پتنت چیست؟/ نحوه ثبت مالکیت فکری و اختراع به صورت بینالمللی
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-هانا حیدری؛ طبق آخرین گزارشی که ایمان افتخاری رئیس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران در نخستین نشست خبری خود ارائه داد، مسئولیت ثبت اختراع بینالمللی تا سال 97 برعهده این صندوق بوده اما پس از تغییر ساختاری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری این مسئولیت را به طور کامل به کانون پتنت ایران محول کرد. به گفته افتخاری، طی فعالیت 10 ساله صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران 132 پتنت بینالمللی ثبت و حمایت شده است.
کانون پتنت ایران زیرمجموعه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است که هدف اصلی آن حمایت از مخترعان برای ثبت اختراع خارجی است. USPatent و PCT (معاهده همکاری ثبت اختراع) همزمان برای مخترعان ایرانی ثبت میکنند. معاهده همکاری ثبت اختراع پیمانی بینالمللی است که زیر نظر سازمان جهانی مالکیت فکری یا WIPO فعالیت میکند و دفتر اصلی آن در شهر ژنو قرار دارد.
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بودجهای را برای هزینههای ثبت اختراع در اختیار کانون پتنت ایران قرار میدهد. این کانون 95 درصد از هزینههای ثبت اختراع در یواس پتنت و پیسیتی مخترعان ایرانی را برعهده میگیرد. هر پتنت حدود 10 تا 12 هزار دلار آمریکا هزینه ثبت دارد.
چگونه برای ثبت پتنت اقدام کنیم؟
مخترعان تحقیقات یا محصول اولیه خود را برای ثبت اختراع به این کانون میفرستند و در صورتی که عناصر اساسی مانند نوآوری، گام ابتکاری و کاربرد صنعتی را در دنیا داشته باشد، با مخترعان قرارداد بسته میشود و کارهای ثبت اختراع انجام میشود.
کارهای ثبت اختراع شامل پیشنویس پتنت، نگارش ادعانامه، ارتباط با وکیل، ثبت در اداره ثبت اختراع آمریکا میشود همزمان نیز کارهای مالکیت معنوی یا پیسیتی صورت میگیرد. کانون پتنت ایران تا آخرین مرحله که اعطای گرنت تحقیقاتی است از مخترعان حمایت میکنند و تمام کارهای تخصصی ثبت اختراع توسط کانون صورت میگیرد.
این کانون در کنار ثبت اختراع، در صورتی که محصول قابلیت تجاریسازی را داشته باشد، اقدامات و حمایتهای لازم برای تجاریسازی را نیز انجام میدهد. شناسایی بازارهای هدف، تبلیغات و بازاریابی از جمله اقداماتی است که کانون ثبت اختراع برای مخترعان انجام میدهد.
روند ثبت پتنت در اداره ثبت اختراع آمریکا 24 تا 36 ماه طول میکشد. این در حالی است که روند ثبت اختراع در آمریکا نسبت به کشورهای دیگر با سرعت بیشتری صورت میگیرد. گاهی اوقات نیز ایرادات و نقصهایی به اختراع گرفته میشود که پروسه ثبت را طولانیتر میکند. این اشکالات با ارسال اسناد و مدارک تکمیلی برطرف میشود.
بر اساس آماری که در سایت کانون پتنت ایران قرار دارد تاکنون یک هزار و 588 درخواست برای ثبت اختراع بینالمللی داده شده که 269 پرونده تأیید شده است. 52 پتنت نیز تاکنون موفق به دریافت گرانت تحقیقاتی شدهاند.
ثبت درخواست حمایت در سامانه الکترونیکی کانون پتنت ایران و ثبت موقت یکساله حداکثر چهار ماه طول میکشد؛ در این مرحله با مخترعان قراردادی منعقد شده و 10 درصد از هزینه، معادل یک هزار دلار را دریافت میشود. ثبت اظهارنامه در اداره ثبت اختراع آمریکا، ثبت تقاضانامه بینالمللی پیسیتی و ثبت پیشنویس سند اختراع نیز حداکثر 12 ماه زمان میبرد. انتشار سند اختراع 6 ماه و تأیید نهایی اختراع و گرانت تحقیقاتی نیز به طور متوسط 22 ماه طول میکشد.
