بررسی آداب اجتماعی انسان‌گونه در قلمرو حیوانات

 خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ نوید فرخی؛ انسان‌ها اغلب رفتارهای اجتماعی خودشان را  به‌ویژه وقتی صحبت از آیین‌ها و مراسم‌های تشریفاتی و مراقبت از یکدیگر باشد منحصر به خود می‌دانند. با این حال دنیای حیوانات مملو از شگفتی است و گهکاه برخی از آداب آنها نشان می‌دهد رفتارهای انسان‌گونه آنقدرها هم منحصر به گونه ما نیست. نمونه‌های متنوع رفتارهای اجتماعی حیوانات بر ماهیت پیچیده و چندوجهی تعاملات اجتماعی در میان این گونه‌ها اشاره دارد. با شناخت شباهت‌ها و تشابهات بین رفتارهای اجتماعی انسان و حیوان، درک عمیق تری از ارتباط متقابل حیات روی زمین به دست می‌آوریم. در این مقاله نمونه‌های جذابی از رفتارهای اجتماعی انسان‌گونه برخی حیوانات را بررسی خواهیم کرد.

مراسم عزاداری فیل‌های آسیایی

یک مطالعه اخیر نشان داده است که فیل‌های آسیایی در فرآیند عزاداری برای مُرده خود شرکت می‌کنند! محققان گروهی از فیل‌های آسیایی را در شمال بنگال هند مشاهده کردند که بچه‌فیل‌های مرده را دفن کرده و با صدای بلند برای آنها سوگواری می‌کردند. این فیل‌ها اجساد را با استفاده از خرطوم حمل می‌کردند و به دقت جایی را برای مراسم دفن انتخاب می‌کردند که دور از انسان‌ها باشد. بچه‌فیل‌های مُرده به پشت خوابانده شده و پاهایشان رو به بالا بود که نشان می‌دهد فیل‌ها مُردگانشان را همینطوری زیر خاک نمی‌کنند و احترام قابل توجهی نسبت به مُردگان دارند. جدای از مراسم عزاداری فیل‌های آسیایی، این موجودات باشکوه به خاطر حافظه و هوش قابل توجه خود شهرت دارند. فیل‌ها می‌توانند انسان‌ها و فیل‌های دیگر را برای سال‌های زیادی به خاطر بسپارند که نشان‌دهنده سطحی تکامل‌یافته از توانایی شناختی است.

دامداری مورچه‌ها

مورچه‌ها رفتار انسان‌گونه‌ای را در قالب دامپروری نشان می‌دهند. به طور خاص برخی از گونه‌های مورچه‌ها در کاری که می‌توان آن‌ها را به دامپروری تشبیه کرد، به پرورش و مراقبت از شته‌ها در ازای دریافت غذا مشغول می‌شوند. این مورچه‌ها از شته‌ها در برابر شکارچیان محافظت می‌کنند و برای آنها در لانه‌هایشان سرپناهی ایجاد می‌کنند و در عوض عسلک تولیدشده توسط شته‌ها را برداشت می‌کنند! این رابطه همزیستی بین مورچه‌ها و شته‌ها سطح قابل توجهی از همکاری و آینده‌نگری را نشان می‌دهد. همچنین توانایی مورچه‌ها برای شناسایی و بهره‌برداری از منابع موجود در محیط خود برای رسیدن به امنیت غذایی پایدار، بر هوش جمعی قابل توجه آنها تأکید دارد.

زنبورها و انتخاب دموکراتیک!

زنبورهای عسل هنگام انتخاب مکان جدید لانه، فرآیند تصمیم‌گیری جذابی دارند. معمولاً زنبورهای پیشاهنگ بیرون می‌روند، مکان‌های بالقوه را کاوش می‌کنند و به کندو بازمی‌گردند. آنها سپس نوعی رقص انجام می‌دهند که با عنوان waggle dance  مشهور است. هدف از این رقص نشان دادن کیفیت مکانی است که از آن بازدید داشته‌اند. به عبارت دیگر شدت رقص نشان می‌دهد که مکانی که کاوش کرده‌اند تا چه اندازه مناسب بوده است. با گذشت زمان پیشاهنگان بیشتری از مکان‌هایی که براساس همین رقص‌ها رتبه بهتری کسب کرده بودند بازدید می‌کنند و دوباره در بازگشت می‌رقصند. این روند تا رسیدن به اجماع در مورد بهترین سایت ادامه پیدا می‌کند!

