حراج آب و خاک در کرمانشاه!

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا به نقل از ایرنا، سیب زمینی کاران همسایه شرقی کرمانشاه وقتی دیدند اجاره چاه و زمین های استان چقدر برایشان ارزان تمام می شود، در یک کوچ آرام به کرمانشاه به جان چاه های آب افتاده اند.

مرتضی حسن آبادی مدیر امور منابع آب کرمانشاه با تایید این خبر می گوید: سیب زمینی کاران با توجه به کمبود منابع آبی در استان همدان به کرمانشاه کوچ کرده اند و با اجاره چاه ها و زمین های استان با حداقل قیمت اقدام به کشت این محصول پرمصرف آبی می کنند.

ابعاد این کوچ ضد آبی به یک یا دو منطقه هم ختم نمی شود و آنچنان که حسن آبادی اشاره می کند، «سیب زمینی کاران مهاجر غیر از نقاط گرمسیری در سایر نقاط استان نیز حضور دارند.»

شاید در نگاه نخست این موضوع چندان مهم به نظر نرسد و گفته شود که کشت سیب زمینی که یک محصول پرمصرف در ایران و جهان است، چه ایرادی دارد؟ اما وقتی آه از نهاد دوست داران محیط زیست بلند می شود که موقعیت آبی استان کرمانشاه، میزان مصرف آب و زمان کشت مناسب سیب زمینی را بدانیم.

مدیر امور منابع آب کرمانشاه با بیان اینکه سیب زمینی در سه دوره دی، اسفند و اردیبهشت ماه قابل کشت است، عنوان می کند: کشت دی ماه با حداقل آب به عمل می آید و در آغاز فصل بهار برداشت می شود اما کشت اسفند و اردیبهشت هم نیازمند آب زیاد است و هم در پنج ماه اول سال که مصادف با گرمای شدید هوا و دوران کمبود منابع آبی است، به آب فراوان نیاز دارد.
هزینه گزاف تولید یک کیلوگرم سیب زمینی

براساس این گزارش هر کیلوگرم سیب زمینی در ایران بین 200 تا 250 لیتر آب مصرف می کند یعنی یک عدد سیب زمینی 100 گرمی 25 لیتر آب هدر می دهد که اساسا قابل مقایسه با درآمد حاصل از آن نیست، به همین دلیل است که کارشناسان کشاورزی کشت و صادرات کنترل نشده محصولاتی مانند ذرت، هندوانه و سیب زمینی را «صادرات بی رویه آب مجازی» می نامند.

آب مجازی یا پنهان میزان آبی است که یک کالا و یا محصول کشاورزی طی فرآیند تولید مصرف می کند تا به مرحله تکامل برسد، نکته مهم اینکه صفت مجازی به معنای غیرواقعی نیست بلکه آب واقعی، حجم راستین آبی است که پیشتر مصرف شده است، مثلا برای تولید یک لیوان شیر (200 میلی لیتر) حدود 200 لیتر آب مصرف می شود.

همچنین برای کشت یک هکتار ذرت 15 میلیون لیتر آب مصرف می شود اما درآمد حاصل از آن با کسر هزینه ها، در خوش بینانه ترین حال بیشتر از 30 میلیون ریال نیست.

سال گذشته بیش از 833 هزار تن هندوانه به قیمت ناچیز کیلویی حدود هفت هزار ریال به کشورهای مختلف صادر شد در حالی که حدود 208 میلیارد لیتر آب برای آن صرف شده بود.

طبق آمار رسمی گمرک کشور از صادرات صیفی و سبزیجات صادرات هندوانه در سه ماهه اول سال جاری نسبت به مدت مشابه سال 93 کاهش 40 درصدی داشته اما هنوز در رتبه اول صادرات قرار دارد، براین اساس صادرات این محصول به بیش از 248 هزار تن رسیده است که این میزان کمتر از 57 هزار دلار ارزش دارد.

سیب زمینی هم با رشد 2 برابری پس از گوجه فرنگی نام خود را به عنوان سومین محصول در بخش صیفی و سبزیجات صادراتی در سه ماهه اول سال جاری ثبت کرده و به رقم 89 هزار تن رسیده که ارزآوری آن حدود 34.5 میلیون دلار بوده است.
هفت میلیون روستایی آب خوردن ندارند

مصرف بالای آب برای محصولات استراتژیکی همچون گندم می تواند قابل توجیه باشد اما در باره محصولاتی مانند ذرت، هندوانه و سیب زمینی موضوع کاملا متفاوت است؛ به ویژه در استان هایی مانند کرمانشاه که منابع آبی در حال ته کشیدن هستند و بسیاری از روستاها حتی آب خوردن هم ندارند.

فضل الله رنجبر فرماندار کرمانشاه و رییس کمیته بحران آب این شهرستان اواخر تیر ماه سال جاری در جلسه کمیته بحران از آبرسانی به 102 روستا با تانکر خبر و هشدار داد: ممکن است تعداد این روستاها بزودی به 200 روستا هم برسد که آبرسانی به آنها به آسانی مسیر نیست و نیازمند اعتبارات چند صد میلیونی است.

این تنها خبر تلخ رنجبر نبود، آنچنان که او گفت: بارندگی در استان امسال 30 درصد کاهش داشته که این رقم در شهرستان کرمانشاه به 46 درصد می رسد.

