«فناوری» عامل جلوگیری از حوادث معدن/ مقاومت استفاده از دستگاه‌های معدنی فناورانه بومی در کشور

خبرگزاری آنا_گروه علم و فناوری؛ آخرین شب تابستان امسال حوالی ساعت ۲۱ شنبه (۳۱ شهریور) به علت تصاعد آنی گاز متان در محل یکی از تونل‌های معدن زغال‌سنگ معدنجو طبس انفجاری رخ داد و بزرگترین و تلخ‌ترین حوادث معدنی جهان را رقم زد؛ حادثه‌ای که در آن بیش از ۵۰ کارگر معدن جان باختند و تعدادی مصدوم و تعدادی نیز زیر حجم زیادی از خروار‌ها آوار محبوس شدند.

حادثه‌ای که «غلظت بالای گاز مونواکسید کربن در تونل‌های معدن»، «نبود تجهیزات ایمنی» و «بکارگیری از روش‌های سنتی و قدیمی» علت اصلی ایجاد آن بود. حادثه‌ای که می‌توانست با بکارگیری تجهیزات ایمن و مجهز به علم روز هیچ وقت اتفاق نیفتد. 

گره کور این قبیل حوادث تنها به دست پژوهشگران ایرانی باز می‌شود به شرط اینکه دولت و نمایندگان مجلس توجه و اهتمام ویژه‌ای به این قضیه داشته باشند.

 پژوهشگران یکی از شرکت‌های دانش بنیان ایران در زمینه ساخت و تولید ماشین آلات مکانیزه، تجهیزات و ادوات ضد انفجار و ایمن معادن زیرزمینی زغال سنگ فعالیت دارند؛ محصولات این شرکت گواهینامه‌های بین المللی اروپایی و آمریکایی دارد که می‌تواند جایگزین ادوات قدیمی و روش‌های سنتی شود تا دیگر شاهد رخ دادن چنین حوادثی در کشور نباشیم.

اهمیت این مسئله و واکاویی علت اصلی بروز این حادثه باعث شد گفتگویی با شاهد شیرین، مدیرعامل این شرکت دانش بنیان داشته باشیم.

مشروح گفتگو به شرح زیر است:

به نظر شما که چندین سال در این حوزه فعالیت دارید، علت اصلی ایجاد حادثه معدن طبس ناشی از چه عاملی می‌دانید؟ 

شیرین: رشته تحصیلی من مهندسی معدن است. تقریبا ۲۲ سالی است که در این زمینه فعالیت دارم. رویکرد اصلی شرکت ما از روز‌های نخستین تاسیس این بود که تحولاتی در خصوص معدن و ماشین آلات به وجود بیاورد. هدف اصلی ما این بود که یک سری ماشین الات مربوط به این صنعت را در داخل کشورمان بومی سازی و طراحی کنیم و در اختیار معادن زیرزمینی‌ قرار دهیم. 

بحث معادن زیرزمینی زغال سنگ ایران یک مقدار نسبت به معادن زیرزمینی دیگر کشور به دلیل وجود گرده‌های زغال سنگ و گاز متان حساسیت دارد؛ گاز متان قابلیت اشتعال و انفجار دارد. متاسفانه حادثه معدن طبس به علت آزاد شدن و تجمع پیدا کردن گاز متان و به دلیل نبود تجهیزات و ادوات به روز و مدرن مانند تجهیزات مانیتورینگ و پایش گاز متان، کالیبره شدن و اعلام نشدن دستور خاموشی گاز و تخلیه نشدن کارگران از محل حادثه رخ داده است.

فکر می‌کنید با رعایت استاندارد‌ها و بکارگیری تجهیزات و فناوری‌های به روز دنیا چقدر می‌توانیم از بروز چنین حوادثی پیشگیری کنیم؟ مجموعه شما چقدر برای ساخت این محصولات استاندارد‌های لازم را دارد؟

شیرین: معمولا ادوات و تجهیزاتی که در این معادن استفاده می‌شوند یا چینی هستند یا در داخل ایران سرهم بندی شده‌اند به همین دلیل جدا از بحث قدیمی بودن و تعمیرات، این ادوات و تجهیزات استاندارد‌های لازم بین المللی اروپایی و آمریکایی را نیز ندارند؛ محصولات چینی گواهینامه بین المللی ضد انفجار (Atex) اروپایی و آمریکایی را ندارند بلکه گواهینامه آنها مربوط به چین است.

