بررسی همه‌جانبه تولد نوزاد با 3 والد/ از شرایط اجرا در سطح عمومی تا نتایج اخلاقی

خبرگزاری علم و فناوری آنا - گروه علم و فناوری؛ در ابتدای سال جاری خبری مبنی بر تولد یک نوزاد با 3 والد ژنتیکی منتشر شد. این خبر نشان داد که برای اولین بار دانشمندان نیوکاسل در انگلستان در راستای جلوگیری از ناهنجاری‌های ژنتیکی یک نوزاد با 3 والد ژنتیکی را به دنیا آوردند؛ اتفاقی که در دنیا سر و صدای عجیبی به پا کرد.

برای تولد این نوزاد از روش‌هایی بر پایه علمی استفاده شد؛ این تکنیک بحث‌برانگیز به والدین مبتلا به جهش‌های ژنتیکی که بسیار نادر هستند، اجازه می‌دهد تا نوزادان سالمی به دنیا بیاورند.

آن طور که پیداست این طرح برای اولین بار در بریتانیا به صورت قانونی تأیید و اجرا شده است، اما بر اساس گفته جنین‌شناسان و کارشناسان حاذق این طرح باید به‌سرعت در سراسر جهان پیشرفت کند.

طرح تولد نوزاد با سه والد ژنتیکی در بریتانیا بسیار برجسته بود و محققان برای آزمایش فناوری‌های دستکاری میتوکندری در آزمایش‌های بالینی تلاش بسیاری کرده‌اند. یک گروه تحقیقاتی در ۲۰۱۲ در بریتانیا به این نتیجه رسید که استفاده از فناوری‌ در این راستا اخلاقی است. قوانین در بریتانیا از تغییر مؤلفه جلوگیری می‌کرد، اما پیشنهادی در ۲۰۱۴ ارائه شد که امکان قانونی‌شدن نسل نوزادان سه‌والدی را افزایش داد.

در اوایل ۲۰۱۵، اعضای پارلمان بریتانیا به طرح تولد نوزادان سه‌والدی رأی مثبت دادند. این کشور به‌عنوان اولین کشور آماده بود که قوانینی را برای هدایت استفاده از «آی‌وی‌اف» (IVF) سه‌نفره معرفی کند.

در ۲۰۱۷، سال بعد از تولد اولین نوزادی که با استفاده از «درمان جایگزینی میتوکندری» (MRT) متولد شد، دانشمندان پزشکی در اوکراین تولد دو نوزاد را از «ام‌آرتی» (MRT) گزارش کردند. این تکنیک از آن زمان برای درمان ناباروری و بیماری‌های ژنتیکی در کشور‌های دیگر از جمله یونان استفاده شده است. مطالعات طولانی مدت برای ارزیابی سلامت نوزادان سه‌والدی متولد شده با استفاده از «ام‌آرتی» در حال انجام است.

روش تولد نوزاد با 3 والد

نوزاد سه‌والدی از لقاح مواد ژنتیکی یک مرد و دو زن با استفاده از فناوری‌های کمک‌باروری مانند «درمان جایگزینی میتوکندری» (MRT) و «لقاح آزمایشگاهی سه‌نفره» (IVF) انجام می‌شود. به بیان دیگر، فناوری‌های تولیدمثلی که برای تولید نوزادان سه‌والده استفاده می‌شود، بر جایگزینی یا کاهش اثرات جهش‌هایی که در دی‌ان‌ای اندامک‌های سلولی به نام میتوکندری در سیتوپلاسم سلولی رخ می‌دهد، تمرکز دارد.

امروزه در دنیای تکنولوژی رویکرد‌های مختلف می‌تواند به زنان کمک کند تا بر ناباروری غلبه کنند و از انتقال بیماری‌های بالقوه ناتوان‌کننده میتوکندری به فرزندان خود جلوگیری کنند. درباره طرح تولد نوزاد با سه والد ژنتیکی سال‌هاست که مورد بحث و پژوهش قرار گرفته و درنهایت نخستین نوزاد در انگلیس با استفاده از این طرح متولد شده است.

بررسی طرح تولد نوزاد سه‌والدی توسط محققان ایرانی

در راستای اهمیت این موضوع نظرات بسیاری از محققان ایرانی در زمینه سلول بنیادی را جویا شدیم. این پژوهشگران نظرات مختلفی را من‌باب امکان اجرایی شدن پروژه، نتایج اخلاقی، پیشرفت پروژه ای و ... مطرح کردند.

برخی از آن‌ها معتقدند تولد نوزاد با سه والد ژنتیکی سالم به نظر می‌رسد و امکان اجرایی شدن آن در کشور وجود دارد. این کارشناسان می‌گویند: طرح تولد نوزاد با سه والد ژنتیکی سالیان زیادی است که در ایران اجرایی شده و تجهیزات آزمایشگاهی در تمام مراکز باروری ایران برای انجام این آزمایش، کامل است. هم‌اکنون این روش ضمن اجرایی شدن می‌تواند اثرات خوب یا بدی را داشته باشد.