آمار روستاییان بی آب در کشور عمق فاجعه را بیشتر نمایان می کند، بنابر آماری که رحیم میدانی معاون وزیر نیرو 22 تیر ماه امسال اعلام کرد، آب خوردن «هفت میلیون روستایی» با تانکر تامین می شود.
پنجه تن آسایی بر گلوی فرهنگ کار و تلاش

اما دیگر هشدار مهمی که حراج آب و خاک کرمانشاه به کشاورزان غیربومی به همراه دارد، به حاشیه رفتن فرهنگ کار و تلاش در استان است؛ یعنی بخشی از کشاورزان بومی کرمانشاه عطای درآمد کشاورزی را به لقایش بخشیده اند و ترجیح می دهند زمین و آبی که با کشت محصولات متعدد می تواند درآمد خوبی را نصیب آنان کند، به بهای ناچیز در اختیار کشاورزان مهاجر قرار دهند.

پنجه کم کاری و پرهیز از تکاپو و تقلا، چند سالی است که گلوی فرهنگ کار و تلاش را در همه کشور فشرده است اما رویدادهایی نظیر دست کشیدن کشاورزان کرمانشاهی از کار و اجاره زمین آن هم برای کشت محصولات آب بر، آنقدر ناپسند است که نیازمند اقدام فوری مسوولان و حتی خود مردم برای سد کردن مسیر این بدعت ویرانگیر باشد زیرا مردمان این استان از قرن ها پیش با عنوان تلاشگر و زحمتکش شناخته شده اند و هیچ پدر کرمانشاهی فرزندش را برای تن آسایی و فرار از کار و تلاش تربیت نکرده است.

غلامی، کشاورز میان سال کرمانشاهی درباره اینکه چرا زمین خود را اجاره داده و خودش روی آن کار نمی کند می گوید: سال گذشته که خودم روی زمین کار کردم چه گیرم آمد، سرما و بی بارانی کمر مرا شکست و بجای اینکه سود بکنم، قرض و قوله هم بالا آوردم.

به گفته او اکنون که زمینش در اجاره است، هم از درآمد هرچند پایین آن مطمئن است و هم نیاز نیست خودش را به آب و آتش بزند و زحمتی بکشد.
البته دیدگاه رییس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه متفاوت است؛ علی اشرف منصوری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در این باره می گوید: ما موافق نیستیم که کسی از خارج از استان برای کار به کرمانشاه بیاید زیرا به اندازه کافی بیکار در استان وجود دارد و اگر بناست فعالیتی صورت بگیرد، باید از نیروهای کار بومی استان استفاده شود.

وی با بیان اینکه ما برای جا انداختن این موضوع از همه توان خود و کمک همه رسانه ها استفاده کرده ایم، افزود: سازمان جهاد کشاورزی بارها طی بخشنامه ها، همایش ها و جلسات مختلف از کشاورزان خواسته است تا از اجاره اراضی خود به قیمت ناچیز برای محصولات آب بر خودداری کنند.

منصوری در عین حال عنوان می کند که 'کشاورز صاحب و مالک زمین است و جهاد کشاورزی هم اهرم قانونی برای جلوگیری از اجاره زمین توسط کشاورز را ندارد و تنها کاری که می تواند بکند، فعالیت فرهنگی است.'
چاره چیست؟

شاید شاخص ترین کار جهاد کشاورزی استان کرمانشاه در کنار بروزرسانی سیستم آبیاری، ترویج کشت دانه های روغنی و گیاهان دارویی به جای کشت های پرمصرف بوده است؛ موضوعی که منصوری در باره اهمیت آن می گوید: دانه های روغنی از نظر اقتصادی حتی از ذرت هم به صرفه تر است؛ در حالی که برخلاف ذرت موجب تقویت و حاصلخیزی خاک می شود و مصرف آب آن هم حدود یک سوم ذرت است.

به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه، این نهاد برای برگزاری دوره های آموزشی کشت دانه های روغنی و گیاهان دارویی برای تمام کشاورزان آمادگی کامل دارد و هیچ محدودیتی در این زمینه نیست.

تلاش های جهاد کشاورزی از جمله زمینه سازی برای تجهیز مزارع به سیستم آبیاری نوین و ترویج کاشت محصولات کم مصرف آبی گرچه تا حدودی در کاهش هدررفت منابع آب موثر بوده اما چون در بخش فرهنگی اقدام موثری نشده، منابع آبی کشور و بویژه استان های کم آبی مثل کرمانشاه همچنان در معرض خطر جدی است.

با توجه به این واقعیت هیچ راهی جز همراهی مردم و کشاورزان استان برای جلوگیری از نابودی منابع آبی استان قابل تصور نیست، راهی که البته پیش تر جواب داده است.

بنابر آمار علی اشرف منصوری، کشت ذرت در استان از40 هزار هکتار در سال 90 به 16 هزار هکتار در سال جاری رسیده که نشانه همکاری مناسب مردم و درک شایسته آنان از بحران آب استان است، موضوعی که امیدواری ها برای ادامه همراهی کشاورزان را بیشتر کرده است.

ناگفته پیداست که همراهی دیگر نهادهای مرتبط همانند شرکت آب منطقه ای که وظیفه کنترل برداشت از آب های زیرزمینی و چاه های آب کشاورزی را دارد، در مدیریت منابع آب و حرکت کشاورزان به سمت کشت های جایگزین بسیار موثر خواهد بود؛ به عنوان نمونه می توان برای کشت محصولات آب بر، دستکم در دوران گرم سال محدودیت هایی برای مصرف آب لحاظ کرد.

البته حفظ منابع گرانبهای آبی درعین توسعه و رشد تولیدات بخش کشاورزی حتما نیازمند تدارک مجموعه برنامه هایی برای تولید بذر خوب، کود مناسب، تهیه برنامه کشت، تجهیزات مکانیزه و غیره است که نتیجه آن چیزی جز افزایش میزان بهره وری نیست.