پتنت چیست؟
پتنت یا گواهی ثبت اختراع، حقی انحصاری است که در یک محدوده جغرافیایی مشخص و در یک محدوده زمانی معین (معمولاً 20 سال) به مالک اختراع اعطا میشود. این حق انحصاری به مالک اختراع اجازه میدهد تا از استفاده، تولید، خرید، فروش، اجاره و واردات اختراع به کشوری که در آن ثبت اختراع به ثبت رسیده، ممانعت کند.
اختراع نتیجه فکر فرد یا افرادی است که برای نخستین بار فرایند یا فرآورده خاصی را ارائه میکند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری و صنعت حل میکند. اختراع ایده پروراندهشده توسط مخترع یا مخترع آن است که میتواند به صورت نتیجه تحقیق یا ساخت نمونه اولیه انجام شود. هر اختراعی قابلیت ثبت ندارد. اختراع باید دارای ویژگیهای منطبق با قانون کشور مبدا باشد تا ثبت و مورد حمایت حقوقی قرار گرفته شود.
شرایط ثبت پتنت
پتنت گواهیای است که نشان میدهد اختراع بعد از احراز شرایط معینی در یک کشور مورد حمایت قانونی قرار گرفته است. بدین ترتیب به مالک اختراع حقوق انحصاری اعطا میشود. مخترع فردی است که بخش علمی و فنی اختراع را بر عهده دارد. مالک اختراع فرد یا شرکتی است که صاحب پتنت بوده و از عواید مالی حاصل از فروش، اجاره و تجاریسازی پتنت بهرهمند میشود.
به عبارت دیگر مخترع مالک معنوی اختراع است که این مالکیت مادامالعمر و غیرقابل فروش به فرد دیگری است اما مالک اختراع مالک مادی است و مدت زمان مالکیت محدود و قابلانتقال به دیگری است. مالک اختراع میتواند مخترع، دانشگاه، مؤسسه یا شرکتی باشد که مخترع در آن مشغول به کار است. در برخی موارد مخترع و یا مؤسسه هر دو مالک اختراع هستند که این مالکیت با توجه به درصد سهمی که به صورت توافقی بین مخترع و مؤسسه تعیینشده تقسیم میشود.
انواع درخواست ثبت اختراع
دو نوع درخواست ثبت اختراع وجود دارد که شامل ثبت موقت و ثبت دائم میشود. ثبت موقت فرایندی اختیاری است و هر مخترعی نیاز به انجام آن ندارد. این نوع ثبت زمانی کاربرد دارد که مخترع در نظر داشته باشد از اولویت حق تقدم استفاده کند. فرایند ثبت دائم اختراع و نگارش ادعاها زمانبر و وقتگیر است و از سوی دیگر رقابت زیادی در حوزههای خاصی از علم و فناوری وجود دارد؛ بنابراین برخی از مخترعان ترجیح میدهند تا قبل از انجام تستهای تکمیلی آن را به صورت موقت ثبت کنند.
برای ثبت دائم باید مدارکی چون عنوان، چکیده، شرح اختراع، ادعانامه، شکلها و نقشهها به اداره ثبت اختراع کشور مورد نظر ارائه داده شود. ممیزان اختراع را از نظر جدید بودن، گام ابتکاری، کاربرد صنعتی و افشای کامل بررسی میکنند و در صورت داشتن تمامی شرایط، حق انحصاری برای مدت ۲۰ سال به صاحب اختراع داده میشود.
انواع حفاظت از اختراع
در قوانین ثبت اختراع کشورهای مختلف برای انواع پتنت تفاوتهایی وجود دارد اما بر اساس کنوانسیونهای بینالمللی نوعی همگونی در قوانین کشورها شکل گرفته تا حتیالامکان از بروز مشکل جلوگیری شود. با این حال در اکثر کشورهای مختلف، پتنتها در چهار دسته قرار میگیرند:
پتنت کاربردی که از نحوه عملکرد، طرز کار و چگونگی ساخت اختراع حفاظت میکند. این نوع پتنت میتواند شامل یک فرآیند، دستگاه، محصول یا ترکیب مواد شود.هر جا واژه پتنت به تنهایی به کار میرود منظور پتنت کاربردی است.
