گرفت و باید این تناسب را به خوبی برقرار کرد.

حجم بالا به هیچ وجه ضامن کیفیت تکالیف ارائه شده نیست. در ضمن اگر با هنر به صورت صحیح و مناسب تلفیق شود، می‌توان با حجم معینی از تکالیف درسی اهداف یادگیری زیادی را پوشش داد.

سایه سنگین شیوه‌های گزینشی بر نظام آموزشی

البته متأسفانه اینجا باید یادآوری کنم که معلم باید یک مسئله را نیز در نظام آموزشی ما در نظر داشته باشد که با اهداف و رویکرد‌های نوین سازگار نیست ولی باید به جبر در نظر داشته باشیم، در تعریف موفقیت در نظام آموزشی ما غولی به نام آزمون‌های تستی برای ورود به مدارس خاص و در نهایت دانشگاه‌های خوب وجود دارد.

شیوه گزینش این مراکز آموزشی و تحصیلی سایه سنگین و نحسی بر نظام آموزشی ما و نوع تدریس و ارائه تکلیف و ارزشیابی ما انداخته است؛ و هدف قرار دادن ناگزیر موفقیت در این عرصه‌ها و عملکرد خوب در انجام سوالات تستی مانع فعالیت معلم بر اساس تعاریف دنیای جدید آموزش از تکلیف و ارزشیابی شده است و ناگزیرهستیم با وجود این تضاد یک هماهنگی به وجود بیاوریم و البته فعلا چاره‌ای هم نیست.

ما در برابر موفقیت‌های آینده دانش آموزان مسئول هستیم و فعلا موفقیت‌ها در جامعه ما اگر بخواهیم واقع بینانه و به دور از شعار تعریف کنیم با همین شیوه تعریف و تعیین شده است و با ایده آل‌های دنیای نوین آموزش و جامعه یعنی دنیای جدید، فاصله دارد. مدرسه فقط برای دانشگاه نیست ولی رویکرد‌های ما تنظیمات جامعه ما هنوز به صورت رسمی بر این اساس است.

سایه غول کنکور و آزمون‌های تستی مدارس

شعار شیوه‌های نوین آموزشی این است که تحصیلات و آموزشی موفق است که انسان‌های نه تنها موفق برای مشاغل آینده، بلکه موفق در زندگی و جامعه آینده با همه ظرافت‌ها و پیچیدگی‌هایش تربیت کنید.

در واقع، معلمان باید انسان اخلاق مدار در تمام زمینه‌ها، انسانی پایبند به ارزش‌های فرهنگی جامعه، انسانی مسئولیت پذیر در همه زمینه‌ها، انسان ماهر در زمینه مهارت‌های ارتباطی چه در دنیای واقعی و چه در دنیای مجازی، انسان ماهر در زمینه ایفای درست نقش‌های هویتی، انسان ماهر در زمینه کارآفرینی، انسان ماهر در کار گروهی و تیمی، انسان ماهر در زمینه حل مسئله، انسان ماهر در تفکر نقاد و پرسشگری و مطالبه گری صحیح، انسان ماهر در تصمیم گیری، انسان ماهر در یادگیری مادام العمر، انسان ماهر در زمینه فناوری و زندگی در عصر فناوری و فراتر از آن زندگی عصر مجازی تربیت کنند.

سایه غول کنکور و آزمون‌های تستی مدارس و مرکز خاص و شیوه‌های گزینشی آنها فرصت تربیت انسان‌های با ویژگی‌های بالا را به خوبی به نظام آموزشی ما نمی‌دهد

سایه غول کنکور و آزمون‌های تستی مدارس و مرکز خاص و شیوه‌های گزینشی آنها فرصت تربیت انسان‌های با ویژگی‌های بالا را به خوبی به نظام آموزشی ما نمی‌دهد؛ اما باید به هر حال این شرایط را مدیریت و کنترل کنیم. همچنین به‌گونه‌ای طراحی و هدف گذاری داشته باشیم که همه نیاز‌ها دانش آموزان را به‌خوبی پوشش دهد.

