مسیر ناهموار دوچرخه!

خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ هدا عربشاهی؛ دوچرخه همان‌طورکه از نامش پیداست به وسیله نقلیه‌ای گفته می‌شود که دارای دو چرخ است و بدون موتور و فقط متکی بر نیری پای انسان حرکت می‌کند و نیاز به حفظ تعاد راکب دارد. این وسیله هرچند اشکال ابتدایی‌اش از زمان‌های باستان در هند و چین و مصر وجود داشته‌اند اما شکل شناخته‌شده آن از اوایل سده نوزدهم میلادی عرضه شده است. ازآنجاکه حرکت انسان عامل تولید نیروی پیشرانه دوچرخه است اختراع و توسعه آن آسان به‌نظر می‌رسد اما با نگاهی به مسیر تبدیل دوچرخه‌های اولیه تا نمونه‌های امروزی می‌توان دید که حتی این وسیله به ظاهر ساده هم همانند هر فناوری دیگری با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده و درطول تاریخ مدل‌هایی از دوچرخه اختراع شده‌اند که نتوانسته‌اند پایدار بمانند.

***

چند ادعای اولیه اما تاییدنشده برای اختراع دوچرخه وجود دارد. برای مثال، طرحی مربوط به حدود سال ۱۵۰۰ پس‌از‌میلاد به جان‌جاکومو کاپروتی، شاگرد لئوناردو داوینچی نسبت داده شده است، اما هانس ارهارد لسینگ در سال ۱۹۹۸ این طرح را به‌عنوان کلاهبرداری هدفمند توصیف کرد، توصیفی که اکنون کاملا پذیرفته شده است. بعدها، و به همان اندازه تاییدنشده، این ادعا مطرح شد که «کُمت دو سیورا» در سال 1792 وسیله‌ای با نام «سِلِرفیر» را در کاخ سلطنتی در پاریس فرانسه نشان داده است. ظاهراً سلریفر دارای دو چرخ بود که روی یک قاب چوبی سفت و سخت نصب شده بود و فرمان نداشت، کنترل جهت آن محدود به آن چیزی بود که با تکیه‌دادن روی بدنه میسر می‌شد. گفته می‌شود که در آن مراسم، راکبی روی این وسیله نقلیه نشسته بود و با استفاده از پاهایش آن را به جلو هل می‌داد. اما اکنون اعتقاد بر این است که این سلرفیر دو چرخ هرگز وجود نداشته است (هرچند چهارچرخ آن وجود داشت) و آنچه در تاریخ به جا مانده درواقع تفسیر نادرستی است که روزنامه‌نگار مشهور فرانسوی لوئی بودری دو سونیر در سال 1891 نوشته است.

به‌طوری‌که، آنچه دو سونیر از سلرفیر تفسیر کرده بود مربوط به اولین ادعای قابل راستی‌آزمایی برای دوچرخه‌ای است که از اوایل سده نوزدهم میلادی عملاً مورد استفاده قرار گرفت و آن را بارُن آلمانی، کارل فردریش فون درایس اختراع کرد. فون درایس در سال ۱۸۱۷ وسیله‌ای با نام «لاف‌ماشین» (ماشین دویدنی) را اختراع کرد که مطبوعات آن را درایسین نامیدند که هم برگرفته از نام درایس و هم به‌معنی اسب شکیل است. درایس این طرح را در سال 1818 ثبت اختراع کرد که به‌عنوان اولین ماشین دو چرخ، قابل هدایت و مبتنی‌بر پیشرانه انسانی بود که از نظر تجاری موفق بود و معمولاً به آن «تندپا» (velocipede) هم گفته می‌شد. این وسیله ابتدا در آلمان و فرانسه تولید شد. تندپا در ۱۲ ژوئن ۱۸۱۷ اولین سفر خودش را پیمود و در مدت کمتر از یک‌ساعت ۱۳ کیلومتر را طی کرد. لاف‌ماشین تقریبا به‌طور کامل از چوب ساخته شده بود و با زهکشی‌ها 22 کیلوگرم وزن داشت و یاتاقان چرخ دارای آسترهای برنجی بود. این دوچرخه فرمان و ترمز داشت اما پدال نداشت و راکب با پاهایش آن را به جلو پیش می‌راند اما در حفظ تعادل به ویژه در سرپایینی‌ها که دیگر نیاز به حرکت پاها نبود موفق عمل می‌کرد. به‌همین‌علت، چند هزار نسخه از آن در اروپای غربی و در آمریکای شمالی ساخته و استفاده شد. اما محبوبیتش به دلیل موارد بالای تصادف خیلی زود از بین رفت تاجایی‌که به‌دلیل افزایش سوانح مقامات بعضی شهرها استفاده از آن را ممنوع کردند. باوجوداین، درایسین را به‌عنوان اولین دوچرخه و کارل فون درایس را به‌عنوان «پدر دوچرخه» می‌شناسند.

دوچرخه‌های پدالی

برخی از مورخان علم و فناوری بر این باورند که اولین وسیله نقلیه دو چرخ با پیشرانه مکانیکی را کرک پاتریک مک‌میلان، آهنگر اسکاتلندی، در سال ۱۸۳۹ ساخته است. برادرزاده‌ای از مک‌میلان بعدها ادعا کرد عمویش بااستفاده از آج‌های نصب‌شده در وسط که با میله‌هایی به میل‌لنگ عقب متصل می‌شوند، چرخ‌محرک عقب این دوچرخه را شبیه به آنچه در لوکوموتیو بخار وجود دارد طراحی کرده است. طرفداران این ادعا، آن را با اولین مورد ثبت‌شده از یک تخلف دوچرخه‌رانی مرتبط می‌دانند: روزنامه‌ای محلی از گلاسکو در سال ۱۸۴۲ تصادفی را گزارش کرد که در آن «آقای محترم ناشناسی اهل دامفریزشایر... همراه با یک وسیله تندپا... با طراحی مبتکرانه» به عابر پیاده زده و پنج شیلینگ جریمه شده است. باوجوداین، شواهدی که این موضوع را با مک‌میلان مرتبط کند ضعیف است، زیرا بعید به‌نظر می‌رسد که مک‌میلان آهنگر را در آن‌زمان «آقای محترم» (جنتلمن) نامیده باشند. همچنین گزارش روشنی درباره تعداد چرخ‌های وسیله نقلیه وجود ندارد. شواهد نامشخص است و ممکن است برادرزاده‌اش آنها را جعل کرده باشد.

گفته می‌شود که گاوین دالزل اهل لسماهاگو اسکاتلند دستگاه مشابهی را حدود سال ۱۸۴۵ تولید کرده باشد. هرچند هیچ‌ سابقه‌ای مبنی‌بر ادعال دالزل برای اختراع این وسیله نقلیه وجود ندارد.

به‌هررو، اولین تولیدکننده مستند دوچرخه‌های میله‌ای، توماس مک‌کال، از کیلمارناک اسکاتلند است که در سال ۱۸۶۹ اختراعش را ثبت کرد. مک‌کال دو نسخه از تندپای دوچرخ را با اهرم‌ها و میله‌هایی ساخت که میل‌لنگ را روی چرخ عقب پرتاب می‌کردند. در دوچرخه‌های مک‌کال، چرخ عقب بزرگ‌تر از چرخ جلو بود.

دوچرخه بلندچرخ

دوچرخه بلندچرخ که با نام «پنی‌فارثینگ» شناخته می‌شود دوچرخه‌ای است که در آن چرخ جلو بزرگ‌تر از چرخ عقب است و به‌همین‌دلیل نام پنی و فارثینگ را بر آن گذاشته‌اند زیرا پنی و فارثینگ نام دو نوع سکه انگلیسی هستند و پنی (سکه‌ای قابل مقایسه با شاهی) ابعادی بزرگ‌تر از فارثینگ (سکه‌ای قابل مقایسه با پشیز) دارد. در دهه‌های ۱۸۷۰ و ۱۸۸۰ این دوچرخه محبوبیت زیادی داشت، زیرا چرخ بزرگ جلویی آن سرعت بالایی را ارائه می‌کرد و همچنین به‌‌دلیل اینکه زین روی آن قرار می‌گرفت راکب برای رکاب‌زدن راحت بود. اما از اواخر دهه ۱۸۸۰ دوچرخه‌های امروزی که سرعت مشابهی را ازطریق زنجیر چرخ و راحتی را بااستفاده از لاستیک‌های بادی فراهم می‌کردند وارد بازار شدند و ازآنجاکه خطر افتادن از روی این دوچرخه‌ها به‌دلیل کاهش ارتفاع کمتر شده بود دوچرخه بلندچرخ منسوخ شد.