آیا پاندمی کرونا به پایان رسیده است؟

خبرگزاری علم و فناوری آنا- *مصطفی نوری‌زاده؛ کرونا ویروسی است که به دلیل داشتن ژنوم RNA، دچار چهش‌های زیادی می‌شود، به‌خصوص در سویه اومیکرون که بیش از ۲۰۰ نوع جهش از آن گزارش شده است و اخیراً منجر به بروز واریانت‌هایی همچون Eris، Pirola، و JN۱ شده است.

با اینکه در حال حاضر ما مانند سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به‌عنوان یک واقعیت پاندمی با کرونا مواجه نیستیم و تعداد موارد فوتی و ابتلا مانند سال‌های گذشته نیست، اما وجود جهش‌های متعدد و پشت سر هم در ویروس، باعث می‌شود ویروس به صورت کامل فروکش نکند؛ به همین دلیل هنوز با مسائل مربوط به کرونا مواجه هستیم و کسی نمی‌تواند آینده ویروس کرونا را پیش‌بینی کند.

آخرین جهش کرونا به نام JN۱ است که سرایت بالایی دارد، اما بیماری‌زایی این زیرسویه کمتر است. این عدم فروکش کامل ویروس کرونا به همراه ابتلا‌های طبیعی، به واکسن‌هایی که استفاده کردیم، مدیون است. در سراسر جهان، مطالعات واکسن در حال انجام است و حتی کشور‌های مختلف از واکسن‌های به‌روز شده استفاده می‌کنند، اما در ارتباط با کشور ما، هنوز هیچ نوع واکسن به‌روزشده و تأییدنشده‌ای وجود ندارد و نیاز به ادامه مطالعات واکسن و به‌روزرسانی آن وجود دارد تا از ناگهانی بودن ما در آینده جلوگیری شود.

امیدوارم که این مطالعات در ارتباط با ویروس کرونا، چه از نظر واکسنی و چه از نظر دارویی، مورد حمایت قرار گیرد، چرا که پتانسیل اجرای مطالعات و تولید دارو‌های نوترکیب را در زمینه بیوتکنولوژی و واکسن داریم. به علاوه، باید به حمایت‌های مالی از دانشمندان حوزه واکسن، حمایت‌های معنوی هم افزوده شود.

واکسن استفاده شده در مورد ویروس کرونا بر پایه اسپایک است، همان پروتئینی که به سلول انسانی متصل می‌شود و سلول‌های انسانی را آلوده می‌کند. متأسفانه، تقریباً همه جهش‌های شناخته‌شده از ویروس کرونا بر پایه پروتئین اسپایک هستند. یعنی ما برای تولید واکسن به پروتئین اسپایک روی آوردیم که خود در حال تغییر است و به همین دلیل درصد ایمنی آورده شده توسط واکسن‌ها صد درصد نیست، بلکه کمتر می‌شود. نکته قابل توجه این است که پاسخ ایمنی سلولی بسیار مهمتر است و در مقابله با ویروس‌ها، ایمنی سلولی با اهمیت ویژه‌ای همراه است.

در ارتباط با سایر ویروس‌ها، متأسفانه احتمال وجود ویروس‌های جدیدی که زندگی ما را تحت تأثیر قرار دهند، وجود دارد. اخباری که چندی پیش درباره ویروس‌های زامبی منتشر شدند و باعث نگرانی جهانی شدند، به دلیل اطلاعات نادرست بود. ویروس‌های زامبی، علیرغم نامی که به آنها داده شده است، توانایی ایجاد تغییراتی در انسان‌ها و ایجاد بیماری‌هایی که انسان را به زامبی تبدیل کند، را ندارند. بلکه با تغییرات در شرایط آب و هوا و گرمایش زمین، مختل می‌شوند.

 بنابراین، یکی از نگرانی‌های بیوتکنولوژیست‌ها و افراد در حوزه درمان، این است که با آب شدن یخچال‌های قطبی، ویروس‌ها و میکروارگانیسم‌هایی که در طول تاریخ حفظ شده‌اند، وارد زندگی ما شوند. باید این یخچال‌ها توسط دانشمندان پایش شوند و میکرواورگانیسم‌های موجود در آنها مورد مطالعه قرار گیرند.

در مورد بیماری ایکس که چندی پیش دبیر سازمان بهداشت جهانی در مورد آن صحبت کرد و دنیا نگران شد. ایشان اشاره کردند که شاید روزی بیماری ایکس منجر به پاندمی جدیدی شود. در واقعیت، بیماری‌ای به نام ایکس وجود ندارد. منظور دبیر سازمان بهداشت جهانی این بود که برخی ویروس‌ها مانند ماربورگ، هانتا، کلیمن کونگو و سایر ویروس‌ها و حتی کرونا، پتانسیل تبدیل شدن به یک پاندمی را دارند. دبیر سازمان بهداشت جهانی اشاره کرد که کشور‌ها باید آمادگی لازم را داشته باشند تا در صورت وقوع چنین ویروسی، بتوانند مردم را محافظت کنند.

هر چند کووید علاوه بر اینکه موجب مختل شدن زندگی شده و به از دست رفتن عزیزان منجر شد، اما به نظر من خوبی‌هایی هم داشت. امیدوارم که تلنگر‌هایی که کووید به ما زد را سریع فراموش نکنیم. کووید سبب سرعت گرفتن بسیاری از مطالعات شد و ثابت کرد که در مدت کوتاه می‌توان واکسن تولید کرد. علاوه بر این، کووید به دانشمندان جرأت مطالعات فاز بالینی را داد. نباید فراموش کنیم که بعد از کووید، مطالعات واکسن‌های ایدز، سرطان، و آلزایمر سرعت گرفتند.

این مطالعات تا حدی پیشرفت کردند که مطمئن هستیم در سال‌های آینده واکسن‌هایی برای سرطان نیز خواهیم داشت و حتی ممکن است در چند سال آینده اولین واکسن سرطان تأیید شود. در زمینه بیماری آلزایمر و پارکینسون، مطالعات خوبی انجام می‌شود. برای بیماری مالاریا که ده‌ها سال بشر درگیر آن بود و واکسنی وجود نداشت، به تازگی واکسنی تأیید شده است و برای ابولا نیز واکسن ساخته شده است. در عرصه بیوتکنولوژی، کشور ما در منطقه جایگاه بسیار خوبی دارد و کووید نشان داد که کشور ما پتانسیل تولید واکسن را دارد و می‌تواند هماهنگ با دیگر کشور‌ها حرکت کند.

*استاد بیوتکنولوژی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی