مقاله محوری بلای جان هوش مصنوعی/ توسعه و قانون‌گذاری باید به موازات هم دنبال شود

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ این روز به روز شاهد توسعه هوش مصنوعی در جهان و کاربردی شدن آن را در کشورهای حاشیه خلیج فارس به صورت خیلی پررنگ هستیم. در کشور ما در حوزه انتشار مقالات هوش مصنوعی فعالیت‌های قابل قبولی انجام شده اما متاسفانه در حوزه کاربردی‌سازی این فناوری به شدت عقب مانده‌ایم. از این رو به سراغ «الهام فراهانی» استاد دانشگاه شریف و عضو هیئت مدیره انجمن هوش مصنوعی ایران رفتیم و به بیان چالش‌ها و معضلات این حوزه در کشور پرداختیم که در ادامه می‌خوانید: 

آنا: لطفا درباره انجمن هوش مصنوعی توضیح دهید.

فراهانی: در ابتدا از خبرگزاری آنا بابت دعوت شان و اینکه مشتاق بودند در زمینه هوش مصنوعی به انجمن نوپای ما کمک کنند، تشکر می‌کنم، این برای ما که در ابتدای مسیر هستیم بسیار ارزشمند است و امیدواریم بتوانیم فرهیختگان، اساتید، دانشجویان و هیئت علمی را در انجمن هوش مصنوعی ایران داشته باشیم تا بتوانیم به اهداف مدنظرمان برسیم. ما سعی کردیم در این انجمن بهترین‌های رشته هوش مصنوعی را انتخاب کنیم که هم از نظر علمی بهترین باشند و هم فعال باشند و به انجمن‌ اهمیت بدهند. از این رو از تمام دانشگاه‌های ایران افراد علاقمند به حوزه را گردهم جمع آوری کردیم در نهایت به یک لیست ۲۹ نفره از ۲۰ دانشگاه کشور رسیدم که سراسر دانشگاه‌های ایران را پوشش داد. در نهایت ۲۷ اسفند ۱۴۰۲ مجوز تأسیس این انجمن را از وزارت علوم دریافت کردیم و در اوایل اردیبهشت ماه نخستین جلسه مجمع عمومی عادی انجمن و اعضای هیئت مدیره برگزار شد.

آنا: هدف شما از تشکیل این انجمن چیست؟

فراهانی: انجمن هوش مصنوعی که نوپا است به حمایت دستگاه‌های مختلف نیاز دارد.حسنی که انجمن‌ها دارند این است که با تغییر دولت‌ها و با تغییر سیاست‌های کلی که در کشور  اتفاق می افتد، کار خود را انجام می دهند چون یک سری تشکل های مردمی و متخصصین هستند که  به دور از سیاست کارهایی را انجام می‌دهند، از این نظر انجمن هوش مصنوعی ایران نیز نیاز به حمایت دارد.

لزوم ایجاد مجله علمی و مرکز پژوهشی هوش مصنوعی

آنا: با این که مدت زمان زیادی از تشکیل انجمن نگذشته توانسته اقدامات خاصی داشته باشد؟

فراهانی: از آنجا که انجمن به تازگی شکل گرفته سعی کردیم در ابتدا یکسری برنامه‌ تدوین کنیم. همچنین قصد داریم یک کنفرانس بین‌المللی به نام هوش مصنوعی برگزار کنیم. با وجود اینکه این انجمن به تازگی شکل گرفته، هر روز نامه‌هایی از کنفرانس‌ها و مراکز علمی که در زمینه هوش مصنوعی داریم که تمایل دارند با ما همکاری کنند. از سوی دیگر در رابطه با کارهای عملیاتی یا علمی در این زمینه توانسته جایگاه خوبی را پیدا کند چرا که جای این انجمن در بدنه علمی کشور خالی بود که این حفره خالی با آمدن این انجمن در حوزه هوش مصنوعی پر شد. حتی در جلسه‌ای که با وزیرعلوم داشتیم تأکید کردند که دو کار مهم را در این انجمن داشته باشید؛ یکی در خصوص «راه اندازی مجله علمی و تخصصی هوش مصنوعی» که بتوانیم مقالات علمی و تخصصی کشور را که اساتید و اعضای هیئت علمی آماده می‌کنند منتشر کنیم . موضوع بعدی ایجاد «مرکز پژوهشی در حوزه هوش مصنوعی» است که بتوانیم در ذیل انجمن راه اندازی کنیم تا بتوانیم اقدامات پژوهشی و حوزه‌ای را انجام دهیم.

توسعه و قانون‌گذاری هوش مصنوعی باید به موازات هم دنبال شود

آنا: نظر شما درباره قانون گذاری هوش مصنوعی چیست؟ آیا با قانون گذاری در حوزه موافقید یا فکر می‌کنید این فناوری ابتدا باید به بلوغ کافی برسد و سپس به فکر قانون‌گذاری افتاد؟

فراهانی: سوال خوبی است؛ متأسفانه در کشور ما این موضوع بیان می‌شود که چون هنوز این فناوری به بلوغ نرسیده است قانون‌گذاری زود است اما مسئله اینجاست که هوش مصنوعی سال‌هاست در خارج کشور وجود دارد؛ اما به تازگی در کشور مطرح شده، یعنی بیش از ۱۵ سال پیش در حوزه هوش مصنوعی کار می‌شد و زمانی که به نتیجه رسیدند، اعلام عمومی شد. آنچه ما از هوش مصنوعی به عنوان دستاورد می‌شنویم و می‌خوانیم بسیار بیشتر است و ما تنها چیزهایی را می‌بینیم که آنها دوست دارند ما ببینیم و اجازه دیدن و دسترسی برای نمایش آن به ما می‌دهند. ما هم در مباحث خبری و موضوعات علمی در کشورمان به اندازه‌ای که به ما اجازه می‌دهند می توانیم از دستاوردهای غرب و کشورهایی که در این زمینه پیشرو هستند استفاده کنیم. در حال حاضر کشور ما در این زمینه دچار عقب ماندگی است و در بین ۱۹۳ کشور رتبه ۹۴ را کسب کردیم که این رتبه افتضاح است. این نشان می دهد که ما روی این مسئله کار نکردیم. حال در خصوص قانون‍گذاری هم باید به موازات پیش برویم، مگر می‌شود روی یک موضوع تخصصی کارکنید اما روی بحث قوانین کار نکنید. اینها باید به موازات هم پیش بروند.

قانون گذاری در زمینه هوش مصنوعی باید به موازات بلوغ و رشد این فناوری پیش برود، مگر می‌شود روی یک موضوع تخصصی کارکنید اما روی بحث قوانین کار نکنیم؟!

آنا: در این زمینه ما باید چه کارهایی انجام دهیم و چه کارهایی انجام شده است؟

فراهانی: از مهرماه امسال تمامی رشته‌های دانشگاهی باید در بحث هوش مصنوعی یک واحد کتاب مرجع را بگذرانند. از این رو کتابی را در نظر گرفتیم که در هر فصل آن به ارتباط هوش مصنوعی با علوم مختلف پرداخته شده است مثلا بحث هوش مصنوعی و قانون‌گذاری، هوش مصنوعی و حاکمیت، هوش مصنوعی و اخلاق و فرهنگ، هوش مصنوعی و کاربرد‌های آن، آینده هوش مصنوعی و ... در یک فصل هم سعی کردیم پروژه‌های مختلف هوش مصنوعی را به لحاظ تخصصی توضیح بدهیم تا یک نفر بداند تفاوت بین یادگیری عمیق و شبکه عصبی چیست. این کار خوبی است که شروع شده زمانی که دانشجویان ما در این زمینه‌ها اطلاعاتی را کسب کنند، رساله‌های دکترا و پایان نامه‌های ارشد ارزشمندی خواهیم داشت.

در خارج از کشور مدام در حال ارائه سندهایی در حوزه خانواده و هوش مصنوعی هستند و این می طلبد سازمان هایی که در این حوزه در حوزه قانون‌گذاری مثل مجلس و مرکز پژوهش های مجلس حتما ورود کنند.

تعداد اندک شرکت‌های دانش‌بنیان بر پایه‌ هوش مصنوعی

آنا: نظر شما درباره عملکرد شرکت‌های دانش بنیان که در حوزه هوش مصنوعی فعالیت دارند چیست ؟

فراهانی: در خصوص شرکت‌های دانش بنیان، طبق آمار هیئت علمی فناوری ریاست جمهوری حدود۹۰ شرکت به ما معرفی شده که در حوزه هوش مصنوعی به صورت خاص محصول دانش بنیان دارند؛ اما ما یک سری شرکت داریم که سیستم حسابداری دارند و در آن از نرم افزار و سامانه‌های کاربردی هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم اینها شرکت هوش مصنوعی دانش بنیان هستند چون پایه محصولی که دانش بنیان شده است،‌ هوش مصنوعی نیست و تنها از کاربردهای آن استفاده کرده‌اند. اما برخی از شرکت‌ها از پایه هوش مصنوعی هستند و محصولی که تولید کرده‌اند،‌ صرفاً در این حوزه است. از این رو به صورت کلی می‌توان گفت که در زمینه کاربردی سازی این فناوری در کشور خیلی عقب هستیم.

برای پیشرفت در این حوزه معاونت علمی باید اعلام کند که در سال تعداد مشخصی شرکت هوش مصنوعی در موضوعات مختلف فعالیت کند تا سرمایه گذاری لازم انجام شود و یا مشخص کند که در کشور در کدام حوزه‌ها ضعف داریم و از طریق وزارتخانه‌ها و مراکز پژوهشی در کشور از این نوع پروژه‌ها داشته باشد و به شرکت‌های خصوصی بودجه پرداخت کنند تا این کار توسط شرکت‌های خصوصی صورت بگیرد. مثلا پژوهشگاه آی سی تی، مخابرات و یا پژوهشگاه پولی بانکی بانک مرکزی و پژوهشگاه‌های مختلف که در کشوروجود دارند باید تعریف پروژه کنند و این پروژه‌ها را دانشجویان و یا شرکت‌ها انجام دهند تا اکوسیستم فعال شود؛ اما متأسفانه ما هیچ کاری نکردیم و تنها کاری که انجام شده،‌ تخصیص مرکز شورا بوده که هنوز نه ساختار درستی دارد و نه خروجی مناسبی دارد.

لزوم نیاز به اپراتورهای تخصصی هوش مصنوعی/ چالش نبود بانک داده در کشور

آنا: با توجه به فرموده مقام معظم رهبری که ایران باید جزء ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی باشد، اکنون جایگاه ایران کجاست؟

فراهانی: مقام معظم رهبری فرمودند که ما باید جزو ۱۰ کشور برتر دنیا باشیم ولیکن اگر ما جزو۱۰ کشور برتر خاورمیانه هم باشیم خوب است؛ چون وضعیت ما به لحاظ پردازشی مناسب نیست و تحریم هستیم و حتی یک اپراتور نداریم و بنده معتقدم که برای حوزه‌های مختلف اپراتورهای مختلف نیاز داریم. یک اپراتور نمی‌تواند داده‌های مختلف مربوط به یک موضوع را در یک جا تجمیع کند و در اختیار ما قرار دهد، از این رو بهتر است در حوزه‌های مختلف اپراتورهای ارائه دهنده پردازش سریع هوش مصنوعی را داشته باشیم. مثلا در حوزه بانکی یک اپراتور،‌ حوزه علمی (دانشجویان و اساتید دانشگاه) یک اپراتور، صنایع یک اپراتور و بهداشت و ....

همچنین باید علاوه بر اینکه در حوزه پردازنده ارائه سرویس دهیم باید دیتاسرویس هم داشته باشیم. یعنی به جای اینکه دانشجویان روی دیتا صفر‌های خارجی کار کنند که عملا نادرست است، باید روی دیتا‌های صفر‌های ایرانی کار کنند. مثلا در زمینه بانکی، دیتا بیس مرجع بانکی نداریم پس باید دیتا‌ها را آماده سازی کنیم، دیتا‌های خاص را بیرون بیاوریم و در اختیار دانشجویان قرار دهیم ولیکن این کار را انجام نمی‌دهیم. در نتیجه در بحث پردازشی و بحث دادگان اطلاعاتی و مجموعه داده‌هایی که بتوان روی آن تحقیق کنند، مشکل داریم. در حوزه‌های مختلف اپراتور‌های مختلف پردازش هوش مصنوعی را داشته باشیم. همانطور که گفتم طبق اعلام معاونت علمی ۹۰ شرکت هوش مصنوعی در کشور داریم در حالی که برخی از این شرکت‌ها یک محصول را تولید کردند که هیچ گاه کاربردی نبوده است.

سطح بالای علمی مقالات هوش مصنوعی ایران نسبت به عربستان و امارات/ ضعف در سرمایه‌گذاری و جذب متخصص

آنا: به امارات و کاربردی سازی این فناوری در این کشور اشاره کردید، لطفا بیشتر در این باره توضیح دهید.

