خاطرات گیشه/ ۱
سینمای ایران در سال ۶۴ چه حال و هوایی داشت؟ / محبوبیت عجیب فیلم‌های اکشن و پرواز «عقابها» به قله فروش
میزان استقبال از سینمای ایران در سال ۱۳۶۴ به گونه‌ای بوده که گویا هر ایرانی به طور متوسط ۱.۵ بار به سینما رفته است؛ آمار این گزارش را با سینمای امروزمان مقایسه کنید.
به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، از همان روزهای ابتدایی ورود «سینماتوگراف» به کشورمان، ایرانی‌ها ارادت خاصی به هنر هفتم داشتند. مردم ایران پیش از این با هنر بیگانه نبودند، اما تصاویر متحرک سینماتوگراف، جادویی داشت که در هیچ‌یک از هنرهای پیش از آن ندیده بودند. از زمانی که سینما از انحصار دربار خارج شد، تا زمانی که رنگ و روی مردمی گرفت، چند دهه زمان برد و به مرور هنرمندان مختلف با آثار نمایشی خاص یکی‌یکی ظهور کردند.
از همان وقتی که فیلم «دختر لر» به عنوان اولین فیلم ناطق سینمای ایران سر از اکران درآورد و مردم برای تماشای قصه عاشقانه «جعفر و گلنار» در صف تهیه بلیت سالن‌های سینما ایستادند، می‌شد فهمید که سینما قرار است به یکی از اصلی‌ترین تفریحات عامه مردم ایران تبدیل شود.
این پیش‌بینی در نهایت به حقیقت پیوست اگرچه در این میان با فراز و نشیب‌های فراوانی مواجه بود. اگر یک سال و نیم گذشته را اصطلاحاً «فاکتور بگیریم»، تا پیش از آن سینما جزء محبوب‌ترین تفریحات مردم در سراسر کشور بود. با وجود اینکه بسیاری از شهرهای ایران، سالن‌های استاندارد سینما ندارند، اما همان سالن‌های قدیمی و زهواردررفته، هنوز هم پاتوق اصلی دوستداران هنر هفتم هستند.
ما در گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، سعی داریم که در سلسله گزارش‌های «خاطرات گیشه» مروری آماری کنیم بر آنچه در چهار دهه گذشته در سینمای ایران رخ داده است. در هر سری از گزارش‌های این مطلب که به صورت هفتگی خواهد بود، اتفاقات مربوط به یک سال سینمای ایران را در زیر ذره‌بین قرار می‌دهیم، از میزان فروش تک‌تک فیلم‌ها گرفته، تا پررفت‌وآمدترین سالن‌های سینما در کشور، محبوب‌ترین ژانر سینمایی و گران‌ترین و ارزان‌ترین فیلم‌های سال.
سینمای ایران پیش از انقلاب
از آنجایی که آمار دقیقی از میزان فروش فیلم‌ها و تعداد سالن‌های سینما و نحوه اکران آثار در دهه‌های چهل و پنجاه و شصت و اوایل ۶۰ نیست، ما در این سلسله گزارش آمار سالانه را از سال ۱۳۶۴ آغاز می‌کنیم. اگرچه با نگاهی اجمالی به تاریخچه سینمای ایران و فیلم‌های مشهور ساخته شده در سال‌های پیش از انقلاب می‌توان تا حدودی به حال و هوای سینمای ایران در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ رسید. سال‌هایی آشفتگی در سینما موج می‌زد و دوقطبی بزرگی در سینما وجود داشت، عده‌ای همچون «بهرام بیضایی»، «داریوش مهرجویی» و... به دنبال ساخت آثار هنری بودند و بدنه غالب سینما هم به دنبال ساخت «فیلمفارسی».
در سال‌های دور «فیلمفارسی»ها بودند که حرف اول را در اکران می‌زدند، آثاری که نه ساختار خاص و ویژه‌ای داشتند و نه محتوایی هنری و مناسب. فیلم‌هایی که شخصیت‌های آن سیاه و سفید مطلق بودند، قهرمان قصه «بزن بهادر» بود و اگر هم در یکی دو سکانس شکست می‌خورد می‌دانستیم که در انتها اوست که همه را شکست می‌دهد و ماجرا با پایان خوش تمام می‌شود.