طرح صنعتی؛ ماهیت زیباشناختی و ویژگیهای شکلی یک محصول را پوشش میدهد، مانند طرح ظاهری یک خودرو، یک صندلی یا تلفن همراه. طرح صنعتی محافظتی از جنبههای فنی اختراع نمیکند و فقط از ظاهر و ویژگیهای شکلی آن حفاظت میکند. هزینههای ثبت یک طرح صنعتی در مقایسه با پتنتهای کاربردی بسیار کمتر است و در مدت زمان کمتری انجام میشود.
پتنت گیاهی؛ از تنوع گیاهان جدید و متمایز که به طور غیرجنسی تکثیر میکنند، حفاظت میکند. این نوع پتنت شامل روشهای تولید مثل غیرجنسی گیاهان، اصلاح بذر و نژاد میشود؛ با این حال گونههای تازه کشف شده گیاهان در این گروه قرار میگیرد. این نوع پتنت در کشورهای آمریکا، ژاپن و استرالیا وجود دارد.
اختراعات کوچک: در برخی از کشورها مثل آلمان، تایوان و چین برای حفاظت از اختراعات ساده که عمر تجاری آنها کوتاه است و الزامات آن مشابه پتنت سختگیرانه نیست، از این سیستم استفاده میشود. ویژگیهای خاص سیستم اختراعات کوچک، شامل دورههای حفاظتی کوتاهتر، فرایند ثبت بسیار ساده و هزینه کمتر میشود. این امر به حمایت از نوآوریهای محلی و دستاوردهای فناورانه شرکتهای کوچک کمک میکند.
اجزای تقاضانامه اختراع
هر تقاضانامه یا درخواست ثبت اختراع علاوه بر این که دامنههای حفاظتی و قانونی ثبت اختراع را مشخص میکند، ماهیت اختراع را توصیف میکند که شامل دستورالعملهای نحوه انجام اختراع میشود. اطلاعات دیگری مثل نام مخترع، صاحب اختراع، گروه اختراعی و دیگر جزئیات قانونی نیز در تقاضانامه اختراع گنجانده میشود.
ساختار تقاضانامه اختراع تقریباً در سراسر دنیا یکسان است و شامل اطلاعات شناسنامهای، شرح اختراع، ادعاها، شکلها و نقشهها و چکیده میشود. سند پتنت بسته به ماهیت اختراع و زمینه فنی آن متفاوت است.
اطلاعات شناسنامهای: این بخش شامل اطلاعاتی مانند عنوان اختراع، تاریخ ثبت درخواست، تاریخ حق تقدم و اطلاعاتی مانند نام، آدرس مخترع، مالک اختراع میشود.
شرح اختراع: مخترع موظف است در بخش شرح اختراع تمامی جزئیات را به طور کامل بیان کند و اختراع را به گونهای شرح دهد که توسط فردی ماهر در زمینه فنی اختراع قابل ساخت باشد. در صورت عدم رعایت این موضوع، ثبت اختراع ممکن نیست یا امکان دارد در آینده در دادگاه رأی به لغو حق اختراع داده شود.
ادعانامه: ادعاها دامنه حمایتی پتنت را تعیین میکنند. نگارش دقیق ادعاها امری ضروری است و این موضوع به اندازهای مهم و تأثیرگذار است که میتواند منجر به ثبت اختراع بیارزش شود که به راحتی قابلنقض است. در دعاوی قضایی مربوط به پتنت به طور معمول تفسیر ادعاها، اولین گام برای تعیین اعتبار پتنت و نقض آن توسط دیگران است. پس انتخاب مشاوری با تجربه و متخصص برای نگارش دقیق ادعاها و پیشبرد درخواست ثبت اختراع آن ضروری است.
چکیده: به طور خلاصه به توضیح اختراع میپردازد و هنگامی که اختراع توسط اداره ثبت اختراعات منتشر میشود، چکیده در صفحه اول قرار میگیرد.
شکلها و نقشهها: جزئیات فنی اختراع را به طور خلاصه و بصری نشان میدهد. در واقع شکلها به توضیح بیشتر اطلاعات، ابزار و افشای کامل کمک میکند. لازم نیست که همواره از شکل در تقاضانامه استفاده شود. برای مثال اگر اختراع در مورد فرآیند روش انجام کاری باشد معمولاً نیازی به شکل نیست. الزام وجود شکلها در تقاضانامه اختراع با توجه به قوانین اداره ثبت اختراعات کشورهای مختلف بررسی میشود، بنابراین باید طبق قانون کشور مورد نظر اقدام شود.
مزایای پتنت چیست؟
پتنت به مخترع اجازه میدهد که از اختراع کسب درآمد کنند و اختراعات به نام آنها شناخته شوند. پتنتها باعث میشوند افراد با خیال آسوده برای تحقیق و توسعه فناوریهای جدید سرمایهگذاری کنند. پتنت باعث پیشرفت علم و فناوری میشوند چراکه برای دریافت حق اختراع یا پتنت، صاحب اختراع موظف به افشای جنبههای فنی اختراع به طور کامل در متن اختراع است. با افشای کامل، شرح اختراع منتشر شده و در اختیار عموم قرار میگیرد، در نتیجه پژوهشگران دیگر نیز میتوانند متن اختراع را مطالعه کرده و از آن برای پیشبرد علم استفاده کنند.
پتنت از محصولات و فرآیندهای ثبتشده در مقابل نقض احتمالی حمایت میکند و صاحب پتنت میتواند از بهرهبرداری اختراع خود توسط دیگران جلوگیری کند. صاحب پتنت با در اختیار داشتن این حق میتواند شانس ورود رقبا به بخش خاصی از بازار را از بین ببرد. بدین ترتیب رقبا مجبور به جلب نظر صاحب پتنت برای ورود به بازار رقابتی هستند و باید مجوز بهرهبرداری دریافت کنند یا اینکه حق ثبت اختراع را از صاحب پتنت خریداری کنند. ارزش پتنت بیش از یک رزومه علمی بوده و ابزار بسیار ارزشمندی است که زمینه تجاریسازی فناوری را فراهم میکند.
شرایط احراز پتنت چیست؟
جدید بودن اختراع: اختراع باید یک ویژگی جدید داشته باشد و بخشی از دانش فعلی در حوزه فنی خود نباشد. مخترع در طول فرآیند تکمیل درخواست ثبت اختراع نیز باید جزئیات اختراع خود را با فن و صنعت موجود در زمینه فنی اختراع خود مقایسه کرده و نشان دهد که اختراع جنبه نوآورانه و جدید دارد.
از آنجایی که فرآیند ثبت اختراع و هزینههای مربوط به آن بسیار زیاد است، مخترعان قبل از اقدام به ثبت، برای جلوگیری از صرف هزینههای اضافی باید با دقت تمام به جستجو در زمینه فنی اختراع خود بپردازند و مطمئن شوند که هیچ فرد دیگری در حال حاضر برای دریافت پتنت مشابه درخواستی را ثبت نکرده باشد.
با توجه به اینکه جستجو در زمینه فنی اختراع باید به صورت حرفهای انجام شود، در اکثر کشورها به خصوص آمریکا و کشورهای اروپایی این جستجو توسط وکلای پتنت انجام میشود. گاهی اختراع توسط خود فرد فاش میشود برای مثال با شرکت در نمایشگاه اختراعات، نگارش مقاله، شرکت در مصاحبههای رادیویی و تلویزیونی، این موضوع میتواند شرط جدید بودن اختراع را از بین ببرد.