شیوه‌های سنتی ارائه تکالیف جوابگوی نیازهای یادگیری افراد در جوامع نوین نیست

آنا: هدف از دادن تکلیف به دانش‌آموزان چیست و چقدر اهمیت دارد؟

عبدلی مرویلی: در نسل‌های گذشته کاربرد افراد باسواد و تحصیل کرده تعریف محدودی داشتند و نظام آموزشی مسئول تربیت انسان ها برای مشاغل خاص بود که انجام کارهای بود که مهارت های محض و محدود نیاز داشتند و حیطه مشاغل از نظر دانش و مهارت تفکیک شده بود.

برای مثال، نیاز به مهارت حسابداری، مهارت‌های  دفتری، پشت میز نشینی و کارمندی و حرفه‌های دیگر در جامعه از طریق نظام استاد شاگردی آموزش می‌دیدند و مهارت کسب می‌کردند؛ کارکرد مدرسه و نظام آموزشی تعریفی در همین حد داشت و تربیت افراد و مهارت‌های اجتماعی نیز بیشتر با خانواده‌ها بود و نقش زیادی برای مدارس تعریف نشده بود.

تعریف انسان باسواد بسیارمحدود‌ و در حد خواندن و نوشتن محاسبه کردن تعریف شده بود؛ بنابراین نیاز‌ها و دیدگاه‍‍‌های گذشته با  تکالیف به شیوه تکرار و تمرین و سنتی تناسب داشت و حالا خوب یا بد، کارمند و حسابدار ماهر تربیت می‌کرد.

در دنیای امروز هدف از تحصیل فقط موفقیت شغلی نیست و تربیت انسان برای زندگی در جامعه‌ای با نیازها و پیچیدگی‌های خاص خودش است، حتی نیازهای شغلی هم مثل گذشته نیست شغل و فعالیت‌های جامعه امروز میان‌رشته‌ای است و مثل گذشته یک مهارت خاص و یک رشته‌ای محض نیست و فردی موفق است که مهارت‌های گوناگون کسب کرده باشد و در زمینه‌های مختلف رشد کرده و تربیت شده باشد، زیرا شیوه‌های سنتی ارائه تکالیف به هیچ وجه جوابگوی نیازهای یادگیری افراد در جوامع نوین نیست و حتما برای تربیت انسان‌های ماهر و مفید و کارآمد باید در شیوه‌های سنتی تجدید نظر کرد و این تجدید نظر باید در تمام سطوح تحصیلی اتفاق بیفتد.

باید برای تعیین اهداف یادگیری و به‌طبع تکالیف یادگیری تعریف از انسان ماهر و تحصیل‌کرده در دنیای جدید  با توجه به ارزش‌ها و فرهنگ و نیازهای جامعه جدید ما در نظر گرفته و طراحی‌های خرد و کلان ما طبق آن صورت گیرد و با هم از من معلم در کلاس گرفته تا مسئولان در وزراتخانه آموزش و پرورش و آموزش عالی ....هماهنگ باشند.

تقویت مهارت فراشناخت در دانش‌آموزان با طراحی هوشمند تکالیف درسی

آنا: آیا تکالیف مدرسه برای دانش‌آموزان خوب است؟

عبدلی مرویلی: بله حتما تکالیف درسی مناسب با طراحی مناسب برای دانش آموزان خوب و مفید است.

انجام تکلیف خوب و مفید با ارزیابی و بازخورد مناسب از طرف معلم یکی از عوامل مهم موفقیت در امر یادگیری است. تکلیف درسی از مرحله طراحی تا اجرا و ارزیابی و بازخورد اگر خوب مدیریت شود، باعث تعمیق یادگیری می‎شود اصلا یادگیری واقعی بدون تکلیف مناسب اتفاق نمی‌افتد، زیرا برای یادگیری دانش آموزان باید با محتوای یادگیری درگیر شوند و این درگیری با محتوای یادگیری در هنگام انجام تکالیف ایجاد می‌شود.