یکی از وظایف اصلی که برای این شرکت تعریف کرده‌ایم این است که تجهیزات و ادوات ضد انفجار معادن زغال سنگ را که اتفافا در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی هم با گرید‌های مختلف کاربرد دارد را طبق استاندارد‌های بنی المللی تولید کنیم

یکی از وظایف اصلی که برای این شرکت تعریف کرده‌ایم این است که تجهیزات و ادوات ضد انفجار معادن زغال سنگ را که اتفافا در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی هم با گرید‌های مختلف کاربرد دارد را طبق استاندارد‌های بنی المللی تولید کنیم. خوشبختانه در حال حاضر توانسته‌ایم تجهیزاتی مانند تابلو برق ها، انواع پروژکتور‌ها و دوربین‌های ضد انفجار و دتکتور‌ها و آشکارساز‌های ثابت و قابل نصب در معادن زیرزمینی زغال سنگ را تولید کنیم؛ محصولاتی که گواهینامه‌های بین المللی اتکس را دارند.

چرا هنوز بکارگیری از این تجهیزات در کشور الزامی نشده است؟ آیا تاکنون دستورالعملی برای بکارگیری از این تجهیزات در کشور ابلاغ نشده است؟

شیرین: اتفاقا دستورالعملی مبنی بر ایمنی معادن زیرزمینی زغال سنگ تدوین و ابلاغ شده است. یک بخشی از این دستور العمل سال ۱۳۹۱ در مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه شد. در سال ۱۳۹۸ نیز این دستورالعمل به روز رسانی و توسط سازمان برنامه ابلاغ شد. در اسناد بالادستی ایمنی معادن زیرزمینی زغال سنگ کاملا به جزئیات این امر نیز پرداخته شده است. در این اسناد عنوان شده که محدودیت‌های درصد گاز متان، گرده زغال سنگ چقدر باشد و باید از چه ادواتی استفاده شود. به عنوان مثال در بحث ایمنی معادن زیرزمینی زغال سنگ این اسناد در صفحه ۲۵ به بحث پایش گاز با دستگاه‌های ثابت به طور کامل پرداخته شده است، اما متاسفانه اجرایی نمی‌شود.

در اسناد بالادستی ایمنی معادن زیرزمینی زغال سنگ کاملا به جزئیات این امر نیز پرداخته شده است. در این اسناد عنوان شده که محدودیت‌های درصد گاز متان، گرده زغال سنگ چقدر باشد و باید از چه ادواتی استفاده شود. به عنوان مثال در بحث ایمنی معادن زیرزمینی زغال سنگ این اسناد در صفحه ۲۵ به بحث پایش گاز با دستگاه‌های ثابت به طور کامل پرداخته شده است، اما متاسفانه اجرایی نمی‌شود.

علت این امر ناشی از چیست؟ آیا هزینه بکارگیری این تجهیزات گران قیمت است که مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؟

شیرین: عدم اجرای آن مربوط به بحث هزینه‌ها نیست. من به عنوان یک متخصص مکانیزاسیون و کارشناس معدن کاری زیرزمینی معتقدم هزینه‌ها و ادوات تجهیزات ایمنی در معادن زیرزمینی زغال سنگ به صورت حداکثری ۲۵ تا ۳۰ درصد هزینه معدن کاری است که شاید اصلا به آن عدد هم نرسیم. عامل اصلی عدم اجرای این ابلاغیه و استفاده نشدن از تجهیزات به روز و مدرن ناشی از نظارت نداشتن وزارتخانه است. صنعت معدن وزارتخانه مناسبی نداشته و ندارد، زیرا آگاه نیست که اگر این روند ادامه پیدا کند چه فجایعی به بار می‌آید. شاید اداره کار استان‌ها روند کار را مشاهده می‌کنند، اما در بعضی از موارد اغماض دارند. 

همچنین در سر فصل‌های بودجه‌ای که در بحث معدن کاری کشور داریم، این بودجه دست وزارتخانه و معاونت معدنی وزارت صمت است. این بودجه‌ها باید اختصاص یابند و نظارت کافی شوند که در محل مناسب خودش خرج شود تا دیگر شاهد رخ دادن چنین حوادثی نباشیم. 

حادثه ای که چندین سال پیش در استان گلستان معدن زمستان یورت پیش آمد، تلنگری به جامعه معدن کاری زغال سنگ و مسئولان ذی ربط نزد. بعد‌ها این حادثه در کرمان رخ داد. بار دیگر به علت عدم رعایت ایمنی شاهد حادثه‌ای در معدن طزره بودیم. امسال نیز نزدیک به ۶۰ خانوار درگیر این حادثه شده‌اند.