کاربرد صنعتی: اختراع باید قابلیت ساخت استفاده در یکی از انواع صنایع را داشته باشد یا اینکه باید کاربرد عملی داشته باشد. اختراع نباید تنها یک ایده یا نظریه باشد، یعنی اگر اختراع یک محصول است باید فرد بتواند آن را تولید کند یا اگر فرآیند است باید توسط فردی قابلیت اجرا داشته باشد. در این شرط صرفه اقتصادی اختراع مدنظر نبوده و قابلیت ساخت اجرا مدنظر است.
گام ابتکاری: بیشتر اختراعات بر پایه اطلاعات گذشته و بهبود آنها انجام میشود این بهبود و اصلاح اختراع پیشین می تواند بزرگ باشد یا کوچک و به عبارت دیگر بدیهی باشد یا نباشد. حال اگر این اصلاح و بهبود برای فردی با مهارت متعارف در زمینه فنی اختراع شما و با توجه به فنون گذشته بدیهی نباشد، اختراع دارای گام ابتکاری است.
افشای کامل: مخترع باید در سند اختراع، شرح واضح و کامل محصول یا فرآیند اختراعشده را بیاورد. توصیف در مورد جزئیات فنی اختراع باید به گونهای باشد که فرد متخصص در زمینه فنی اختراع قادر به بازسازی و ساخت آن باشد. برای توصیف اختراع باید از شکلها و نقشههای مرتبط نیز استفاده شود و برای بیان ارتباط بین اجزای اختراع میتوان از این نقشهها استفاده کرد.
اگر مخترع پیش از تکمیل فرایند ثبت درخواست پتنت، در نمایشگاههای بینالمللی شرکت کند، در مورد اختراع خود مقاله چاپ کند، به صورت عمومی در مورد اختراع سخنرانی و بحث کند یا آن را بفروشد، ممکن است شانس دریافت پتنت را از دست دهد. به مخترعان توصیه میشود پس از ثبت درخواست، جزئیات اختراع خود را به صورت راز مخفی نگه دارند. مخترع میتواند در مورد جزئیات اختراع با همکاران، شرکای تجاری و مشاوران خود صحبت کند؛ اما موظف است که مخفیانه بودن این موضوع را به آنها گوشزد کند. بهتر است مخترع در این شرایط قرارداد عدمافشا امضا کند، این موضوع بهخصوص در هنگام مذاکره با شرکای تجاری بالقوه اهمیت دارد.
مهلت ارفاقی چیست؟
طبق قانون برخی از کشورها یک دوره ۶ یا ۱۲ ماهه از لحظهای که اختراع توسط مخترع یا مالک اختراع فاش میشود تا زمان درخواست ثبت اختراع در نظر گرفته شده و با توجه به این مهلت، اختراع در اثر افشا قابلیت ثبت را از دست نمیدهد. در این کشورها مخترع یا مالک اختراع میتواند اختراع خود را بدون از بین رفتن قابلیت ثبت اختراع در نمایشگاههای تجاری به نمایش گذاشته و آن را در کاتالوگ شرکت یا به صورت مقاله در مجلات منتشر کند. در طول این مهلت، نوآوری اختراع به دلیل افشا مخدوش نخواهد شد اما مخترع باید قبل از افشای اختراع وجود این مهلت ارفاقی را در کشور خود و کشورهای دیگری که قصد ثبت اختراع دارد، بررسی کنند.
تاریخ حق تقدم
تاریخ حق تقدم به روزی گفته میشود که مخترع برای نخستین بار اقدام به ثبت اختراع خود میکند. تاریخ حق تقدم به این دلیل مورد اهمیت است که رقبا نمیتوانند برای ثبت اختراع مشابه بعد از تاریخ حق تقدم اقدام کنند. ثبت موقت اختراع به معنای دریافت حق انحصاری اختراع نیست بلکه تعیینکننده اولویت فرد در سیستم ثبت اختراع است. گاهی مخترع از امکانات تجاریسازی اختراع مطمئن نبوده و به وسیله ثبت موقت که هزینه کمتری نسبت به ثبت دائم دارد، میتواند شرایط بازار را تحلیل کند و سپس برای ثبت دائم اقدام کند.