این سینمای سطحی اما پرفروش، ذائقه مخاطبان هنر هفتم را در کشور ما به‌شدت کور کرده بود. تا سال‌های سال فیلمفارسی‌های آبکی و کلیشه‌ای حرف اول را در سینما می‌زدند و هنرمندانی که دغدغه آثار هنری با مضامین اجتماعی و سیاسی داشتند، فرصت چندانی برای عرض اندام پیدا نمی‌کردند. اگرچه در این میان هنرمندانی مثل مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی بودند که با ساختن آثاری همچون «گوزنها» و «گاو» این سینمای به بیراهه رفته را، آگاه کنند، هرچند یک دست صدا نداشت و نتوانست بر جریان فیلمفارسی غلبه کند.
سینمای ایران پس از انقلاب
در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب نیز اوضاع سینما، به‌شدت آشفته بود. کشور خیلی زود پس از انقلاب، وارد جنگ شده بود و هنرمندان به‌درستی نمی‌دانستند که باید با چه زاویه نگاهی به موضوعات بپردازند. مسئولان فرهنگی هم که در آن زمان هنوز به وحدت رویه نرسیده بودند و آشفتگی سرتاسر هنر ایران به خصوص سینما را فرا گرفته بود. با این وجود و با سروشکل گرفتن آثار سینمایی، ساخت سالن‌های سینما در سراسر کشور، هنر هفتم کم‌کم جان گرفت.
در سال‌های میانی دهه شصت، دیگر خبری از فیلمفارسی‌ها نبود و به نوعی سینما نفس راحتی از حذف این مدل فیلم‌ها می‌کشید. اگرچه این نفس راحت خیلی دوام نیاورد و از دهه هشتاد، فیلمفارسی‌های نوین یا به قول امروزی‌ها فیلم‌های «زیر شونه تخم‌مرغی» سر از سینماها و خانه‌های مردم درآوردند که به مرور به آن سال‌ها نیز می‌رسیم. در ادامه این گزارش نگاهی آماری داریم بر مهم‌ترین اتفاقات سینمایی در سال ۱۳۶۴، سالی که کشور همچنان درگیر جنگ تحمیلی بود، اما سینما هنوز پاتوقی امن برای مردم به حساب می‌آمد.
وضعیت سالن‌ها در سال ۱۳۶۴
از میان ۲۴ استان کشور در سال شصت و چهار، ۲۳ استان سینمای فعال داشتند و تنها استان بوشهر بود که در آن هیچ سالن سینمای فعالی وجود نداشت. در آن سال ۲۲۹ سینما در ایران کار می‌کرد که در مجموع ۲۳۱ سالن نمایش داشتند. فقط دو سینمای «عصر جدید» و «گلریز» تهران با دو سالن میزبان تماشاگران بودند و مابقی سینماها تک سالنه بودند.
در آن سال تهران با ۷۲ سالن سینما و کردستان و ایلام با یک سالن سینما، پرسینماترین و کم‌سینماترین استان‌های کشور بودند. درمجموع در آن سال سالن‌های سینمای سراسر ایران ۱۴۷,۱۰۳ صندلی داشت و در طول ۱۲ ماه بیش از ۷۷ میلیون بلیت در این سالن‌ها به فروش رسید. (تعداد دقیق کل تماشاگر سینماهای کشور ۷۷,۱۵۹,۹۷۳ نفر) با توجه به تعداد سالن‌های سینما، طبیعی است که تهران و ایلام با بیشترین و کمترین میزان سالن، بیشترین و کمترین تماشاگران را هم در طول سال داشته باشند. طبق آمار رسمی در آن سال بیش از ۲۵ میلیون نفر تماشاگر در تهران و بیش از ۷۱ هزار تماشاگر در ایلام، به سالن‌های سینما رفتند.
شاید این اعداد از نظر شما عجیب و غریب و بعضاً غیرواقعی به نظر برسد، اما تمامی این موارد اسناد به ثبت رسیده است و در «سالنامه آماری فروش فیلم و سینمای ایران» وجود دارد. این آمار دقیق نشان می‌دهد که سینما در آن سال‌ها چه تاثیرگذاری فراوانی در جامعه داشته است. البته فعلا ابتدای گزارش است و این آمار بند به بند جذاب‌تر می‌شود، مخصوصاً اگر بدانید در سال ۶۴ (در اوج هشت سال دفاع مقدس) هر سالن سینما در ایران به طور متوسط بیش از ۳۳۴ هزار تماشاگر داشته و روی هر صندلی به طور متوسط ۵۲۵ نفر نشسته‌اند و هر ایرانی در این سال بیش از ۱.۵ بار به سینما رفته است.