توقع تان از مسئولان دولت چهاردهم چیست؟ مسئولان ذی ربط باید چه اقدامات قانونی پیرامون این مساله انجام دهند؟

شیرین: توقع خاصی ندارم. اتفاقا بسیار خوشحالم که دیدگاه دولت چهاردهم دیدگاهی مبنی بر پرداختن به نظرات کارشناسان است. حرف و گفته من کارشناس این حوزه این است که وقتی ما توانسته‌ایم داخل کشور یک سری الزامات را رعایت کنیم، گواهینامه‌ها و استاندارد‌های بین المللی را اخذ کنیم و این تجهیزات را در صنایع موازی با معادن زیرزمینی زغال سنگ مورد استفاده قرار دهیم و رضایتمندی این صنعت را نیز کسب کنیم، چرا باید نسبت به استفاده از این تجهیزات در صنعت معدن زیرزمینی زغال سنگ و توانمندی‌های پژوهشگران و ساخت محصولات داخلی مقاومت نشان دهیم؟ قطعا مجموعه‌های داخلی تمامی مسئولیت و ریسک‌ها را می‌پذیرند و خودشان را ملزم به رعایت استاندارد‌های بین المللی می‌کنند. همچنین این تجهیزات از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه‌تر از نمونه‌های مشابه خارجی هستند؛ قیمت آنها تقریبا یک سوم نمونه‌های خارجی است.

ما به عنوان متولیان این موضوع از روش‌های غیر سنتی، غیر ایمن و منسوخ شده فاصله نگرفته‌ایم و از روش‌های نوین و مکانیزاسیون استفاده نکرده‌ایم. کارگران معدن می‌دانند که صبح وقتی که از خانه خارج می‌شوند امکان دارد شب به پیش خانواده‌هایشان برنگردند. جان باختگان این حادثه را من به عنوان شهید یاد می‌کنم و دولت و مجلس شورای اسلامی نسبت به این افراد وظیفه شرعی، انسانی و فنی دارد تا بستر‌های لازم برای ایمن سازی و مکانیزاسیون معادن زیرزمینی زغال سنگ فراهم کند. 

اغلب کارگران معادن زغال سنگ به اشکال مختلف از سر اجبار و برای تامین امر و معاش خودشان به این کار روی آورده‌اند. ما به عنوان متولیان این موضوع از روش‌های غیر سنتی، غیر ایمن و منسوخ شده فاصله نگرفته‌ایم و از روش‌های نوین و مکانیزاسیون استفاده نکرده‌ایم. کارگران معدن می‌دانند که صبح وقتی که از خانه خارج می‌شوند امکان دارد شب به پیش خانواده‌هایشان برنگردند. جان باختگان این حادثه را من به عنوان شهید یاد می‌کنم و دولت و مجلس شورای اسلامی نسبت به این افراد وظیفه شرعی، انسانی و فنی دارد تا بستر‌های لازم برای ایمن سازی و مکانیزاسیون معادن زیرزمینی زغال سنگ فراهم کند. 

در این بخش باید بودجه ها، کمک هزینه‌ها در نظر گرفته شود. آموزش‌های لازم نیز باید ارائه شود. از سوی دیگر تولید کنندگان داخلی که می‌توانند پاسخگوی این موضوع باشند باید مورد حمایت قرار گیرند تا این مسئله به صورت زنجیره‌وار در آینده بهبود پیدا کند.

قطعا با حمایت دولت از شرکت‌های دانش بنیان و تولید کنندگانی مانند شما ضمن خودکفایی در تامین این تجهیزات، می‌توانیم از خروج ارز هم جلوگیری کنیم، اینطور نیست؟!

شیرین: قطعا همین طور است. بحث پیشگیری خروج از ارز و پیشرفت را به دنبال خواهیم داشت. به هر حال زمانی که محصولی ساخته و بکار گرفته می‌شود به مرور زمان دانش و تکنولوژی آن رشد بیشتری پیدا می‌کند. پس از آن می‌توانیم به یک کشور صادر کننده این تجهیزات نیز تبدیل شویم. به خصوص در شرایط ژئوپلیتیک ایران دارای همسایگانی است که آنها نیز معادن زیرزمینی زغال سنگ دارند.

موضوع دیگر اینکه متاسفانه زمانی که صحبت از محصول ساخت ایران می‌شود، بسیاری از مسئولان معادن زیرزمینی زغال سنگ چه بخش خصوصی و چه بخش دولتی نسبت به محصول ایرانی گارد می‌گیرند در حالی که این محصولات اکنون صنایع نفت، گاز و پتروشیمی نصب و تست شده‌اند و چندین ماه و سال مورد استفاده قرار گرفته‌اند. رضایتمندی مشتریان را نیز کسب کرده‌اند. خوشبختانه تاکنون نیز هیچ حادثه‌ای رخ نداده است. 

قطعا صنایع نفت، گاز و پتروشیمی از درجه حساسیت بالاتری نسبت به معادن زغال سنگ برخوردارند. به اعتقاد من اگر در‌های اعتماد به روی شرکت‌های دانش بنیان ایرانی باز کنیم و یک مقدار حرف همدیگر را بشنویم و از همه مهمتر اگر مسئولان ذی ربط نظارت بیشتری به این موضوع‌ها داشته باشند و خیلی سفت و سخت با این نوع حوادث برخورد کنند تا کسی با جان مردم بازی نکند، یک گام مفید و خوبی برای آینده کشور برخواهیم داشت.