باید این موضوع را در نظر داشت که مخترع ۱۲ ماه از زمان تاریخ ثبت موقت فرصت دارد تا اختراع خود را به صورت دائم ثبت کند. در صورتی که این مدت از ۱۲ ماه افزایش پیدا کند، اعتبار ثبت موقت و امکان استفاده از تاریخ حق تقدم از بین میرود. ارزیابی درخواستهای ثبت موقت مشابه ثبت دائم نیست و فقط به صورت شکلی انجام شده و در سیستم بایگانی میشود. باید در نظر داشت طبق قانون ایران امکان ثبت موقت برای مخترعان فراهم نبوده و این نوع ثبت اختراع در قانون کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا، کانادا و هند در نظر گرفته شده است.
نکاتی مهم در فرایند ثبت اختراع
از قابل ثبت بودن اختراع خود مطمئن شوید: از بانکهای اطلاعاتی مناسب برای جستجو در زمینه فنی اختراع استفاده کنید و دانش پیشین در حوزه فنی اختراع خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید که اختراع شما جدید است.
با آمادگی مناسب برای ثبت اختراع خود درخواست دهید: برای حفاظت از اختراع خود با قوانین کلی ثبت اختراع آشنا شوید. با داشتن یک گواهی ثبت اختراع، گزینههای زیادی برای کسب درآمد از فناوری خود خواهید داشت. برای مثال میتوانید مجوز بهرهبرداری از آن را به شرکت دیگری واگذار کنید یا وارد کسبوکار اختراع خود شوید اما ناکامی در ثبت اختراع نیز میتواند پایانی بر رؤیاهای شما باشد. اگر برای ثبت اختراع خود به مشاوره تخصصی و حقوقی نیاز دارید حتما مراکز و افراد معتبر و متخصص ارتباط بگیرید.
در ثبت اختراع خود به زمان توجهی ویژه داشته باشید: تهیه برنامه زمانبندی مناسب برای تهیه مستندات ضروری برای ثبت اختراع اهمیت زیادی دارد. این اقدامات باید بهسرعت انجام شود تا در ایجاد حق تقدم برای اختراع خللی ایجاد نشود.
اطلاعات فنی اختراع خود را فاش نکنید: مواظب باشید با افشای زودهنگام اطلاعات مربوط به اختراع، قابلیت ثبت اختراع خود را از دست ندهید.
هزینههای مربوط به نگهداری اختراع را فراموش نکنید: به یاد داشته باشید که پس از ثبت اختراع، مالکیت اختراع موظف است در طول دوره 20 ساله هزینه را برای نگهداری از پتنت و تمدید اعتبار آن پرداخت کند.
ایجاد ساختار کامل برای حمایت از ایدههای نوآورانه
بیش از یک قرن است که موضوع مالکیت فکری، به عنوان یکی از مهمترین الزامات ورود فناوریهای نوین به بازارهای تجاری، در دنیا مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین رعایت نکردن قوانین مالکیت فکری در بازارهای داخلی و بینالمللی خسارتهای زیادی را برای مختلف در پی خواهد داشت.
کانون پتنت ایران به عنوان واحد همکاران معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و یک نهاد سیاستگذار از سال ۱۳۹۴ به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد و امور حمایتی مرتبط با حوزه مالکیت فکری را به ویژه ثبت اختراع خارجی در تمام حوزههای علمی و فناوری بر عهده گرفت. این کانون با در نظر گرفتن نیازمندیهای کشور در زمینه مالکیت فکری تلاش میکند به صاحبان ایده در ثبت اختراع کمک کند.
این کانون با حفاظت داراییهای فکری فناوران شرکتهای نوآور و مراکز تحقیقاتی و هدایت آنها به سمت نوآوریهای قابل ثبت در بازارهای داخلی و خارجی رتبه علمی و فناوری ایران را ارتقا داده و با ایجاد بازار اختراعات و کسب درآمد از آنها به تولید ثروت داخلی کمک کند.
انتهای پیام/4021/پ
انتهای پیام/