وضعیت اکران سینماها
در بحث اکران، از هرچه بگذریم سخن عدد و ارقام مالی، خوش‌تر است. در سال ۶۴ سینمای ایران بیش از نیم میلیارد تومان فروش داشته است. (رقم دقیق پانصد و شصت و دو میلیون تومان) این رقم شاید در ابتدا با توجه به فروش‌های چند ده میلیاردی فیلم‌های سینمایی در سال‌های اخیر ناچیز به نظر برسد، اما ماجرا زمانی جالب می‌شود که بدانید متوسط قیمت بلیت سینما در آن سال از ۱۰ تومان هم کمتر بوده و فیلم‌ها با متوسط بلیت ۷۳ ریالی (هفت تومان و سه ریال) به این رقم شگفت‌انگیز رسیده‌اند.
متوسط فروش هر سالن سینما در سال ۶۴، دو میلیون و چهارصد هزار تومان بوده است که در این میان استان تهران با فروش ۲۲۷ میلیون تومانی پرفروش‌ترین و استان ایلام با فروش سیصدوشصت هزار تومانی، کم‌فروش‌ترین استان‌های کشور بودند. با وجود اینکه سینماهای تهران در مجموع پرفروش بودند، اما پرفروش‌ترین و پرتماشاگرترین سالن‌های سینما بیش از هزار کیلومتر با پایتخت فاصله داشتند.
بیشتر بخوانید:
سینمای ایران اسیر رکود و فیلم‌های بی‌مخاطب
امید به شکوفایی گیشه در روزهای پاییزی و کرونازده
سینماهای مشهد، پرچمداران فروش
در بین سینماهای پرفروش کشور در سال ۶۴، اوضاع اصلاً شبیه به چیزی که فکر می‌کنید نیست. در این سال تنها دو سالن سینما توانستند فروشی بالای ۱۰ میلیون تومان داشته باشند که هیچکدام در تهران نبودند. سینما «هویزه» مشهد با ۲۱۰۰ صندلی و سینما «آسیا» شیراز با ۷۰۰ صندلی موفق‌ترین سالن‌های سینمایی کشور بودند. جایگاه سوم این فهرست هم به سینما «آفریقا» مشهد اختصاص دارد، سالنی با کمتر از ۱۱۰۰ صندلی که فروشی نزدیک به ۸.۵ میلیون تومانی را تجربه کرد. بعد از این سه سینما، دو سالن تهرانی یعنی سینما «مرکزی» و سینما «پارس» با نزدیک به ۸ میلیون تومان پرفروش‌ترین سینماهای ایران بودند.
اما از آنجایی که قیمت بلیت در سالن‌های مختلف کشور و برای فیلم‌های مختلف، با هم تفاوت داشت، فهرست پرفروش‌ترین سالن‌ها با فهرست پرتماشاگرترین سالن‌ها متفاوت است و زمانی که پای تعداد تماشاگر به میان می‌آید، هیچ کدام از سالن‌های تهرانی در فهرست در سینمای موفق کشور در سال ۶۴ قرار نمی‌گیرند. پنج سالن سینمای مشهد یعنی «هویزه»، «آفریقا»، «فردوسی»، «قدس» و «انقلاب» سالن‌هایی هستند که در فهرست ۱۰ سالن پرتماشاگر سال قرار گرفتند و روی هم رفته بیش ۵میلیون و ۴۰۰ هزار نفر تماشاگر داشتند. در این فهرست سه سالن «آسیا»، «ایران» و «فلسطین» از شیراز و دو سالن «آفریقا» و «فلسطین» از اهواز به‌عنوان دیگر سالن‌های پرتماشاگر سال به چشم می‌خورند.
«عقابها» پرفروش‌ترین فیلم سال ۶۴
این روزها خبر اکران محدود فیلم‌های خارجی در سینمای ایران تاحدودی سروصدا می‌کند و بسیاری از تماشاگران سینما نمی‌دانند که اصلا فیلم‌های خارجی هم در سالن‌های ایران اکران می‌شود، اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید در سال ۶۴ فیلم‌های خارجی به نمایش درآمده در سینماهای سراسر کشور، نزدیک به ۳ برابر فیلم‌های داخلی اکران شده بودند. در این سال ۸۵ عنوان فیلم ایرانی و ۲۴۵ عنوان فیلم خارجی اکران شدند. در این سال آثاری از ۲۵ کشور دنیا (از آمریکا گرفته تا هند، سوئد، انگلیس، فرانسه، کوبا، آرژانتین، استرالیا، ژاپن، کره، لبنان و...) در سینماها به اکران درآمد که پرمخاطب‌ترین آنها فیلم «فرار به مکزیک» محصول سوئد بود که بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر تماشاگر داشت و کم‌مخاطب‌ترینش هم «مبارزه در بلگراد» محصول یوگسلاوی بود با ۷۹ تماشاگر.