دوستی دلفین‌ها

دلفین‌ها به دلیل هوش و پیچیدگی اجتماعی خود مشهور هستند. آنها رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که نشان‌دهنده حس قوی اجتماعی و همدلی است. به عنوان مثال مشاهده شده است که دلفین‌ها از اعضای بیمار یا مجروح در گروه‌ خود حمایت می‌کنند و به آنها کمک می‌کنند تا برای نفس کشیدن به سطح آب برسند. این رفتار حکایت از توجه آنها به سلامت دیگران دارد، خصیصه‌ای که در جوامع بشری بسیار مورد توجه است. دلفین‌ها جدای از رفتارهای گروهی مانند شکار کردن، حتی بازی‌هایی را انجام می‌دهند که نشان از پیوندهای اجتماعی میان آنها دارد.  

ساختار خانواده گرگ‌ها

گرگ‌ها یه صورت دسته‌ایی زندگی می‌کنند. آنها ساختارهای اجتماعی پیچیده‌ای دارند و می‌توان گروه‌هایشان را به ‌عنوان خانواده‌ای بزرگ در نظر گرفت. درون هر دسته سلسله‌مراتب واضحی وجود دارد و هر عضو نقش خاصی را در آن دسته ایفا می‌کند. گرگ‌ها وفاداری و فداکاری را  به ویژه در پرورش توله‌ها به گله خود نشان می‌دهند. کل دسته در مراقبت و آموزش گرگ‌های کم‌سن‌تر شرکت می‌کند و رویکردی جمعی به فرزندپروری نشان می‌دهد که یادآور ساختارهای خانواده انسانی است. در میان یک دسته گرگ معمولاً گرگ نر و ماده آلفا به طور معمول رهبری گروه را برعهده دارند و مسئولیت تصمیم‌گیری‌هایی را که به نفع کل گروه است برعهده می‌گیرند. اعضای رده پایین‌تر گروه از طریق زبان بدن و رفتار تسلیم فرمان رهبران می‌شوند. رهبران وظیفه هدایت کل گروه را برعهده دارند.

شامپانزه‌ها استفاده از ابزار و همدلی

شامپانزه‌ها در قلمروی حیوانات یکی از نزدیک‌ترین خویشاوندان ما از نظر ژنتیکی محسوب می‌شوند و رفتار آنها اغلب بازتاب رفتار ماست. آنها از ابزارهایی برای شکستن آجیل استفاده می‌کنند که نشان از مهارت حل مسئله و توانایی برنامه‌ریزی در آنها دارد. علاوه بر این شامپانزه‌ها نشانه‌هایی از همدلی و درک را نسبت به سایر اعضای خانواده خود نشان می‌دهند. آنها در مواقع پریشانی به یکدیگر دلداری می‌دهند، برای از دست دادن اعضای گروه سوگواری می‌کنند و حتی می‌توانند دست به اقدامات انتقام‌جویانه بزنند که منعکس‌کننده طیف پیچیده‌ای از احساسات و تعاملات اجتماعی است که در میان ما انسان‌ها نیز دیده می‌شود. گوریل‌ها مانند شامپانزه‌ها شباهت‌های عاطفی و اجتماعی زیادی با انسان دارند. آنها طیفی از احساسات مانند شادی، خشم و غم را بیان می‌کنند. آنها همچنین پیوندهای عمیق خانوادگی، به ویژه بین مادران و فرزندانشان نشان می‌دهند. مشاهده‌شده که گوریل‌ها برای مردگان خود عزاداری می‌کنند، به آرامی یکدیگر را نظافت می‌کنند و حتی از زبان اشاره برای برقراری ارتباط با انسان‌ها استفاده می‌کنند و افکار و یا احساسات خود را ابراز می‌کنند.

اختاپوس‌ها و ابتکار عمل

اختاپوس‌ها موجوداتی منزوی و باهوش هستند که به دلیل قابلیت‌شان در حل مسائل شناخته می‌شوند. توانایی حل مسئله آنها فقط غریزی نیست، بلکه شامل یادگیری و سازگاری با چالش‌های جدید نیز است. به عنوان مثال اختاپوس‌هایی که در اسارت هستند، یاد می‌گیرند که چگونه درب شیشه را باز کنند تا غذای داخل آن را به دست بیاورند و توانایی خود را در درک و دستکاری محیط خود به گونه‌ای نشان دهند که منعکس‌کننده حل مسئله به شیوه‌ای شبیه به انسان است.

این مثال‌ها نشان می‌دهد که رفتارهای اجتماعی هوشمندانه منحصر به نوع ما نیست. از اقدامات همدلانه دلفین‌ها گرفته تا زندگی مشترک گرگ‌ها، استفاده از ابزار توسط شامپانزه‌ها و... حکایت از این دارد که قلمرو حیوانات مملو از مواردی است که درک ما از معنای اجتماعی بودن را به چالش می‌کشد. بسیاری از آداب و ویژگی‌هایی که ما منحصراً انسانی تلقی می‌کنیم، به اشکال گوناگون در گونه‌های مختلف زیستی یافت می‌شوند.