فواید استفاده از این روش تحقیقاتی

یکی دیگر از محققان پژوهشگاه رویان اضافه می‌کند: اگر در ماده ژنتیکی «دی‌ان‌ای» (DNA) عامل بیماری‌زا وجود داشته باشد و اصلاح ژنتیکی صورت گیرد آن بیماری در نسل‌های آینده وجود نخواهد داشت؛ در ازدواج‌های فامیلی ژن‌های بیماری‌زا می‌تواند در «دی‌ان‌ای» دو فردی که از یک خانواده با هم ازدواج کردند وجود داشته باشد، اما این دو فرد بیمار نیستند؛ با این وجود زمانی‌ که بچه‌دار می‌شوند عامل بیماری‌زا در ژن را به فرزند خود منتقل می‌کنند. برای برطرف‌سازی این مشکل با اصلاح ژنتیکی می‌توانیم ژن معیوب را از دی‌ان‌ای برداریم و دی‌ان‌ای سالم را جایگزین کنیم.

دلیل استفاده از روش تولد نوزاد با 3 والد

ازآنجایی‌که در اختلال‌های اینچنینی مادر حامل نقص ژنتیکی است، این اختلال مرگبار بر سیستم عصبی در حال رشد تأثیر می‌گذارد. ژن‌های مرتبط به این اختلال در میتوکندری قرار دارد. میتوکندری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارگان‌های درون‌سلولی انرژی را تأمین می‌کند و تنها ۳۷ ژن را حمل می‌کند. به بیان دیگر در اختلالات میتوکندریایی تقریباً یک‌چهارم میتوکندری مادر دارای جهش بیماری‌زاست؛ بنابراین محققان درصدد برآمدند تا در راستای رفع این اختلالات از این طرح استفاده کنند.

نگرانی‌های اخلاقی در تولد نوزاد سه‌والده

از سوی دیگر، جنین‌شناس بالینی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان نگرانی‌های اخلاقی این پروژه را مطرح کرد و اظهار داشت: تمام زیرساخت‌ها برای اجرایی‌شدن این طرح در ایران مهیاست، اما تردید‌هایی در تصویب این طرح وجود دارد. عامل اصلی انتقال توارث و هسته سلول است. انتقال ۰.۰۲ درصد ژن تأثیر زیادی در انتقال دی‌ان‌ای ندارد، اما ازآنجایی‌که این ژن‌ها ناشناخته است، نیاز به بررسی بیشتری دارد تا بتوان درباره درستی یا نادرستی این طرح نظر داد، زیرا می‌تواند در الگو‌های رفتاری نوزاد تغییراتی ایجاد کند که این امر فرزند متولد‌شده را دچار تغییرات ژنتیکی می‌کند.

جنین‌شناسان ایرانی بیان می‌کنند: این روش، هزینه‌های زیادی دارد که نیازمند کسب مهارت‌های ویژه‌ای است.

دلایل  اجرایی نشدن طرح تولد نوزاد با 3 والد در سطح کشور

از دیگر صاحب نظرانی که در زمینه تولد نوزاد با 3 والد نکات ویژه‌ای را مطرح کرد رئیس پژوهشگاه رویان بود. عبدالحسین شاهوردی به ضرورت بررسی آثار تولد نوزاد با سه والد ژنتیکی در نسل‌های بعدی تأکید می‌کند و می‌گوید: که این طرح در ایران به صورت تحقیقاتی به سرانجام رسیده و باید بیش از گذشته مورد بررسی قرار گیرد تا عموم مردم بتوانند از نتایج آن بهره ببرند.

وی خاطر نشان می‌کند: محققان این پروژه نمی‌دانند که قرار است چه اتفاقاتی در آینده برای نوزاد متولدشده رخ دهد؛ بنابراین از نظر اخلاقی مشکلات عدید‌ه‌ای وجود دارد که تا تمام جوانب بررسی نشود، نمی‌توانیم این طرح را در ایران اجرایی کنیم. ازآنجایی‌که ایران یک کشور مسلمان است، ضروری است که تعداد بیشتری از چنین تحقیقاتی در دنیا انجام شود و از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گیرد تا بتوانیم در ایران با استفاده از دانش و تکنیک بومی خود در سطح عمومی بهره ببریم.

وی همچنین معتقد است: باید هدف از اجرایی‌سازی این طرح مشخص شود، زیرا امکان اجرای طرح تولد نوزادان با سه والد ژنتیکی در ایران وجود دارد.

شاهوردی ادامه می‌دهد: زمان اجرایی شدن این طرح مشخص نیست؛ لازم است که کار خیلی دقیق‌تر، ظریف‌تر و تکنولوژی بالاتری در این پروژه پیاده سازی شود؛ شاید قابل پیش‌بینی باشد که در ایران ۵ تا ۱۰ سال آینده با تکنولوژی این روش را در کشور اجرا کنیم.

سخن آخر

بر اساس نظرات محققان و اعضای هیئت علمی ایرانی طرح تولد نوزاد با سه والد ژنتیکی در ایران از لحاظ فنی قابل اجراست، اما به دلیل نگرانی‌های اخلاقی، ضرورت بررسی اثرات ناشناخته پروژه و آثار تولد نوزاد با سه والد در نسل‌های بعدی تاکنون در ایران اجرا نشده است.

در راستای اجرایی‌سازی این روش مبتنی بر علم و دانش، باید تحقیقات بیشتری انجام شود تا نتایج آن برای عموم در سطح گسترده مورد استفاده قرار بگیرد.