در میان فیلم‌های ایرانی «عقابها» ساخته ساموئل خاچیکیان به عنوان پرفروش‌ترین و پرتماشاگرترین اثر در سال ۶۴ معرفی شد. فیلمی در ژانر جنگی که بیش از ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر به تماشای آن نشستند و فروشی در حدود ۲۹ میلیون تومان داشت. فیلم اکشن و حادثه‌ای «تاراج» به کارگردانی ایرج قادری و بازی ستاره آن سال‌های سینما یعنی «جمشید هاشم‌پور» با ۲ میلیون و ۳۰۰هزار تماشاگر و فروش ۱۸ میلیون تومانی در رده دوم پرتماشاگرترین فیلم سال قرار گرفت و رتبه سوم این فهرست نیز به فیلم درام «گل‌های داوودی» به کارگردانی رسول صدرعاملی رسید که توانست در گیشه رکورد ۱۸ میلیون و ۲۰۰هزارتومانی را بشکند اما از نظر تعداد تماشاگران، با اختلاف بیش از ۱۰۰ هزار نفر در رتبه سوم قرار گرفت.
تحلیل آمار
با نگاهی دقیق به آمار مربوط به فروش فیلم‌های سینمایی در سال ۶۴ می‌توان به نکات جالب توجهی دست یافت، نکاتی در رابطه با ذائقه مخاطبان سینما، فیلم‌های پرطرفدار آن سال‌ها، جایگاه سینما در سبد فرهنگی مردم و مواردی از این دست. در میان ده فیلم پرتماشاگر سینمای ایران در سال ۱۳۶۴، وجود پنج فیلم در ژانر اکشن و حادثه‌ای «تاراج»، «شب‌شکن»، «فرار»، «مشت» و «طائل» و دو فیلم جنگی «عقابها» و «پایگاه جهنمی» به‌خوبی نشانگر حال و هوای جامعه است. روزهای سخت هشت سال دفاع مقدس به قدری در زندگی مردم نفوذ داشته که آنها در زمان تفریح هم به دنبال این بودند بخش‌هایی از این خشونت وجودی‌شان را با دیدن فیلم‌های سینمایی خالی کنند.
موضوع دیگر در رابطه با فیلم‌های به نمایش درآمده در آن سال، موضوع مهم ژانر است. سینمای کودک، درام‌های اجتماعی، فیلم‌های خانوادگی، پلیسی، تاریخی هرکدام نمایندگانی در اکران داشتند و اکثر آنها نیز در جذب مخاطب موفق عمل کردند. گستره ژانر فیلم‌های روی پرده در سال ۶۴ به گونه‌ای بود که هر ذائقه‌ای را پوشش می‌داده است.
وقتی فیلم «فرار به سوی پیروزی» در ژانر ورزشی - سیاسی از سینمای آمریکا بعد از گذشت چهار سال از پخش جهانی در ایران اکران می‌شود و با فروش نزدیک به ۹ میلیون تومان در میان ۱۰ فیلم پرفروش سال قرار می‌گیرد، نشان می‌دهد که مخاطب سینمایی در ایران، از گذشته تشنه تنوع ژانر بوده است. اگرچه این فیلم به واسطه حضور ستارگان فوتبال و سینما مثل «پله»، «بابی مور»، «مایکل کین» و «سیلوستر استالونه» در سراسر جهان معروف بود و جزء رکوردداران اکران در تاریخ سینمای جهان است، اما دیگر فیلم‌های خارجی اکران شده در آن سال و فیلم‌های ایرانی مختلفی که در سراسر کشور به نمایش درآمد، نشان می‌دهد که دست باز مخاطب برای انتخاب اثر مورد علاقه‌اش، می‌تواند تأثیر بسزایی در فروش بالای فیلم‌های سینمایی داشته باشد.
انتهای پیام/۴۱۷۳/پ
انتهای پیام/