فراهانی: اگر مقاله‌هایی که دانشگاه‌های عربستان و امارات منتشر می‌کنند را بررسی کنید متوجه می‌شوید مقالات علمی سطح بالایی نیستند و حتی قابل مقایسه با مقالات ارائه شده در کشورمان نیست، اما متأسفانه کشور امارات و کشورهای حاشیه خلیج فارس در جذب نیروهای متخصص کشورمان به شدت خوب عمل کرده است و به‌زودی شاهد انفجار علمی را در کشورعمان نیز خواهیم بود. در کشور عربستان هم همینطور، کشور عربستان متخصص آنچنانی ندارند اما در جذب متخصص و کاربردی سازی هوش مصنوعی در کشور کار می‌کنند و کاری که ما انجام نمی‌دهیم و سرمایه گذاری نکردیم.

اگر کشور ما بخواهد در زمینه هوش مصنوعی اتفاقات مثبت داشته باشد دستگاه‌های دولتی باید ملزم به اجرای پروژه‌های کاربردی در زمینه هوش مصنوعی شوند، الزام دیگری این است که این پروژه‌ها را به دانشگاهیان و شرکت‌های خصوصی سپرده شود

مقاله محوری بلای جان هوش مصنوعی

آنا: ما ظاهرا در مقاله محوری رتبه بالایی داریم نسبت به کاربردی سازی؟

فراهانی: در کشور ما بیشتر از هر چیز به رتبه آی اس آی(ISI‌) اهمیت می‌دهند و این برای جامعه علمی ما معظل است زیرا به محض اینکه رتبه پائین می‌آید، نگران می‌شویم چون مسئله ارزشمندی برای کشور ماست در حالی که در کشورهای دیگر این حالت وجود ندارد مقالات زیادی برای مجله‌های علمی تخصصی ایرانی ارسال می شود اما متأسفانه اینها داوری ندارند. داوری‌ها به کندی انجام می شود و به همین علت افراد علاقه نشان نمی‌دهند که بخواهند مقالات خود را به این مجلات که دیر جواب می دهند، ارسال کنند. این معضلی جدی در کشور ماست که متاسفانه فقط به دنبال این هستیم که مقاله‌ای را تولید کنیم و به خارج از کشور بفرستیم.

باید دستگاه‌های دولتی را ملزم به اجزای پروژه‌های کاربردی هوش مصنوعی کنیم

بنابراین برای توسعه هوش مصنوعی در کشور دو موضوع باید باهم حل شود، یک بحث کاربردی‌سازی و دیگری بحث مهاجرت. پیشنهاد بنده به وزیرعلوم این بود که در زمینه هوش مصنوعی خصوصاً سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی کشور ملزم باشند که در سال یک سری پروژه‌ها را در حوزه هوش مصنوعی تعریف کنند و به دانشگاهیان (دکترا و ارشد) بسپارند. اگر این پروژه‌ها را بگیرند، دانشجوی فوق لیسانس ما درگیر یک پروژه عملیاتی واقعی برای حفظ دستگاه دولتی می‌شود و این باعث ماندگاری افراد در کشور می‌شود. این چند دستاورد خوب دارد، اول دستگاه‌های دولتی پروژه کاربردی در حوزه هوش مصنوعی انجام می‌دهند، دوم با درگیر کردن دانشجویان ارشد و دکترا در پروژه‌های عملیاتی از مهاجرت جلوگیری می‌کنیم، سوم امتیازات اساتید را براساس این پروژه‌های عملیاتی تعریف و به کاربردی سازی علم جهت دهی می‌کنیم. این مسئله بسیار مهمی است و نهایتا همه اینها منجر به این می‌شود که شاخص ۹۴خودمان را کاهش دهیم و به رتبه‌های بالاتر برسیم.

دستاورد خوب دیگر این است که دستگاه‌های دولتی زمانی که بخواهند پروژه کاربردی هوش مصنوعی تعریف کنند، نیاز به پردازنده دارند و در نتیجه آنجا هم یک سری از دستگاه‌ها ملزم می شوند که گام‌هایی در تهیه و آماده سازی این اپراتورها بردارند و بدین سان همه با هم جلو می‌روند. اگر کشور ما بخواهد در زمینه هوش مصنوعی اتفاقات مثبت داشته باشد دستگاه‌های دولتی باید ملزم به اجرای پروژه‌های کاربردی در زمینه هوش مصنوعی کنیم. الزام دیگری این است که این پروژه‌ها را به دانشگاهیان و یا شرکت‌های خصوصی بسپاریم.

انتهای پیام/

مهدیه چوپانی