16 اردیبهشت در دنیای علم چه خبر؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز 16 اردیبهشت برابر 5 می را ورق می‌زنیم.

***

رصدخانه مراغه

۱۶ اردیبهشت ۶۳۸ خورشیدی، رصدخانه مراغه ساخته شد. خواجه نصیرالدین‌طوسی، همه‌چیزدان، معمار، ریاضی‌دان، منجم، پزشک، فقیه، متکلم، فیلسوف و شاعر ایرانی این رصدخانه را در دوره هولاکوخان، نوه چنگیزخان مغول، در شهر مراغه ساخت و از این‌رو، این روز در تقویم باعنوان روز مراغه نامگذاری شده است. این رصدخانه روی تپه‌ای در غرب مراغه در نزدیکی دو روستای طالب‌خان و حاجی‌کرد قرار دارد که ارومیه را می‌توان از فراز آن تپه دید. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای در نظر گرفت. کتابخانه‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، ازجمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت هم فراهم شدند. در همین‌جا خواجه نصیرالدین کتاب زیج ایلخانی را از روی رصدهای انجام‌شده در این رصدخانه تدوین کرد. زیج‌ به کتابی گفته می‌شود که منجمان احوال و حرکات افلاک و کواکب را از آن معلوم کنند و نام علمی برای اصول احکام نجوم و هیئت است که تقویم را از آن استخراج می‌کردند.

دومین انسان به فضا رفت

۵ می ۱۹۶۱ میلادی برابر با ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۰ خورشیدی، آلن شپارد جونیور، فضانورد آمریکایی همراه با فضاپیمای مرکوری-رادستون ۳ معروف به فریدام ۷، پس‌از یوری گاگارین، کیهان‌نورد روس، به‌عنوان دومین انسان به فضا رفت و به‌مدت ۱۵ دقیقه یک پرواز زیرمداری را تا ارتفاع ۱۱۵ مایلی انجام داد و حدود ۵ دقیقه بی‌وزنی را تجربه کرد. شپارد بار دیگر و این‌بار به‌عنوان پنجمین انسان روی ماه در مأموریت آپولو ۱۴ به فضا رفت.

اولین آزمایش واکسن سیاه‌زخم

 ۵ می ۱۸۸۱ میلادی برابر با ۱۶ اردیبهشت ۱۲۶۰ خورشیدی، میکروب‌شناس فرانسوی لویی پاستور تلقیحات علیه سیاه‌زخم را روی ۲۴ گوسفند، یک بز و ۶ گاو در روستای کوچکی نزدیک پاریس به‌نام «پولی لو فور» انجام داد. آزمایش او موفقیت‌آمیز بود و به نقطه عطفی در پیشگیری از این بیماری کشنده که بر گاو و گوسفند و بز اثر می‌گذارد تبدیل شد. او در ۲۱ مارس ۱۸۷۷ در پاسخ به شیوع ویرانگر سیاه‌زخم شروع به تحقیق برای واکسن مقابله با این بیماری کرد. او دریافت واکسن موثری را می‌توان از سویه ضعیف‌شده باکتری سیاه‌زخم (ریزجاندار میله‌مانندی که رابرت کوخ در سال ۱۸۷۶ به‌عنوان عامل بیماری شناسایی کرده بود) ساخت. پاستور در ۶ جولای ۱۸۸۵ واکسن مؤثری علیه هاری ساخت و آن را روی کودک ۹ ساله‌ای به نام ژوزف مایستر که با گازگرفتگی سگ هار به شدت آسیب‌دیده بود آزمایش کرد.

پیو دل ریو اورتگا

۵ می ۱۸۸۲ میلادی برابر با ۱۶ اردیبهشت ۱۲۶۱ خورشیدی، پیو دل ریو اورتگا، عصب‌شناس اسپانیایی که سلول‌های میکروگلیا مغز را کشف کرد به‌دنیا آمد. اورتگا با ایجاد روشی جدید برای رنگ‌آمیزی نمونه‌های بافت با کربنات نقره توانست این سلول‌ها را کشف کند. میکروگلیا سلول‌هایی هستند که در دستگاه عصبی مرکزی زندگی و به‌عنوان یک سلول ایمنی عمل می‌کنند. اورتگا شاگرد بافت‌شناس اسپانیایی سانتیاگو رامون ای کاخال، برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی در سال ۱۹۰۶ برای کشف سازوکارهای ریخت‌شناسی و روندهای اتصالی یاخته‌های عصبی بود. اورتگا همچنین نام اُلیگودندروسیت یا الیگودندروگلیا را برای سلول‌هایی که تولیدکننده میلین در دستگاه عصبی مرکزی هستند ابداع کرد. در آغاز جنگ داخلی اسپانیا، او به پاریس و سپس آکسفورد و سرانجام در سال ۱۹۴۰ به بوینس آیرس در آرژانتین رفت.