۴ دی در دنیای علم چه خبر؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۴ دی برابر با ۲۵ دسامبر را ورق می‌زنیم.

****

کریم ساعی

۲۵ دسامبر ۱۹۵۲ میلادی برابر با ۴ دی ۱۳۳۱ خورشیدی، کریم ساعی، بنیان‌گذار علوم منابع طبیعی در ایران و موسس رشته جنگلداری در ایران هنگام بازگشت از شیراز به تهران در اثر سانحه سقوط هواپیما درگذشت. ساعی پایه‌گذار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران و بانی ساخت بوستان ساعی و کاشت درختان خیابان ولیعصر بود. او نخستین کسی بود که برای جنگل‌کاری و توسعه فضای سبز تهران نقش مثبتی ایفا کرد. ساعی بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ با قبولی در چهارمین دوره اعزام محصلین به خارج از کشور برای مدت دو سال به مونپلیه در انستیتو اگرونومیک فرانسه رفت و با درجه ممتاز فارغ‌التحصیل شد. و به‌دلیل موفقیت‌های بسیار در همان سال‌های تحصیل در فرانسه مجله روودوبوآ با چاپ عکس و زندگینامه‌اش، او را یکی از نوابغ و نوادر علمی معرفی کرد.

درجه سانتی‌گراد

۲۵ دسامبر ۱۷۴۱ میلادی برابر با ۴ دی ۱۱۲۰ خورشیدی، اخترشانس سوئدی، آندرش سلسیوس مقیاس درجه حرارت سانتی‌گراد را ابداع و در دماسنجی در اوپسالا در سوئد این درجه‌بندی را اعمال کرد و درجه سانتی‌گراد محدوده نقطه ثابت مقیاس فارنهایت (دماهای انجماد و جوش آب) را به ۱۰۰ تقسیم مساوی تقسیم کردد، اما به‌طرز عجیبی نقطه انجماد را ۱۰۰ و نقطه جوش را ۰ تنظیم کرد. اما سال بعد این روش را معکوس کرد، و این همان درجه‌بندی‌ای است که به درجه‌ سلسیوس یا سانتی‌گراد یا صدبخشی معروف است و در سال ۱۹۴۸ به‌طور رسمی مورد پذیرش جهانی قرار گرفت.

دنباله‌دار هالی

۲۵ دسامبر ۱۷۵۸ میلادی برابر با ۴ دی ۱۱۳۷ خورشیدی، یوهان گئورگ پالیتز، کشاورز و منجم آماتور آلمانی بازگشت دنباله‌دار هالی که رویت آن پیش‌بینی شده بود برای اولین‌بار همانندی جرمی کم‌نور در صورت فلکی حوت رصد کرد. ادموند هالی در سال ۱۷۰۵ بازگشت این دنباله‌دار را به نزدیکی زمین هر ۷۵.۵ سال پیش‌بینی کرده بود که ۵۳ سال بعد، برای اولین‌بار این پیش‌بینی علمی ثابت شد، درحالی‌که خود هالی 16 سال پیش‌از این رویداد جدید مرده بود. پالیتز همچنین گذر ناهید را در ۶ ژوئن ۱۷۶۱ مشاهده کرد، زمانی‌که او یک نوار سیاه را دید که زهره و خورشید را در نزدیکی آغاز و پایان گذر به هم پیوند می‌داد و به‌درستی این رصد را به‌عنوان شواهدی مبنی‌بر اینکه زهره دارای جو است تفسیر کرد. او همچنین دوره تغییر درخشندگی ستاره راس‌الغول یا بتا برساوش را در صورت‌فلکی برساوش اندازه‌گیری کرد.

تیروکسین

۲۵ دسامبر ۱۹۱۴ میلادی برابر با ۴ دی ۱۲۹۳ خورشیدی، زیست‌شیمی‌دان آمریکایی ادوارد سی کندال از بنیاد مایو در روچستر نیویورک برای اولین‌اولین هورمون تیروئید، تیروکسین متبلور کرد. تیروکسین سرعت سلولی متابولیسم کربوهیدرات و سنتز و تجزیه پروتئین را کنترل می‌کند. کندال در ۲۳ دسامبر، شروع به تبخیرکردن یک محلول اتانول از نمونه‌ مقداری از اسید نامحلول غدد تیروئیدی کرد که با جراحی از بیماران برداشته شده بود. در اثر این تبخیر پوسته سفیدی بر‌جا ماند که با حلقه‌ای از مواد مومی‌مانند زردرنگ احاطه شده بود. در این‌مرحله، افزودن اتانول باعث حل‌شدن مجدد مواد مومی شد، اما پوسته سفید آن دیگر حل نشد. در روز کریسمس، او مقداری از پوسته سفید را در اتانول و هیدروکسیدسدیم حل کرد. چند قطره اسیداستیک بلورها را رسوب داد. این تروکسین در تسکین علائم کمبود تیروئید در بیماران کم‌کاری تیروئید کاملا  فعال بود.

ولادیمیر ولادیمیرویچ بلوسف

 ۲۵ دسامبر ۱۹۹۰ میلادی برابر با ۴ دری ۱۳۶۹ خورشیدی، ولادیمیر ولادیمیرویچ بلوسف، زمین‌شناس و ژئوفیزیکدان شوروی درگذشت. بلوسف در سال ۱۹۴۲ نظریه تمایز چگالی را عرضه کرد و بر این باور بود که حرکات سطح زمین نتیجه تغییرات ساختاری تدریجی درونی است، زیرا ماده متراکم‌تر به سمت مرکز زمین فرو می‌رود. او قاره‌ها را این‌طور فرض کرد که کم‌و‌بیش در جای خود باقی می‌مانند و فقط تحت تأثیر حرکت عمودی قرار می‌گیرند. موقعیت او به‌عنوان دانشمندی برجسته در حفظ این مفهوم تأثیرگذار بود، به‌طوری‌که، تا اواخر دهه ۱۹۶۰ دانشمندان شوروی پذیرش نظریه تکتونیک صفحه‌ای را به تاخیر انداختند. بلوسوف معتقد بود که حرکات عمودی توده‌های خشکی قاره‌ای را نمی‌توان به‌درستی با نظریه تکتونیک صفحه‌ای که در غرب ارائه شده توضیح داد.