۱۱ دی در دنیای علم چه خبر؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۱ دی برابر با ۱ ژانویه را ورق می‌زنیم.

****

گاه‌شمار جولیان

۱ ژانویه ۴۵ پیش‌ازمیلاد برابر با ۱۱ دی ژولیوس سراز، کنسول جمهوری رُم به‌عنوان اصلاحی در تقویم رُمی که تقویم قمری بود تقویم ژولیوسی را طی فرمانی اجرایی کرد. تقویم ژولیوسی (گاه‌شمار جولیان) همانند سایر تقویم‌های خورشیدی دو نوع سال دارد: سال عادی از ۳۶۵ روز و سال کبیسه از ۳۶۶ روز تشکیل شده است. به ازای هر سه سال عادی یک سال کبیسه می‌آید که میانگین سال‌های جولیانی ۳۶۵.۲۵ روز است که بیشتر از ارزش واقعی سال خورشیدی است که برابر با ۳۶۵.۲۴۲۲ روز است. این بدان‌معنی است که در تقویم جولیان سال یک‌روز در هر ۱۲۹ سال افزایش می‌یابد. به‌عبارت دیگر، تقویم جولیان در هر ۴۰۰ سال ۳.۱ روز بیشتر می‌شود درحالی‌که تقویم میلادی فعلی (تقویم گرگوری) در مدت ۴۰۰ سال ۰.۱ روز افزایش می‌یابد. به‌همین‌علت برای رویداد معینی در طول سال‌های ۱۹۰۱ تا ۲۰۹۹ تاریخ آن مناسبت براساس تقویم جولیان ۱۳ روز عقب‌تر از تاریخ میلادی است. برای مثال ۱ ژانویه جولیان برابر با ۱۴ ژانویه میلادی است. گاه‌شمار ژولیوسی با کمک ریاضیدانان و اخترشناسان یونانی ازجمله سوسیگنس اهل اسکندریه طراحی شد.

روز جولیان شماره صفر

در ۱ ژانویه ۴۷۱۳ پیش‌ازمیلاد برابر با ۱۱ دی هیچ رویداد خاصی ثبت نشد، اما سِر جان فردریک ویلیام هرشل، اخترشناس سده نوزدهم میلادی، یک نظام زمان‌گذاری مفید را در نجوم برقرار کرد و آن را روز جولیان یا روز ژولیوسی نامید. این مبدا زمانی دقیقا ظهر روز دوشنبه اول ژانویه سال ۴۷۱۳ پیش‌ازمیلاد است. آن روز مشخص روز صفر قرار داده شده‌ است و با سپری‌شدن هر روز، یک عدد به این روز شمار افزوده می‌شود. برای نشان‌دادن دقیق‌تر زمان می‌توان از اعداد کسری هم استفاده کرد. این گاه‌شماری را ابتدا ستاره‌شناسان باهدف برقرار کردن یک کمیت عددی برای ثبت وقایع نجومی استفاده کردند، و پس از آن در حوزه‌های دیگری چون دریانوردی و مخابرات هم از آن استفاده شد. روز ژولیوسی هیچ ارتباطی با تقویم ژولیوسی ندارد. هر شماره روز جولیانی از ظهر تا ظهر به وقت گرینویچ است. برای مثال، شماره روز جولیان برای روزی که از ساعت ۱۲:۰۰ (ظهر) به وقت گرینویچ ۱ ژانویه ۲۰۰۰ شروع شد روز شماره ۲میلیون و ۵۱۵هزار و ۴۵ جولیان بود.

سِرِس

۱ ژانویه ۱۸۰۱ میلادی برابر با ۱۱ دی ۱۱۷۹ خورشیدی، اخترشناس ایتالیایی، جوزپه پیاتسی از پالرمو، اولین و بزرگ‌ترین سیاره کوتوله، سِرِس را بین مدار مریخ و مشتری کشف کرد. پس‌از فقط ۴۱ روز امکان رصد، او این سیاره کوتوله را پس‌از ۱۱ فوریه ۱۸۰۱ زیر نور خورشید گم کرد. پیاتسی نام سرس فردیناندئا را به افتخار ایزدبانوی رمی حامی سیسیل برای این جرم پیشنهاد کرد. قطر سرس حدود ۹۶۰ کیلومتر است و در مدت ۴.۶ سال به دور خورشید می‌چرخد. ابتدا این جرم به‌عنوان سیاره در نظر گرفته شد، اما در دهه ۱۸۵۰ زمانی که اجرام دیگری در مدار مشابه کشف شدند به‌عنوان سیارک طبقه‌بندی شد و امروزه در گروه سیاره‌های کوتوله جای دارد.

دوربین پرتره

۱ ژانویه ۱۸۴۱ میلادی برابر با ۱۱ دی ۱۲۱۹ خورشیدی، مخترع اتریشی پیتر ویلهلم فن فویگت‌لندر فروش دوربین پرتره ساخته‌شده در جهان را آغاز کرد. ازآنجاکه فردی که می‌خواهد یک پرتره داشته باشد باید برای مدت زمانی که برای نوردهی موفق لازم است ژست بگیرد، بسیار مهم است که بتواند این کار را در کوتاه‌ترین زمان انجام دهد و این مسئله به نوع عدسی دوربین بستگی دارد. فویگت‌لندر یک عدسی ترکیبی سریع دوگانه را براساس محاسبات جوزف مکس پتزوال، ریاضیدان وینی طراحی کرده بود. به‌این‌ترتیب، کاری که تا آن‌زمان ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشید، اکنون می‌توانست طی دو مرحله کوتاه‌تر انجام شود. این دوربین با بدنه برنجی از کنار تا حدودی شبیه بطری لامپ لاوا بود و فیلم‌های نقره‌ای داگرئوتیپ، دایره‌ای با قطر حدود ۳.۵ اینچ (۹ سانتی‌متر) داشت.

سیاره نهم

۱ ژانویه ۱۹۰۹ میلادی برابر با ۱۱ دی ۱۲۸۷ خورشیدی، روزنامه‌های لندن از اخترشناسان درباره سیاره احتمالی فرانپتونی نقل‌قول کردند و رصدخانه فیزیک خورشیدی در کنزینگتون جنوبی به شواهد عکاسی‌های رسیده از پروفسور پیکرینگ از رصدخانه هاروارد اشاره کرد. پس‌از اکتشاف اورانوس در سال ۱۷۸۱ و نپتون در ۱۸۴۶، نپتون به‌عنوان بیرونی‌ترین سیاره منظومه خورشیدی در نظر گرفته شد. اکنون تحلیل‌های تصویری پیکرینگ سیاره نهم را پیشنهاد می‌کرد، زیرا به نظر می‌رسید پدیده‌های مختلفی وجود دارند که امکان وجود سیاره دیگری با اندازه قابل‌توجهی فراتر از نپتون را نشان می‌دادند. حدود یک دهه پیش‌ازآن، چند اخترشناس و ریاضی‌دان گمانه‌زنی‌هایی را درباره سیارات دور منتشر کرده بودند و این‌میان، پیکرینگ در دوره سال‌های ۱۹۰۸ تا ۱۹۳۲ هفت سیاره فرضی فرانپتونی را پیشنهاد کرد که هرگز ثابت نشدند.