تکلیف درسی اگر خوب هدف گذاری و طراحی شود تنها برای یادگیری موضوع درسی نیست، بلکه در کنار آن و به صورت ضمنی باعث افزایش مهارت‌های دیگر مانند مهارت‌های مسئولیت پذیری و تفکر نقاد دانش آموزان می‌شود.

اگر تکلیف درسی هوشمندانه طراحی شده باشد، باعث افزایش مهارت فراشناخت در دانش آموز می‌شود و باعث شود دانش آموزان خود بر امر یادگیری خود مدیریت کنند و شیوه‌های خوب یادگرفتن را در حین این تکالیف بیاموزند و تبدیل به یادگیرندگان فعال و مادام‌العمر شوند. تکلیف درسی برای دانش آموزان لازم و ضروری است؛ اما طراحی خوب و ایجاد انگیزه مناسب، بررسی و ارزیابی و بازخورد مناسب شرط بسیار مهمی است.

تشخیص درست و عملکرد موثر از هنر یک معلم است

آنا: چه مکانیزمی برای تعیین استاندارد تکالیف درسی در پیش گرفتید؟

عبدلی مرویلی: برای طراحی باید سطح دانش آموزان و علایق و نیازهای آنان، تفاوت‌های فردی در نظر گرفته شود و زمان لازم برای انجام تکالیف تعیین شود. زمان ارائه تکلیف که قبل از تدریس باشد (تدریس معکوس)  یا حین تدریس یا بعد از تدریس باید برای هر موضوع و متناسب با آن تعیین شود.

استاندارد‌ها در هر کلاس در هر منطقه و محیط و در مقاطع مختلف کاملا متفاوت است، حتی برای یک دانش آموز با دانش آموز دیگر هم متفاوت است برای یک درس با درس دیگر متفاوت است و باید همه این مسائل و عوامل را در هنگام طراحی و ارائه در نظر داشت.

باید استاندارد‌ها و معیارها را در کلاس پیدا کنید، باید به عنوان معلم در کلاس کنش‌گر بود و برای هر شرایط بهترین گزینه را پیدا و انتخاب کنید و این در اثر تجربه و فعال بودن در کلاس حاصل می‌شود، باید بسیار انعطاف پذیر بود و با شرایط مختلف و دانش آموز مختلف طراحی مناسب داشت.

باید برای هر موقعیت در کلاس راهکار ارائه و بلافاصله آزمایش و ارزیابی کرد تا بهترین معیارها و استانداردها مشخص شوند و این هنر معلم است که تشخیص درست و عملکرد موثری داشته باشد و با هر امکانات و شرایطی بهترین گزینه و کارآمد ترین گزینه را انتخاب و طراحی کند.

آنا: در پایان بفرمایید شما مخالف یا موافق ارائه تکالیف درسی هستید؟

عبدلی مرویلی: میزان تکلیف درسی را عوامل زیادی تعیین می‌کنند، که اصلا ربطی به سلیقه شخصی معلم نمی‌تواند داشته باشد و این شرایط است که میزان آن را تعیین می‌کند.

حدود و میزان آن باید طوری باشد که موثر و کارآمد باشد و وقتی موثر و کارآمد است که با انگیزه و مشتاقانه از طرف دانش آموز صورت گیرد و این اشتیاق و انگیزه توسط معلم با تدریس خوب، طراحی  خوب این طراحی خوب حجم و میزان مناسب هم در بر دارد و نظارت و مدیریت و بازخورد مناسب ایجاد می‌شود.

در مجموع باید این فعالیت جذاب باشد تا یادگیری بهتر اتفاق بیفتد. یک فرآیند خوشایند برای یادگیری باعث افزایش و تعمیق آن می‌شود و باید حتماً در نظر گرفته شود.

گاهی یک پروژه جذاب وقت و انرژی بیشتری از دانش‌‌آموزان می‌گیرد تا یک رونویسی و تکرار و تمرین مطالب؛ اما دانش‌آموزان با لذت و اشتیاق زیاد  آن را انجام می‌دهند و حتی بیشتر از توقع معلم وقت و انرژی صرف می‌کنند؛ بنابراین طراحی کارآمد و مناسب تکالیف درسی حائز اهمیت است.